1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
AUDIT
DARSLIK
Toshkent-2018
2
Audit /darslik/ Toshkent moliya instituti -T.: _____-, 2018. 406 bet.
Mualliflar jamoasi: A.Tuychiyev, I.Qo`ziyev, O.Masharipov, Sh.Fayziyev,
Sh.Shayakubov, S.Yuldasheva, O.Qo`shmatov. M.Yaqubov, I.Sherimbetov,
I.Avazov,
Ushbu
darslik bakalavriatning «Buxgalteriya hisobi va audit» ta’lim
yo’nalishi talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib,
unda «Audit» fanining nazariy va
amaliy asoslari bayon qilingan. Ushbu darslikda auditorlik faoliyatining tashkiliy
va huquqiy asoslari, audit standartlari, auditorlik faoliyatini rejalashtirish va audit
amallari hamda boshqa shu kabi mavzular yoritib berilgan.
Mas’ul muxarrir:
A.J.Tuychiyev
Iqtisoiyot fanlari doktori, professor
Taqrizchilar:
SH.Ilhomov – i.f.n., dotsent, Toshkent Davlat Iqtisodiyot
universiteti «Iqtisodii tahlil va audit» kafedrasi
Sh.K.Shayakubov - i.f.n., docent, Toshkent moliya
instituti "Audit" kafedrasi,
R.M.Haidarov - O’zbekiston Respublikasi Auditorlar
palatasi raisi
3
KIRISH
Iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida iqtisodiyotning barcha sohalari
samarali rivojlanishi uchun xo’jalik sub’ektlari hamkorlikda faoliyat yuritishlari
zarur hisoblanadi. Ushbu holatda esa, xo’jalik sub’ektlarining moliyaviy holatini
bilishi uchun nazorat tizimining auditorlik faoliyatidan foydalanish zaruriyati
yuzaga keladi. Bular natijasida «Audit» fanini bo’lajak iqtisodchi mutaxassislarga
o’qitish dolzarbligi kelib chiqadi.
«Audit» fanini o’qitishdan maqsad, talabalarga auditorlik tashkiloti
tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning buxgalteriya hisobi, moliyaviy
hisoboti va boshqa moliyaviy axborotlari to’g’riligi va qonun hujjatlarga mosligi
to’g’risida xolis va asosli fikr shakllantirish uchun zarur bo’lgan auditorlik
amallarini bajarish bo’yicha nazariy bilim berishdan iborat.
Ushbu fanni o’qitishning vazifalari: auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi
me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan chuqur tanishtirish; xo’jalik yurituvchi sub’ekt
faoliyati bilan tanishish, shartnoma tuzish, dastlabki kelishuvlarni amalga oshirish,
auditni dastlabki rejasi va dasturini tuzish; auditorlik hujjatlari va dalillarini
to’plash; moliyaviy hisobot va boshqa moliyaviy axborot to’g’riligi va qonun
hujjatlariga mosligini aniqlash maqsadida tekshirish usullarini o’rgatish; auditorlik
hisoboti va auditorlik xulosasini tayyorlash va tuzish va h.k.
4
1-BOB. AUDITGA UMUMIY TAVSIF
1.1. Auditning mohiyati va
rivojlanish tarixi
Audit xristian davridan oldin yuzaga kelgan. Antropologlar auditorlik
faoliyati to‘g‘risida yozuvlarni qadimgi Bobil davrida ( e.o. 3000 yillar) paydo
bo‘lganini aniqlashgan. Shuningdek odamlar auditorlik faoliyat bilan Qadimgi
Xitoyda ham shug‘ullanganlari aniqlangan. “Auditor” so‘zining lotin tilidagi
ma’nosi “o‘quvchi” yoki “tinglovchi” degan ma’nolar bilan bog‘langan. Chunki
Qadimgi Rimda auditorlar soliq to‘lovchilarni tinglashgan, masalan, soliq to‘lovchi
bo‘lib hisoblangan dehqonlar o‘zlarining daromadi va soliq qarzlari to‘g‘risida
gapirib berishi lozim bo‘lgan.