Chigʻatoy ulusi
Andoza:Chig`atoy ulusi
Chigʻatoy ulusi - Chingizxon tomonidan
2oʻgʻli Chigʻatoy va uning merosxoʻrlariga
hukmronlik uchun berilgan (1224)
hududning nomi. Chigʻatoy ulusi Qashqar,
Yettisuv va Movarounnahr yerlarini oʻz
ichiga qamrab olgan. Koʻchmanchilik
bilan shugʻullanuvchi moʻgʻullarning oʻtroq
aholini boshqarish tajribasi yoʻkligi bois
Chigʻatoyxon oʻziga tegishli ulusni
boshqarishni avval xorazmlik Maxmud
Yalavochga, soʻngra uning oʻgʻli
Masʼudbekka (1238—89) topshiradi. Oʻzi
esa umrining oxirigacha ukasi Oʻktoy
qoon saroyida bosh maslahatchi tarzida
faoliyat koʻrsatadi. Chigʻatoy ulusidan
olinadigan daromadlarning asosiy qismi
Horaqurumta joʻnatilgan. Qolgan qismini
mahalliy aholidan tayinlangan oliy hokim
ulus ehtiyojlari hamda qoʻshin xarajatlari
yoʻlida sarf qilish huquqiga ega boʻlgan.
Chigʻatoy ulusida ham Chingizxon barpo
etgan moʻgʻullar davlatidek mehnatkash
omma nafaqat moʻgʻul bosqoqlari,
dorugʻalari, balki mahalliy zodagonlar va
oqsuyaklar tomonidan ham ezilgan.
Dehqonlar, hunarmandlar, kosiblar,
chorvadorlar ilgaridan mavjud boʻlgan
soliqlardan tashqari moʻgʻullar joriy
qilgan yangi soliq va oʻlponlarni toʻlashga
majbur edi. Oxirokibat Chigʻatoy ulusining
qishloq va shaharlarida moʻgʻullarga va
yerlik zodagonlarga nisbatan noroziliklar
kuchaygan, qoʻzgʻolonlar boʻlib oʻtgan
(qarang Maxmud Torobiy qoʻzgʻoloni).
Chigʻatoy vafotidan soʻng Mangu qoon va
Botuxon Chigʻatoy ulusini mulk sifatida
tugatib, uni Tuli va Joʻji vorislari oʻrtasida
taqsimlashga kelishib olishgan. 1251 yil
imperiya poytaxti Qoraqurumda boʻlib
oʻtgan qurultoyda Mangu qoon etib
saylangach, chigʻatoy xonzodalarning
koʻpchiligi Oʻktoy qoon avlodlari qatori
qatl qilingan. Chigʻatoy ulusini Mangu
qoon va Botuxon boʻlishib olganlar.
Movarounnahr Botuxonga qaram boʻlib
qolgan. 13-asrning 60- yillarida
Chigʻatoyning 6farzandi Baydarning oʻgʻli
Olgʻu (1261—65) chigʻatoylar hokimiyatini
qayta tiklashga erishadi. Olgʻu vafot
etgach, uning vorislari — Muborakshoh va
Baroqxon mahalliy aholi bilan yaqinroq
munosabatda boʻlish maqsadida
musulmon dinini qabul qilganlar. 1266 yil
Chigʻatoy ulusi xoni qarorgohi Yettisuvdan
Movarounnahrga — Ohangaronga
koʻchiriladi. Baroqxon hukmronligi
vaqtida Xaydu koʻrsatmasiga muvofiq
Masʼudbek tomonidan Buxoro qayta
tiklanadi.
Fargʻona vodiysida
yangi
shahar — Andijonga asos solinadi.
Kebakxon (1318—26) davrida qarorgoh
Qashqadaryoga koʻchiriladi, qad. Nasaf
yaqinida Qarshi shahri barpo etiladi. Ulus
Erondagi kabi maʼmuriy birliklar hamda
soliq undiriluvchi tumanlarga (Fargʻona va
Qashqarda — oʻrchin) taqsimlanadi,
yagona pul birligi — kebakiyga oʻtiladi.
Ammo moʻgʻul mulklarini birlashtirish va
markazlashtirish maqsadida oʻtkazilgan
maʼmuriy va moliyaviy islohotlar siyosiy
tarqoklikka barham berishga qodir emas
edi. 14-asr oʻrtalarida Chigʻatoy ulusi
Movarounnahr va Moʻgʻulistonta boʻlinib
ketgan. 1370 yil Movarounnahrda Amir
Temur saltanatining oʻrnatilishi
chigʻatoiylar hokimiyatiga barham berdi.
Rashid adDin, Sbornik letopisey,
t.Dkn.2), t.2, M.L., 1952,1960; Bartold
V.V., Sochineniya, t.2(ch.2), M, 1964;
Mirzo Ulugʻbek, Toʻrt ulus tarixi, T.,
1996;Abulgʻoziy, Shajarayi turk, T.,
Adabiyot
1992; Oʻzbekiston xalqlari tarixi, 1j., T.,
1992. Hamidulla Dadaboyev.
Bayon Qulixon maqbarasi
Buxoro
Chig'atoy ulusi 1940-yil
Chig'atoy ulusi —
Mo'g'il imperiyasidan
son'g 1266-yilda O'rta Osiyoda tashkil
topgan
mo'g'il
davlati. 1370-yilda Amir
Temur tomonidan tugatilgan.
Chingizxonning o'g'li Chig'atoy nomiga
atalgan. Chig'atoy ulusining rasmiy diniga
Islom
dini aylangan.
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi
(2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Soʻnggi tahrir 5 oylar avval Kagansky tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Chig
ʻatoy_ulusi&oldid=21044
36
" dan olindi
Do'stlaringiz bilan baham: |