Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 

KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH 

VAZIRLIGI 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 

UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI 

 

 

“Kompyuter injiniring” fakulteti 

 

“Axborot texnologiyalari” kafedrasi 

 

“Operatsion  tizimlari” fanidan 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bajardi:  

 

 

 

 

 

 

А  Abdusalomov 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2014 - Farg’ona

 

REFERAT 

MAVZU: ___________________________________________ 3 

REJA:  ____________________________________________ 3 

Shlyuzlar  xaqida ma’lumot. __________________________ 4 

SHlyuzlarni ishlatilishi. ______________________________ 6 

Xulosa. ___________________________________________ 8 

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati  ____________________ 9 

 

 

Mavzu:

 

Ekranlashtirilgan shlyuz asosida qurilgan tarmoqlararo 

ekran 

 

Ishdan maqsad: Ekranlashtirilgan shlyuz asosida qurilgan  

tarmoqlararo  ekran xaqida ma’lumotlar olish va ularni tadbiq 

qilish. 

 

 

Reja: 

 

 

1. Shlyuzlar  xaqida ma’lumot. 

2. Shlyuzlarni ishlatilishi. 

3. Xulosa. 

4. Foydalanilgan adabiyotlar. 

 

 

Shlyuzlar  xaqida ma’lumot. 

 

      Shlyuz (шлюз, gateway) – turli xildagi tarmoqlar (mahalliy va xalqaro) 

birligini ta`minlovchi tarmoq qurilmasi yoki dasturi vosita. Tarmoq qurilmasi bir 

turdagi fizik muhitdagi (tarmoq) protokoldan ikkinchi turdagi fizik muhit (tarmoq) 

protokoliga jo`natadi. Misol uchun interenet bilan bog`lanish uchun shlyuzdan 

foydalaniladi. Bunday qurilma marshrutizator nomi bilan ham yuritiladi. 

Shlyuz – odatda turli ko`rinishdagi protokollarga ega tarmoqni bilashtirish uchun 

xizmat qiluvchi qurilma. IP tarmoqlarida shlyuz vazifasini marshrutizator bajaradi, 

tarmoq aloqa kanali sizning shaxsiy kompyuteringizdagi Internetga ulangan kanal 

bilan. 

     Buni quyidagi misolda ko`rib chiqamiz: 

Siz kompyuter yoniga o`tirdingiz va www.google.com saytiga kirishni xoxlaysiz. 

Sizda tarmoq adapteriga o`tgazgichlar qo`shilgan (bu holatda modemli aloqa yoki 

simsiz aloqa o`tkazgichlarsiz bo`ladi). Sizning so`rovingiz aynan shlyuzga boradi 

(tarmoq adapterida o`rnatilmalar yoki maxsus dasturiy vositalardan foydalanilgan 

holda). Bu shlyuzda siz yuborgan so`rovning keyingi shlyuzga borish qoidasi 

yoziladi. Va oxir oqibat sizning sorovingiz www.google.com serveriga, qaysiki 

signal oxiriga boradi. 

 

 

      IP tarmoqlarida shlyuz vazifasi 

Firewall  tizimi  marshrutizatorni  yoki  tarmoqni  tashqi  portini  (Gateway) 

almashtiradi.  Tarmoqni  himoyalangan  qismi  uni  orqasida  joylashgan.  Firewall  ga 

yuborilgan paketlar oddiy qayta yuborilmasdan lokal qayta ishlanadi. Ob’yektlarga 

adreslangan paketlar esa,  Firewall орqаlidа  joylashgan  bo‘lib, yubоrilmаydi.  Shu 

sababli  xaker  EVM  Firewall  himoyalash  tizimi  bilan  ish  olib  bоrishgа 

majbur.Bunday  tizim  oddiy  va  ishonchli,  chunki  bir  mаshinаni  himoyalashni 

o‘ylash kerak, ko‘pchilikni emas. Ekran, marshrutizator va EVM katta bo‘lmagan, 

himoyalanmagan 

lokal 

tarmog]i 

bilan 

ekranni 

bоshqаrishi  birlashgan. 

Himoyalash  uchun  asosiy  operatsiyalar  bu  yerda  1Р  darajasida  bajariladi.  Bu 

sхеmаni ikkita interfeys bilan jihоzlаngаn bitta EVM da bajarish mumkin. Bunda 

bitta interfeys orqali internet bilan aloqa bog‘lansa, ikkinchisi esa – himoyalangan 

tarmoq bilan bog‘lanadi. 

 

1-rasm 

Bunday  EVM  marshrutizator  –  shlyuzni,  ekranni  va  ekrаnni  boshqarish 

funksiyalarini  birlashtiradi.  Marshrutizator  tomonidan  ekran  funksiyasi  bajarilsa, 

Firewall ni amalga oshirish mumkin (2-rasm). 

 

2-rasm 

 

Ba`zan shlyuz bajaradigan funksiyalar o`rniga router qurilmasi ham ishlatilishi 

mumkin.   SHlyuz – tarmoqni har hil kompyuter sistemalari bilan bog’lab turuvchi 

o’zaro harakatdagi tarmoqlararo vosita. PPP (Post office protocol) – oddiy modem 

liniyalarini internetga kirishda ishlatiladigan kanal darajasidagi protokol (Analog 

Slip). SLIP (Serial Line Internet Protocol) – oddiy modem liniyalarini Internetga 

kirishda ishlatiladigan jahon darajasidagi protokol. UUCP – bir Unix-xoctdan 

boshqasiga axborotlarni nusxalash protokoli. Ko’plab pochta almashuv sistemalari 

shu protokolga asoslanib tuzilgan. PAP (Password authentication protocol) – 

Serverga ulovchi parollar sistemasi. Servisniy sentr – Internetga ulangan ko’plab 

kompyuter sistemalarini quvvatlovchi markaz. Clarinet – foydalanish uchun 

ko’pchilik servis markazlari bilan imzolanadigan katta yangiliklar xizmati. FTP 

(Fili Transfer Protocol) – foydalarni uzatuv protokoli; kompьyuterlararo axborot 

almashuvining standart usuli. Veronika (Very Easy Rodent – Oriented Vetwide 

Index to Computer Archives) – kalit so’zlar bo’yicha Internet tarmog’ining 

ommaviy arxivida axborotlarni qidirish sistemasi. E-mail – Internet ning istagan 

abonenti bilan pochta xabarlarini almashtirish va xabarlarni uzatish servisi. Fayl – 

servis – boshqa kompьyuterga o’z fayliga kirish imkonini beruvchi kompьyuter. 

Klient – server zaxiralaridan foydalanuvchi kompьyuter yoki prog-ramma. 

Programma – server – o’z mijozdan buyurtma qabul qiladi, unga ishlov beradi va 

mijozga kerakli axborotni qaytaradi. Portlar – har xil ilova va qo’shimchalar bilan 

aloqani itklovchi server programma raqam (yoki port raqami). POP (Post Office 

Protocol) – protokol «pochtali ofis». Xost va abonent o’rtasida pochta almashuvi 

uchun ishlatiladi. Abonent talabi bo’yicha ham almashuv ishlari bajariladi. 

 

Shlyuzlarni ishlatilishi. 

     Lokal tarmoqlarni umumiy VPN tarmog‘iga birlashtirish orqali kam xarajatli va 

yuqori  darajali  himoyalangan  tunelni  qurish  mumkin.  Bunday  tarmoqni  yaratish 

uchun  sizga  har  bir  tarmoq  qismining  bitta  kompyuteriga  filiallar  o‘rtasida 

ma’lumot almashishiga xizmat qiluvchi maxsus VPN shlyuz  o‘rnatish kerak. Har 

bir  bo‘limda  axborot  almashishi  oddiy  usulda  amalga  oshiriladi.  Agar  VPN 

tarmog‘ining  boshqa  qismiga  ma’lumot  jo‘natish  kerak  bo‘lsa,  bu  holda  barcha 

ma’lumotlar  shlyuzga  jo‘natiladi.  O‘z  navbatida,  shlyuz  ma’lumotlarni  qayta 

ishlashni  amalga  oshiradi,  ishonchli  algoritm  asosida  shifrlaydi  va  Internet 

tarmog‘i  orqali  boshqa  filialdagi  shlyuzga  jo‘natadi.  Belgilangan  nuqtada 

ma’lumotlar  qayta  deshifrlanadi  va  oxirgi  kompyuterga  oddiy  usulda  uzatiladi. 

Bularning barchasi foydalanuvchi uchun umuman sezilmas darajada amalga oshadi 

hamda  lokal  tarmoqda  ishlashdan  hech  qanday  farq  qilmaydi.  Eavesdropping 

hujumidan foydalanib, tinglangan axborot tushunarsiz bo‘ladi. 

Bundan  tashqari,  VPN  alohida  kompyuterni  tashkilotning  lokal  tarmog‘iga 

qo‘shishning  ajoyib  usuli  hisoblanadi.  Tasavvur  qilamiz,  xizmat  safariga 

noutbukingiz  bilan  chiqqansiz,  o‘z  tarmog‘ingizga  ulanish  yoki  u  yerdan  biror-bir 

ma’lumotni  olish  zaruriyati  paydo  bo‘ldi.  Maxsus  dastur  yordamida  VPN  shlyuz 

bilan bog‘lanishingiz mumkin va ofisda joylashgan har bir ishchi kabi faoliyat olib 

borishigiz mumkin. Bu nafaqat qulay, balki arzondir. 

VPN  ishlash  tamoyili.  VPN  tarmog‘ini  tashkil  etish  uchun  yangi  qurilmalar  va 

dasturiy  ta’minotdan  tashqari  ikkita  asosiy  qismga  ham  ega  bo‘lish  lozim: 

ma’lumot uzatish protokoli va uning himoyasi bo‘yicha vositalardan iborat. 

 

 

 

 

Xulosa. 

 

Men ushbu mustaqil ishni qilishim davomida shlyuzlar haqida ma’lumotlar oldim. 

Shlyuz  – turli xildagi tarmoqlar (mahalliy va xalqaro) birligini ta`minlovchi 

tarmoq qurilmasi yoki dasturi vosita. Tarmoq qurilmasi bir turdagi fizik 

muhitdagi (tarmoq) protokoldan ikkinchi turdagi fizik muhit (tarmoq) protokoliga 

jo`natadi. Misol uchun interenet bilan bog`lanish uchun shlyuzdan foydalaniladi. 

Bunday qurilma marshrutizator nomi bilan ham yuritiladi. Shlyuzlardan intrnet 

tarmog’ida va boshqa xollarda ma’lumotlarni jo’natishda keng foydalaniladi 

buning sababi ximoyalanganligi kuchli xisoblaniladi.  Shlyuz-– tarmoqni har hil 

kompyuter sistemalari bilan bog’lab turuvchi o’zaro harakatdagi tarmoqlararo 

vosita xisoblanadi. Mustaqil ishni bajarish davomida bulardan foydalandim. 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 

1.  M.T.  Gafurova,  D.CH.  Dursunov,  V.I.  Rapoport, B.YU.   Xodiеv.   

Proеktirovaniе   sovrеmеnnыx   informatsionnыx tеxnologiy. Uchеbnoе 

posobiе.-Toshkеnt, TDIU, 1994.-96 s. 

2.  Informatika:  Uchеbnik/Pod  rеd.  N.V.  Makarovoy.  -M.:  Finansы  i 

statistika, 1997.-768s. 

3.  Kozыrеv  A.A.  Informatsionnые  tеxnologii  v  ekonomikе  i  upravlеnii: 

Uchеbnik, 2-е izd. .—SPb.: Izd-vo Mixaylova V.A., 2001. —360 s. 

4.  Xodiеv  B.YU.,  Musaliеv  A.A.,  Bеgalov  B.A.    Vvеdеniе  v 

informatsionnые  sistеmы  i  tеxnologii.  Uchеbnoе  posobiе  /Pod  rеd.  akad. 

S.S. Gulyamova. —T.:TGEU, 2002. —156 s. 

5.  Shafrin YU.A.  Informatsionnые tеxnologii. —M.: Laboratoriya Bazovыx 

Znaniy, 1998. —704 s. 

6.  Pеtrov B.N. Informatsionnые sistеmы. – SPb.: Pitеr, 2003. – 688s.:il. 

7. 

www.intuit.ru

 

8. 

www.ziyonet.uz

 

9. 

www.ref.uz