Birinchi tibbiy yordam koʻrsatish Reja

Birinchi tibbiy yordam koʻrsatish

Reja:

1. 
   Birinchi tibbiy yordam haqida tushuncha
   
2. 
   Terminologiya
   
3. 
   Birinchi tibbiy yordam koʻrsatish qoidalari
   

Birinchi tibbiy yordam — bu to’satdan kasal bo’lib qolgan yoki yaralangan shaxsga voqea sodir bo’lgan joyda va tibbiy muassasaga yetkazilgunga qadar bo’lgan vaqtda ko’rsatiladigan shoshilinch tibbiy yordam tadbirlari majmuasidir. Hozirgi vaqtda bu atama rasman qo’llanilmaydi va eskirgan hisoblanadi, ammo shunday bo’lsada, adabiyotlarda birinchi tibbiy yordam so’ziga tez-tez ko’z tushadi.

Terminologiya

Uzoq vaqt davomida jarohatlanganlarga u yoki bu yordam berishni atashda terminologik qiyinchiliklar mavjud edi. Qonun hujjatlarida jabrlanuvchilarga tibbiy malakaga ega bo’lmagan shaxslar tomonidan ko’rsatiladigan yordamni tasvirlash uchun «birinchi yordam (BY)», «birinchi tibbiy yordam (BTY)», «shoshilinch yordam», «shifokorgacha yordam» va boshqa atamalar ishlatilgan.

Bu ko’plab muammolarni keltirib chiqargan — masalan, qonun hujjatlariga muvofiq tibbiy yordam litsenziyaga ega tibbiy muassasalar tomonidan ko’rsatiladi. Shu sababli, «birinchi tibbiy yordam» atamasi mutaxassis bo’lmagan shaxs tomonidan taqdim etilgan yordamni ifodalash uchun foydalanilganda «BTY» — bu tibbiy yordam turi emasligini anglatardi va bu bema’ni hisoblanardi.

M. V. Buyanov va Y. A. Nesterenkoning «Birinchi tibbiy yordam: Darslik» (Moskva: Meditsina, 2000) kitobida «BTY» va «birinchi yordam» tushunchalari bir-birining o’rnini bosadigan ma’nolarda ishlatilgan. Shuningdek, darslikda uning turlari ham keltirilgan edi:

Ko’pincha zarur vositalar va dori-darmonlarga ega bo’lmagan tibbiy xodim bo’lmagan shaxs tomonidan ko’rsatiladigan malakasiz b.t.y.;

Tibbiy xodim (feldsher, tibbiy hamshira, laborant, tish texnigi va boshqalar) tomonidan ko’rsatiladigan malakali b.t.y.;

Yonida zaruriy asbob-uskunalari, apparatlari, dori-darmonlari bo’lgan shifokor tomonidan ko’rsatiladigan birinchi shifokorli yordam.

Boshqacha qilib aytganda, BY deganda turli xil malakaga ega bo’lgan shaxslar tomonidan va turli vositalar bilan amalga oshiriladigan turli xil tadbirlar nazarda tutilgan.

Yaqin-yaqingacha mutaxassis bo’lmagan shaxslarga birinchi yordam ko’rsatishni o’rgatish standartlashtirilmagan edi turli ta’lim dasturlariga ko’ra amalga oshirilardi. Nomutaxassislarga ko’pincha dori qutichada (aptechka) dori-darmonlar olib yurish va muayyan vaziyatlarda ularni ishlatish tavsiya etilardi.

So’nggi paytlarda, deyarli barcha mamlakatlarda, nomutaxassislarga jabrlanganlarga yordam ko’rsatishda dori vositalaridan foydalanishga ruxsat berilmaydi yoki tavsiya qilinmaydi. Tibbiy yordam ko’rsatishning standart (milliy) algoritmlari va protokollari paydo bo’lishi bilan faqat tibbiy mutaxassislar ko’rsatishi mumkin bo’lgan amallarni qisqa muddatli ta’lim olgan har qanday o’tkinchi odam ko’rsatishi mumkin bo’lgan yordamdan yakuniy ravishda ajratish rasmiylashtirildi.

Terminologik muammolarni bartaraf etish uchun «birinchi yordam» atamasi qonun hujjatlari va rasmiy hujjatlardan chiqarib tashlandi. Hozirgi paytda yordam ko’rsatuvchining mavqei va malakasiga qarab, «BY», «birinchi mediko-sanitar yordam» (shu jumladan, shifokorgacha BY) va «shoshilinch tibbiy yordam» (shu jumladan ixtisoslashgan tez tibbiy yordam) terminlari qo’llaniladi.

Birinchi tibbiy yordam ko’rsatish — yangi terminologiya

Birinchi yordam

Qonunda birinchi yordam tibbiy yordam ko’rsatish turi emasligi ta’kidlangan va tibbiy yordam kelgunga qadar jabrlanuvchiga ko’rsatiladigan yordam turi hisoblanadi.

«BY» atamasi ko’plab mamlakatlarda qo’llaniladigan xalqaro termin hisoblanadi.

Birlamchi mediko-sanitar yordam

Birlamchi mediko-sanitar yordam (BMSY) tibbiy yordam ko’rsatish tizimining asosi hisoblanadi. U o’z ichiga aholi orasida sog’lom turmush tarzini shakllantirish, sanitariya-gigiena qoidalaridan xabardor qilish, kasallik va holatlarni tashxislash, davolash va oldini olish, tibbiy reabilitatsiya, homiladorlikning kechishini kuzatib borish chora-tadbirlarini o’z ichiga oladi. U quyidagi turlariga bo’linadi:

Shifokorgacha birlamchi mediko-sanitar yordam;

Birlamchi shifokorli mediko-sanitar yordam;

Birlamchi ixtisoslashtirilgan mediko-sanitar yordam.

Shifokorgacha yordam

Shifokorgacha (yoki shifokorgacha birlamchi mediko-sanitar yordam yoki feldsher yordami) — feldsher tomonidan ko’rsatiladi, shifokorgacha birlamchi yordamni esa hamshira, farmasevt, tish texnigi, akusher, ya’ni o’rta-maxsus ta’limi bo’lgan shaxs ham o’tkaza oladi. Bu yordam turi uyda yoki tibbiy muassasadan tashqarida, ambulatoriya sharoitida o’tkaziladi.

Tez tibbiy yordam

«Tez», shu jumladan ixtisoslashtirilgan, tibbiy yordam fuqarolarga shoshilinch tibbiy aralashuvini talab qiladigan kasalliklar, baxtsiz hodisalar, jarohatlar, zaharlanish va boshqa sharoitlarda ko’rsatiladi.

Tez, shu jumladan ixtisoslashtirilgan tez tibbiy yordam fuqarolarga davlat va shahar sog’liqni saqlash tizimlarining tibbiy muassasalari tomonidan bepul taqdim etiladi. Tez, shu jumladan ixtisoslashtirilgan tez tibbiy yordam favqulotda yoki shoshilinch yordam ko’rsatish kerak bo’lgan hollarda tashkilot tashqarisida, shuningdek, ambulatoriya va statsionar sharoitida ko’rsatilishi mumkin.

Birinchi yordam uch xil tadbirlar majmuasini oʻz ichiga oladi: 1) tashki shikastlovchi omillar (elektr toki, bosib qolgan ogʻir narsa va boshqalar) taʼsirini darhol bartaraf etish yoki shikastlangan kishini noqulay sharoitdan xoli qilish (suvdan, oʻt tushgan joydan olib chiqish va boshqalar); 2) shikastlanish tarziga qarab Birinchi yordam koʻrsatish (bular haqida q. Suyak chiqishi, Suyak sinishi, Zaharlanish, Hushdan ketish, Jarohatlanish, Kuyish va b.); 3) yaqin atrofdagi kasalxona, poliklinikaga yetkazish. Odam toʻsatdan betob boʻlib qolganida, turli xil baxtsiz hodisalar roʻy berganida, albatta tez yordam chakirish, noiloj qolgan hollarda duch kelgan transportda davolash muassasasiga olib borish zarur. Toʻgʻri Birinchi yordam koʻrsatish uchun doim tegishli bilim va malakani oshirib borish lozim. Ishxona, avtomashina va uydagi dori kugichada Birinchi yordam uchun zarur boʻlgan hamma narsalar boʻlishi kerak.

QON KETISHDA BIRINChI TIBBIY YORDAM KO`RSATISH. Qon tomirlar shikastlanganda arterial, venoz va parenximatoz oqishlar tafovut qilinadi. Agar qon jarohatdan tashqariga oqayotgan bo`lsa, buni tashqi qon oqish deb ataladi, agar qon jarohatlangan tomirdan to`qimaga, ichki organlarga – ko`krak yoki qorin bo`shlig`iga oqayotgan bo`lsa, u holda buni ichki qon oqish deyiladi.

• 
  arterial qon oqishini to`xtatish hammaning qo`lidan keladigan eng oson va tezkor usul bo`lib, jarohatlangan joy teparog`idan arteriyani barmoq bilan bosib turishdir. Arteriya suyak yoniga yaqin joydan yoki uning ustidan o`tgan bo`lsa, uni bosib turish juda oson bo`ladi;
  
• 
  arteriyalarni barmoq bilan bosish ko‘p kuch  sarflashni talab etadi va bu tadbirni hatto jismonan kuchli va chiniqqan kishi ham 15- 20 daqiqadan ortiq bajara olmaydi;
  
• 
  jgut (buragich) qo‘l va oyoqning yirik arterial tomirlari shikastlanganda qon oqishini vaqtincha to‘xtatishini asosiy usulidir. Jgut son, yelka (bir suyagi bor joyga) qo‘yiladi;
  
• 
  jgut qon oqayotgan joydan 15 sm yuqoridan jarohat yaqinidagi terini siqib qo‘ymaslik uchun kiyim yoki yumshoq bint ustidan bog‘lanadi;
  
• 
  jgut bog‘langandan so‘ng biriktirilgan qog‘ozga kuni,soati va daqiqasi yoziladi, qog‘oz jgut ostiga ko‘rinib turadigan qilib qistirib qo‘yiladi;
  
• 
  jgut qish mavsumida 1 soatga , yozda esa 1,5-2 soatga qo‘yiladi.Jgut qo‘yilgandan so‘ng 2 soat o‘tgan hollarda arteriyani barmoq bilan bosish, jgutni asta sekin pulsni hisoblab turib 5-10 daqiqaga bo`shatish va uni avvalgi joyining yuqorirog`idan yana qo`yish lozim;
  
• 
  jgut bo`lmaganda arteriyadan qon oqishida buragich qo`yish yoki qo`l- oyoqni maksimal bukishva uni shu vaziyatda bog`lash yo`li bilan to`xtatish mumkin;
  
• 
  venadan qon oqishini bosib turadigan steril bog`lov qo`yish va gavdaning shikastlangan qismini baland ko`tarib qo`yish bilan to`xtatiladi