Бизнесни молиялаштириш манбаларини кўпайтириш ва диверсификация қилиш ҳамда банкларни ўрнини ошириш

Бизнесни молиялаштириш манбаларини кўпайтириш ва диверсификация қилиш ҳамда банкларни ўрнини ошириш.
Қурамбаев Оғабек Озамат ўғли
Тошкент Молия Институти
A3-гуруҳ магистри
Е-маил: [e-mail]
Молиялаштириш - тадбиркорликни активлар билан таъминлаш ва замонга мослашитириш усули. Бизнесни молиялаштириш деганда бизнес эгалари ўз эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланадиган маблағлар тушунилади, улар бизнесни бошлаш, бизнес операцияларини молиялаштириш учун тўлдириш маблағларини олиш, бизнес учун капитал активларни сотиб олиш учун маблағ олиш ёки тўсатдан нақд пул танқислиги билан шуғулланишни ўз ичига олиши мумкин.
Молиялаштиришнинг асосий манбалари тақсимланмаган фойда, қарз капитали ва ўз капиталидир. Компаниялар ўз акциядорларига дивидендларни кенгайтириш ёки тақсимлаш учун бизнес операцияларидан олинган даромадлардан фойдаланадилар. Корхоналар банкдан хусусий қарз олиш ёки оммавий (қарз қимматли қоғозларини чиқариш) орқали маблағ тўплайди.
Молиялаштириш манбалари турли бўлиб, уни вазият ва ҳолатга қараб жалб етилади. Уларда бир нечтасини келтирамиз:

• 
  қарзни молиялаштириш - қарз капитали (қисқа муддатли кредитлар ва қарзлар; узоқ муддатли кредитлар);
  
• 
  бизнес-инкубаторлар;
  
• 
  давлат грантлари ва субсидиялари;
  
• 
  шахсий инвестициялар - бизнесни бошлашда сизнинг биринчи инвесторингиз ўзингиз бўлиши керак;
  
• 
  венчур капитали;
  
• 
  ссуда капитали хўжалик капиталининг мустақил қисми бўлиб, тадбиркорлик фаолияти соҳасида нақд пул шаклида фаолият юритади;
  
• 
  савдо кредити тижорат кредити бўлиб, у тадбиркорнинг товар сотиб олиши, тўловни кечиктиришидан иборат;
  
• 
  aкциялар маблағларни жалб қилишнинг кенг тарқалган шаклидир. Aкцияларни чиқариш ва сотиш орқали тадбиркорлик фирмаси харидордан қарз ссудасини олади, бунинг натижасида аксиядор фирма мулкига, шунингдек дивидендлар олиш ҳуқуқига ега бўлади. Бу ҳолда дивидендлар кредит бўйича фоизлар бўлиб, у аксиялар учун тўланган пул шаклида тақдим етилади;
  
• 
  якка тартибдаги корхонани ширкатга айлантириш;
  
• 
  ширкатни ёпиқ акциядорлик жамиятига айлантириш;
  
• 
  кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш учун турли фондлар маблағларидан фойдаланиш;
  
• 
  грант билан молиялаштириш - бу маблағларни текин хайрия, ёрдам, субсидиялар шаклида тақдим етиш;
  
• 
  aкцияларни сотиш ҳам ташқаридан молиялаштиришнинг бир усули ҳисобланади ва бу жуда муҳим молиялаштириш манбаи, чунки фирма юзлаб ёки минглаб акциядорларга ега бўлиши мумкин.
  

Банк кредитлари кичик ва ўрта бизнесни молиялаштиришнинг енг кўп қўлланиладиган манбасидир¹.
Молиявий сектор ривожланишининг қашшоқликни камайтиришга ёрдам берадиган асосий канали иқтисодий ўсишдир. Кўпчилик иқтисодий ўсиш мутлақ қашшоқликни камайтиради, деб ҳисоблайди. Ўсишнинг қашшоқликни камайтиришга таъсири бир қанча мумкин бўлган каналлар орқали ўтади.
Биринчидан, иқтисодий ўсиш кам таъминланганлар учун иш ўринлари яратиши мумкин. Иккинчидан, юқори ўсиш суръати камбағалларга фойда келтирадиган ривожланишнинг кейинги босқичида малакали ва малакасиз ишчилар ўртасидаги иш ҳақи фарқини камайтириши мумкинлиги тахмин қилинган².
Жаҳонда банк, нобанк кредит ташкилотлари ва микромолиялаштириш фаолияти анча ривожланган ҳамда бизнесни молиялаштириш учун асосий манбалар ҳисобланади. Чунки кўпчилик корхона эгалари ўз улушларини бозорга чиқариб сотишни хохлашмайди. Ҳозирда Ўзбекистонда ҳам бу соҳани ривожлантиришга анча қадамлар қўйилди. Жумладан 2022 йил 20 апрелда «Нобанк кредит ташкилотлари ва микромолиялаштириш фаолияти тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси 765-сон қонуни ³қабул қилинди. Бунга асосан эндиликда микромолия ташкилотлари тадбиркорларга кредитлар (300 млн сўмгача), лизинг, кафолатлар бериши, факторинг хизматлари ва исломий молиялаштиришга оид хизматлар кўрсатиши мумкин.
Шунингдек, исломий молиялаштиришга оид хизматлар – исломий молиялаштиришни амалга ошириш стандартларини белгиловчи халқаро ташкилотларнинг қоидаларига мувофиқ Марказий банк томонидан ишлаб чиқилган молиявий хизматлар кўрсатиши мумкин.

1^ https://www.bdc.ca/en/articles-tools/start-buy-business/start-business/start-up-financing-sources

2^ Financial Sector Development, Economic Growth, and Poverty Reduction: A Literature Review Juzhong Zhuang, Herath Gunatilake, Yoko Niimi, Muhammad Ehsan Khan, Yi Jiang, Rana Hasan, Niny Khor, Anneli S. Lagman-Martin, Pamela Bracey, and Biao Huang No. 173 | October 2009

3^ https://lex.uz/uz/pdfs/5972411