Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti Axborot xavfsizligi fakulteti talabasi

Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalar universiteti

Axborot xavfsizligi fakulteti talabasi

Toshpo’latov Abdulazizning

Fizika fanidan tayyorlagan

2 – mustaqil ishi

Quyosh fotoelektrik elementlari

Reja

• Quyosh elementlarining asosiy parametrlari
• Quyosh energiyasini elektr energiyasiga to’g’ridan-to’g’ri aylantirish
• Termobatareya
• Zeyebek effecti
• Soha olimlari haqida
• Xulosa;
• Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Quyosh elementlarining asosiy parametrlariga

• Quyosh elementlarining asosiy parametrlariga quyidagilar kiradi:

Qisqa tutashuv toki – I

Salt yurish kuchlanishi – V

To‘ldirish koeffitsienti – FF

Foydali ish koeffitsienti.

Quyosh elementining volt – amper xarakteristikasi qorong‘idagi diodning volt – amper xarakteristikasini va quyosh elementlarining yorug‘lik superpozitsiyasini ifoda etadi.Yorug‘lik ta’srida volt – amper xarakteristika pastga foydali quvvat bo‘lgan to‘rtinchi chorakga siljiydi. Quyosh elementlarini yoritish yorug‘lik tokini qorong‘ulik tokiga qo‘shadi va diod tenglamasi:

I =

ko‘rinishini oladi. Bu yerda – to‘yinishning qorong‘ulik toki, I – yorug‘lik toki.

•  

Quyosh energiyasini elektr energiyasiga to’g’ridan-to’g’ri aylantirish

Quyosh energiyasini elektr energiyasiga to’g’ridan-to’g’ri aylantirishning termoelektrik, fotoelekrik va fotogalvanik usullari mavjud bo’lib, ularning ichida fotogalvanik usul yaxshi o’rganilgan emas. Ma’lumki, materiallarda erkin elektronlar mavjud bo’lib, ular musbat ion aatrofida xaotik ravishda harakar qiladi, metalning o’zi esa elektr jihatdan neytral hisoblanadi. Agar bir yoki bir necha elektron sirtidan tashqi muhitga (vakuumga) chiqsa, metal sirti bilan muhit orasida potensiallar ayirmasi Δϕ hosil bo’ladi. Elektron zaryadi (e) ni bu potensiallar ayirmasi Δϕ ga ko’paytmasi elektronning chiqish ishi deb ataladi.

A = e Δϕ yoki J

Har xil metallardagi electron chiqishi ishi har xil bo’ladi. Bu ish ko’pincha joullardan yoki electron voltlardan o’lchanadi. Ba’zi metallar uchun chiqish ishining son qiymatlarini keltiramiz:

Modda	Chiqish ishi, eV	Modda	Chiqish ishi, eV
Alyuminiy	4.25	Osmiy	4.7
Bariy	2.49	Platina	5.32
Bariy oksid (II)	4.6	Qalay	4.38
Berilliy	3.92	Qo’rg’oshin	4.0

Chiqish ishlari har xil bo’lgan ikki metal bir-biri bilan payvandlanganda elektronlar diffuziyasi hisobiga kontrakt potensiallar ayirmasi hosil bo’ladi. Agar kontakt joyi qizdirilsa, elektronlar diffuziyasi ortadi va kontakt potensiallar ayirmasi ham kattalashadi.

Termobatareya

Uchlari o’zaro payvandlangan ikkita har xil

metalldan yasalgan asbobga termopara

yoki termoelement deb ataladi.

Termoelement kavsharlangan uchi

temperaturasi o’lchanuvchi moddaga va

ikkinchi – sovuq uchlari o’lchov asbobga

ulanadi. Bir necha termoelementlardan

tuzilgan sistemaga termobatareya deb ataladi.

Zeyebek effecti

• Agar uchlari payvandlangan ikkita har xil metal simlarni galvanometrga ulab, kontaktlardan birini sovuq holatga qoldirib, ikkinchisi isitilsa, zanjirda elektr toki hosil bo’ladi. Bu hodisani birinchi marta nemis olimi Zeyebek kuzatgan bo’lib, termoelekrik effect yoki “Zeyebek effekti” deb yuritiladi.

Soha olimlari haqida

Asrimizning 30-yillarida akademik A.F.Ioffe termogeneratorlardan quyosh energiyasini elektr energiyasiga aylantirish masalasini taklif etgan bo’lsa, 1941 – yilga kelib u shunday termogeneratorni ishlab chiqdi. Quyosh termoelekrogeneratorlari asosan quyosh kontsentratori va termobatareyadan tashkil topgan.

1908-yilda Moskva

universitetiti

professori V.Serasskiy 100 ta

fermoelementlardan iborat

bo’lgan quyosh batareyasini

yaratdi. Bu batareya oynaband

yashik ichiga joylashgan bo’lib

elektr qo’ng’irog’ini tok bilan

ta’minlab turadi.

Xulosa

Quyosh energiyasini fotoelektrik qurilmalar yordamida elektr energiyasiga aylantirishda muxim bo‘lgan parametrlarni aniq belgilab olinadi. Bu parametrlar qisqa tutashuv toki – I , salt yurish kuchlanishi – V, To‘ldirish koeffitsienti – FF, Foydali ish koeffitsientidir. Demak, xulosa qilib shuni aytish kerakki quyosh elementi parametrlarini o‘rganish ularning samaradorligini oshirishda muxim omil xisoblanadi.

Quyosh energiyasini fotoelektrik qurilmalar yordamida elektr energiyasiga aylantirish p – n o‘tish hodisasi asosida amalga oshadi va bu jarayon fotoeffekt hodisasi deyiladi. Demak, quyosh elementlari parametrlarini atrof muxit parametrlariga moslashtirish zarur

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

• S.X.Astanov, M.Z.Sharipov, D.E.Hayitov, M.R.Turdiyev, F.K.Xalloqov “FIZIKA” Fanidan MA’RUZALAR MATNI
• Abdurahmonov Q.P Egamov O’. Fizika darslik Toshkent 2010
• Internet sahifalari
• https://aim.uz/referaty/55-fizika/2797-dopler-effekti.html
• https://uz.wikipedia.org/wiki/Doppler_effekti
• https://uz.wikipedia.org/wiki/Akustika