O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
Bajardi: Faxriddinov.F
Toshkent – 2022
MUNDARIJA
Hozirgi zamonaviy davrda biznes tizimlari loyihalashtirilishiga bo’lgan talab kundan kunga jadallik bilan ortib bormoqda. Bunda tizimlarga misol sifatida ERP, MRP va CRM tizimlarini keltirishimiz mumkin. Biznеsni AKT asosida takomillashtirishning ko’plab yo’nalishlari mavjud. Masalan, ularga quyidagilar kiradi: BPR (Business process reengineering)– biznеs-jarayonlarni qayta optimal tashkil qilish; TQM (Totalquality management) – sifatni umumiy boshqarish; ISO (International Organization for Standardization) - xalqaro sifatga mos kеlgan sifatni boshqarish tizimi. Bozorda kompaniya boshqaruviga ta‘kidlab o’tilgan yondashuvlarni ilgari surayotgan konsalting xizmatini ko’rsatuvchi kompaniyalar ko’p. Shu bilan birga, bunday kompaniyalarda ular kompaniyaga qanday tizimni joriy qilishga urinayotgani, bu tizim asosida qanday usullarni qo’llash mumkinligi haqida aniq bilib olish amalda mumkin emas. Nima bo’lganda ham, barcha ta‘kidlab o’tilgan usullar biznеs-jarayonlar modеlini yaratish bilan bog’liq. Dasturiy ta‘minot qanday funksional imkoniyatlarga ega bo’lmasin, loyihaning muvaffaqiyatini oldinga qo’yilgan maqsadni hal etishning samarali tеxnologiyasi mavjudligi bеlgilaydi. BPM (ingliz tilida, Business Process Management, Biznes Jarayonlarini Boshqarish) - bu biznes jarayonlarini o'zgarishlariga doimo moslasha oladigan va tashkilotda biznes jarayonlarning tushunarli va tuzilishii kabi tamoyillariga asoslangan maxsus korporativ resurslar sifatida qaraydigan tashkilotni boshqarish jarayoni yoki boshqarish konsepsiyasidir. Boshqarish jarayonidda odatda rasmiy bayonotlardan foydalangan holda modellashtirish, hisobga olish, simulyatsiya dasturlarini qo'llash, biznes-jarayonlarni tahlil qilish, biznes jarayonlarini dinamik ravishda tahlil qilish, qayta tiklash qobiliyati va dasturiy ta'minot tizimlari vositalaridan iboratdir. ERP tizimlari bu korxonaning asosiy biznes-jarayonlarini boshqarish tizimidir. ERP tizimi modullarni o'z ichiga oladi: kompaniyani rejalashtirish, byudjetlashtirish, logistika, buxgalteriya hisobi, xodimlarni boshqarish, ishlab chiqarishni boshqarish, mijozlarni boshqarish. Korporativ, menejment, buxgalteriya hisoboti yuqori boshqaruvga korxona haqida to'liq ma'lumotga ega bo'lishga imkon beradi, bu ERP tizimini operatsion faoliyatini avtomatlashtirish va joriy va strategik boshqaruv qarorlarini qabul qilishni qo'llab-quvvatlashning ajralmas vositasi qiladi. Aslida, ERP tizimi bu keng qamrovli omborxona va ma'lumotlardan foydalanish, bitta tizimda ishlash doirasida tashkilot faoliyat yo'nalishlari bo'yicha ma'lumotlarni olish qobiliyatidir.
ERP tizimini joriy etish loyihasini quyidagi bosqichlarga bo'lish mumkin: loyihani rejalashtirish, maqsadlarni belgilash; diagnostika va talablarni tahlil qilish; platformani tanlash va asoslash, tayyor echim; axborot tizimini loyihalash; hujjatlarni rasmiylashtirish va dizayn qarorlarini tasdiqlash; dasturiy ta'minotni ishlab chiqish; axborot tizimini sinovdan o'tkazish; tizimni joylashtirish; foydalanuvchilarni o'qitish; foydalanish va qo'llab-quvvatlash va natijalarni baholash. Loyihani boshqarish eng yaxshi amaliyotlar va metodologiyalarga asoslangan. Iste'molchilar loyihasining istaklari, ehtiyojlari va ko'lamiga qarab ERP tizimlarini joriy etish uch oydan 24 oygacha davom etishi mumkin.
Tarixan ERP kontseptsiyasi MRP (Moddiy talabni rejalashtirish) va MRP II (Ishlab chiqarish manbalarini rejalashtirish) tushunchalariga aylandi. ERP tizimlarida qo'llaniladigan dasturiy vositalar ishlab chiqarishni rejalashtirish, buyurtmalar oqimini taqlid qilish va ularni sotuvlar bilan bog'lab, korxona xizmatlari va bo'limlarida amalga oshirish imkoniyatlarini baholashga imkon beradi.
Tizim ERP sinfiga kiradimi yoki buxgalteriya hisobi bormi, muhim masalalardan biri. Bu savolga javob berish uchun ERP tizimi (nomi aytilganidek) birinchi navbatda resurslarni rejalashtirish tizimi ekanligini unutmaslik kerak. U nafaqat "qanday bo'lgan bo'lsa" va "qanday bo'lsa shunday", balki "qanday bo'ladi" va "qanday bo'lishi kerak" kabi vaziyatlarni ham tavsiflaydi. ERP-tizimlari nafaqat korxonada sodir bo'layotgan narsalar to'g'risida ma'lumotlarni saqlaydi, balki barcha turdagi resurslarni (moliyaviy, moddiy, insoniy, vaqt va hokazo) rejalashtirish va optimallashtirish uchun modullarni o'z ichiga oladi va tizimda bajariladigan buxgalteriya funktsiyalarining aksariyati yo'naltirilgan. ushbu modullarning ishlashini qo'llab-quvvatlash.
Rejalashtirish va optimallashtirish funktsiyalarini amalga oshirish uchun tizimda geribildirim talab qilinadi. Bular boshqaruv maqsadlaridan kelib chiqqan holda reja tuziladi, undan so'ng ish jarayonida haqiqiy ko'rsatkichlar belgilanadi, ular tahlil qilinadi va belgilangan maqsadlar va erishilgan natijalarni taqqoslash asosida tuzatuvchi effekt yaratiladi. Buxgalteriya tizimi faqat natijalarni qayd etish imkonini beradi. Bu, ERP-tizimdan farqli o'laroq, rejalashtirishni avtomatlashtirish va "reja-fakt" ni taqqoslash funktsiyalarini o'z ichiga olmaydi. Boshqacha qilib aytganda, buxgalteriya tizimlari yordamida siz sintetikni emas, balki boshqaruvning faqat ba'zi analitik qismini bajarishingiz mumkin. Bu ERP tizimi va buxgalteriya tizimi o'rtasidagi tub farq.
