Baxtiyor mengliyev



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet124/227
Sana31.10.2020
Hajmi1,62 Mb.
#50920
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   227
Bog'liq
B.Mengliyev-Hozirgi o‘zbek tili (darslik)

UCHINCHI FASL 
LEКSIК–SEMANTIK SATH 
 
11-§. Leksika, leksik-semantik sath va leksikologiya  
 
Tayanch tushunchalar 
til,  lison,  nutq,  sath,  lisoniy  sath,  nutqiy  sath,  til,  tilshunoslik, 
tilshunoslik bo‘limlari  
O‘zlashtiriladigan tushunchalar 
leksik-semantik sath, leksikologiya, morfema, leksema  
 
Leksika.  Leksika  termini  grekcha  lexikos  (“so‘zga  oid”) 
leksemasi  hosilasidir.  Leksika  deganda,  tilning  barcha  so‘zlari, 
lug‘at  tarkibi  nazarda  tutiladi.  Leksika  termini  tilning  alohida 
so‘zlar qatlamiga ham (maishiy leksika, poetik leksika, ish yuritish 
leksikasi  kabi),  bir  ijodkor  tomonidan  qo‘llangan  barcha  so‘zlarga 
nisbatan  ham  (Navoiy  leksikasi,  Tog‘ay  Murod  leksikasi)  yoki 
biror asar haqida ham (“So‘z haqida so‘z”) qo‘llanilishi mumkin. 
Til  leksikasi  tilshunoslikning  leksikologiya,  semasiologiya  va 
onomasiologiya  sohalari  o‘rganish  manbayi  hisobalanadi.  Leksika 
bevosita 
yoki 
bilvosita 
borliqni 
ifodalaydi, 
jamiyatdagi 
o‘zgarishlarni,  xalqning  moddiy  hayoti  va  ma’naviy  olamini  aks 
ettiradi, yangi predmet, hodisa, jarayon va tushunchalarni ifodalash 
uchun yangi so‘zlar bilan muttasil to‘lib boradi. O‘zida eskirish va 
yangilanishni to‘la aks ettiradi. Iste’mol darajasi susaygan birliklar 
esa  leksikadan  butunlay  chiqib  ketmaydi.  Moddiy  ishlab 
chiqarishning  har  xil  sohalari  muntazam  rivojlanib,  yangi 
yo‘nalishlar bilan boyib borishi, fan va texnikaning tinimsiz rivoji 
yangidan  yangi  maxsus  so‘zlar  –  termin  va  terminologik 
qatlamlarni  vujudga  keltiradi  va  rivojlantiradi.  Bunda  e’tiborlisi 
shundaki,  umumiste’mol  so‘zlarning  ayrimlari  terminologik  tabiat 
kasb  etsa,  ayrim  terminlar  o‘z  ifodalanmishining  kundalik 
turmushda  qo‘llanish  darajasiga  bog‘liq  ravishda  umumiste’mol 
xususiyat  kasb  etib  boradi.  Jamiyatda  umumiy  ta’limning  rivoji 
ham  tilning  o‘rta  saviyali  sohiblarida  til  terminоlogik  tizimining 
xalqchillashuviga olib keladi. 
106


Til 
leksikasida 
jamiyatning 
ijtimoiy 
qatlamlanishi 
(professional,  yosh,  jins  va  h.)  o‘z  aksini  topadi.  Shunga  ko‘ra,  til 
leksikasi  har  xil  sotsial  dialektlarga  xoslanishi  jihatdan 
tarmoqlanadi:  jargon,  argo,  sleng.  Til  leksikasining  sotsial 
xoslanishi sotsial dialektologiya, sotsiolingvistika, psixolingvistika 
kabilar  tomonidan  o‘rganiladi.  Leksikada  til  egalarining  turli 
hududiy  dialektlarga  mansubligi,  xususan,  hududiy  sifatlar  o‘z 
ifodasini  topadi.  Tilning  hududiy  variativligi  dialektologiya 
tomonidan  o‘rganiladi.  Dialektal  so‘zlar  umumadabiy  leksikani 
to‘ldiruvchi eng muhim ikki vositadan biri sanaladi. 
Adabiy nutqda qo‘llanilib, hali unga to‘liq singmagan, mahalliy 
kolorit,  hududiy  bo‘yoq  yaqqol  sezilib  turgan  sheva  so‘zlari 
“dialektizmlar”  deyiladi.  Tog‘ay  Murod,  Shukur  Xolmirzayev, 
Nazar  Eshonqul  asarlarida  dialektizmlarning  yorqin  namunalarini 
ko‘ramiz.  
 

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   227




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish