Anotatsiya: Pifagor sonlari, tuzuvchi, qoida, to’g’ri burchakli uchburchak, teng yonli uchburchak, katet, gipotenuza



Download 408,83 Kb.
bet1/9
Sana15.11.2019
Hajmi408,83 Kb.
#26059
  1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
HusniddinI

Ibragimov Husniddin Hikmatovich, Termiz davlat universiteti

Denov filiali o`qituvchisi

Anotatsiya: Pifagor sonlari, tuzuvchi, qoida, to’g’ri burchakli uchburchak, teng yonli uchburchak, katet, gipotenuza.

To’g’ri burchakli uchburchak uchun Pifagor teoremasi turli matematiklarni qiziqtirib kelagan.Shunisi aniqki, bu teoremanig isboti, Pifagor sonlari, Fibonachchi sonlariб mukammal sonlar va ular bilan bog’liq bo’lgan qiziqarli masalalar borasida bir qancha matematiklar izlanishlar olib borishiga sabab b’lgan.Pifagorning klassik teoremasi quyidagicha bayon qilinadi.

Agar a va b lar to’g’ri burchakli uchburchakning katetlari, c esa uning gipotenuzasi bo’lsa, u holda quyidagi tenglik o’rinli bo’ladi

a2 + b2 =c2 . (1)

Yani ABC to’g’ri burchakli uchburchak katetlari kvadratlarining yig’indisi unung gipotenuzasining kvadratiga teng.

Agar (1) tenglikda a, b va c sonlar butun sonlar bo’lsa u holda a, b, c uchlikka Pifagor sonlari deb ataladi .

Manbalarda Pifagor sonlarini topishning quyidagi qoidasi berilgan



a=p2-q2, b=2pq, c=p2+q2 , p , q (2)

Bu yerda = bilan butun sonlar to’plami belgilangan.



1-teorema. Agar p, q, va r lar butun sonlar bo’lsa, u holda

a1 =(p2-q2)((2pqr)2-(p2+q2)2)= a((2pqr)2-(p2+q2)2)= a((br)2-c2) (3)

b1 =2pq((2pqr)2-(p2+q2)2(2r-1)) =b((2pqr)2-(p2+q2)2(2r-1)) = b((br)2-c2(2r-1))

c1 =(p2+q2)((p2+q2)2+(r2-2r)(2pq)2)=c((p2+q2)2+(r2-2r)(2pq)2)= c(c2+(r2-2r)b2)
a1 = a((br)2-c2), b1 = b((br)2-c2(2r-1)), c1 = c(c2+(r2-2r)b2) (3)
lar Pifagor sonlari bo’ladi.
Isbot. Murakkab bo’lmagan hisoblashlar ko’rsatadiki

tenglik barcha butun p, q va r sonlari uchun orinli bo’ladi.


Izoh. (2) formula cheksiz ko’p pifagor uchliklarini aniqlab beradi lekin barcha Pifagor uchliklarini (2) formula yordamida aniqlab bo’lmas ekan. Bunga quyidagi 44, 117, 125 Pifagor uchliklarida ishonch hosil qilish mumkin.Bu Pifagor uchligini (3) va deb hosil qilish mumkin, ammo hech bir butun p va q larda 44, 117, 125 Pifagor uchligini (2) formula hosil qilib b’lmaydi.

2-teorema. Agar a, b, va c lar Pifagor sonlari bo’lsa, u holda ixtiyoriy m va n butun sonlar uchun quyidagi tenglik o’rinli

a2(b2cm2- c3n2)2 + b2 (2ac2mn)2 =c2 (ab2m2+ ac2n2)2. (3)

Isbot. (3) tenglik chap tomonidagi birinchi qavs kvadratini ochamiz

a2(b4c2 m4-2 b2m2 c4n2+ c6n4).

(3) tenglik o’ng tomonidagi qavs kvadratini ochamiz



c2(a2b4m4+2a2 b2m2 c2n2+a2c4n4).

Hosil bo’lgan bu ifodalarni (3) tenglikka qo’yamiz:



a2b4c2m4-2a2 b2 c4 m2 n2+a2c6n4+ 4a2 b2 c4m2 n2= a2 b4c2m4+2a2 b2 c4m2 n2+a2c6n4.

Chap tomondagi o’xshash -2a2 b2 c4 m2 n2 va 4a2 b2 c4m2 n2 hadlqrni ixchamlashtirib, quyidagigaga kelamiz:



a2b4c2m4+2a2 b2 c4 m2 n2+a2c6n4= a2 b4c2m4+2a2 b2 c4m2 n2+a2c6n4.

Bu ayniyatdan 2- teoremaning isboti keli chiqadi.



1-natija. Agar a, b, va c lar Pifagor sonlari bo’lsa, u holda ixtiyoriy m va n

butun sonlar uchun



a(b2cm2- c3n2) , b(2ac2mn) va c(ab2m2+ ac2n2) lar Pifagor sonlari bo’ladi.

2-natija. Agar a1, b1, va c1 lar Pifagor sonlari bo’lsa, u yolda ixtiyoriy



P, q lar uchun

a2= a1 (b12c1m1 2- c13n12) , b2= b1 (2a1c12m1n1) va c2= c1(a1b12m12+ a1c12n12) lar pifagor sonlari bo’ladi.

(n-1)(c+a)2+(b+(n-1)(c+a))2+()2=

=()2

qoida o’rinli bo’ladi.



Isbot: (n-1)(c+a)2+(b+(n-1)(c+a))2+()2=

=()2

(n-1)(c+a)2 +b2+2(n-1)b(c+a)+(n-1)2(c+a)2+n(n-1)(c+a)(-a+(n-1)b)+(-a+(n-1)b)2=

=n(n-1)(c+a)(c+(n-1)b)+(c+(n-1)b)2

(n-1)(c+a)2 +b2+2(n-1)b(c+a)+(n-1)2(c+a)2 -a n(n-1)(c+a)- c n(n-1)(c+a)=

=c2+2cb(n-1)+(n-1)2b2-a2+2ab(n-1)-(n-1)2b2

(n-1)(c+a)2 +b2+2(n-1)b(c+a)+(n-1)2(c+a)2 - n(n-1)(c+a)2=

=c2-a2+2cb(n-1)+2ab(n-1)

(n-1+(n-1)2-n(n-1))(c+a)2+ b2+2(n-1)b(c+a)=c2 - a2+ 2(n-1)b(c+a)

Ixchamlangandan so’ng



a2 + b2 =c2 Teorema isbotlandi

n ning turli qiymatlari uchun (mukammal kvadratlar haqidagi) yuqoridagi teoremadan cheksiz ko’p formulalarni olishimiz mumkin.

n=1 uchun, a2+b2=c2 Pifagor teoremasi.

n=2 uchun, (c+a)2+(c+b)2+(a+b+c)2=(2c+a+b)2

n=3 uchun, (c+a)2+(c+a)2+(b+2a+2c)2+(3c+2a+2b)2=(4c+3a+2b)2

kabi cheksiz ko’p formulalarga ega bo’lamiz, keling mavzuni yo’ritish osonroq b’lishini inobatga olib, ma’lum bir qismini jadvalga ifodalab ko’ramiz:



(1-jadval)

n

(n-1)(c+a)2+(b+(n-1)(c+a))2+()2=

=()2


1

a2+b2=c2

2

(c+a)2+(b+a+ c)2+(c+b)2 =(2c+a+b)2

3

(c+a)2+(c+a)2+(b+2a+2c)2+(3c+2a+2b)2=(4c+3a+2b)2

4

(c+a)2+(c+a)2+(c+a)2+(b+3a+3c)2+(6c+5a+3b)2=(7c+6a+3b)2

5

(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2+(b+4a+4c)2+(10c+9a+4b)2=(11c+10a+4b)2

6

(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2+(b+5a+5c)2+(15c+14a+5b)2=(16c+15a+5b)2

7

(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2+(b+6a+6c)2+(21c+20a+6b)2=

=(22c+21a+6b)2



8

(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2 +(c+a)2+(b+7a+7c)2+(28c+27a+7b)2=

=(29c+28a+7b)2





……………………………………………………………………………….

Download 408,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish