Abu Iso at Termiziy

Abu Iso at - Termiziy
Abu Iso Muhammad ibn Iso ibn Saadara at-Sulami Al-Bulg’iy at-Termiziy 824-yili Termiz shaxrida duyoga keldi.

Imom at-Termiziy xam yoshlik chog’idan xadis mutolasiga kirishib tezda xadislarni to’play boshlagan va bu yo’lda ko’plab xadis olimlari bilan muloqotda bo’lib, ularning suhbatini olgan.

Imom at-Termiziy Imom al-Buxoriyga shogirda bo’lgan.Undan tashqari Muslim, Abu Dovud, Qutayba, Ibn Sa’id,Isxoq ibn Muso, Muhammad ibn G’iylon, Sa’id ibn Abdurxmon, Muhammad ib Bashorat, Ali ib Xujr, Aqsad ibn Mun’i, Muhammad ibn al-Musanno, So’fyon ibn Vaq’i, kabi qator yirik muhandislarni ham o’ziga ustoz deb bilgan.

Umrining so’nggi yillarida at-Termiziyning ko’zlari ojiz bo’lib qoladi va u 879-892-yillari ona shaxri Termizda vafot etadi.

Imom at-Termiziy o’zining “Sunan” asaridan tashqari yana quyidagi kitoblarni yozganligi ma’lum.Chunonchi: “Kitob al-ilal”

|Nuqsonlar kitobi|, “Kitob at-tarix” |Tarix kitobi|, “Kitob ash-shamoil annabiyya” |Payg’ambarimizning axloq odoblariga oid kitob|, “Kitob az-zuxd” |Zoxidlar xaqida kitob|, “Kitob al-asmo valkuna” |Roviylarning ism va laqablari xaqida kitob| va boshqalar.

Imom at-Termiziy yuksak axloqiy va insoniy fazilatlarga ega, o’tkir zexn va zakovat soxibi edi.U zot taqvoda aloxida ajralib turar, kam taom, ammo ko’p ijod mehnat qilar, axloqsizlikni qattiq qoralar edi.Imom at-Termiziy doimo ilm fanni targ’ib qilar va ayni vaqtda muloyimlik, xushfe’llik va xalimlik kabi go’zal fazilatlar u kishida mujassam edi.

Imom at-Termiziyning ‘Sunan” kitobida keltirilgan xadislarda uning ta’lim tarbiyaga, axloq odobga fikrlari ko’p uchraydi.Chunonchi, doim insonda yaxshilik fazilatlarini takomillashtirishni quyidagi xadislarda bayon etadi: “Allox nazdida eng yaxshi do’st deb doimo xayrli ishlarni qilib yuruvchi kishilarga aytiladi. Allox naznida eng yaxshi qo’shni o’z qo’shilariga yaxshilik qilguvchisidir”, “Odamlarga shukur aytmaydigan kishi Alloxga ham shukur qilmaydi”, “Odamlarga xayrixoxliging – bu sening sadaqang”.

“Xayrli va yaxshi ishlar qilishga da’vat etishing va zulmdan qaytarishning –sening sadaqang”

“Adashgan kishilarga to’g’ri yo’l ko’rsatishing xam-sadaqa”. Xatto kamag’allarga xusmomilada bo’lishing xam –sening sadaqang”, “ Yerda xalaqit berib yotgan biror tosh, tikanak yoki suyakni bir chekkaga olib qo’yishing ham - sadaqa”, “O’z paqiringdan suvdan boshqalarning idishlariga solib berishing ham sadaqa hisoblanadi.”.

“Sog’ tanda sog’lom aql” degan naqlga amal qilib, alloma yoshlikdanoq sog’liqni saqlashga, vaqtni bekor o’tkazmaslikka da’vat etadi: “Ikki narsa borkim, ko’pchilik ularning qadriga yetmaydi: biri sog’liq, ikkinchisi bo’sh vaqt”.

Imom at-Termiziy to’plagan xadislar orasida bolalarni axloq-odobga, marxumlarga xurmat ruxida tarbiyalashga da’vat kuchli: “Chinakam sabr toqatli deb musulmon kishining musibat yuz bergandagi chidamligiga aytiladi:, “Yaqin kishisi vafot etganda johiliyot davridagi odat bo’lgan yoqa yirtish, oritiqcha navxa tortib yig’lash kabi odatlarga amal qilgan zot musulmon sanalmaydi”, “ Marxumlarning faqat yaxshi sifat va qilmishlarini so’zlanglar.O’lgan kishi xaqida yomon so’zlar aytilmasin”, “Xaqiqiy mo’min deb xushxulq va ayoliga nisbatan xushmomila kishiga aytiladi”.

At-Termiziy xadislarining ko’pchiligida odamlarni axil bo’lishiga, ko’pchilikka, jamoaga foyda, naf keltirishga, do’stlik va birodarlikka da’vat etadi: “Kimda-kim bir ko’chat o’tkazsa, yo bo’lmasa ekin eksayu, ular hosilidan odamlar, qushlar va hayvonlar baxra olsa - bu ham o’sha odam uchun sadaqa sanaladi”, “Barcha musulmonlar o’zaro birodardurlar.Ular hech qachon bir-birlariga yomonlikni ravo ko’rmasliklari kerak.Kimda-kim o’ziing musulmon birodarlariga yordam qilsa oxiratda Allox unga yordam qiladi.Kimda-kim o’z birdari xojatini yengilatsa Allox xam uning oxiratini yengil qiladi”.

Imom at-Termiziy kitobida qarindosh urug’larni xurmat qilishga, marxum ota yoki onalarning do’stlari, yaqinlari bilan muloqotda bo’lib turishga, ayniqsa ota-onaga xurmat va e’tiod bilan qarashga chaqiruvchi ko’plab hodisalar bor: “Kima kim musulmon birodarlari aybini yashirsa qiyomat kuni Allox xam uning xato va kamchiliklarii oshkora qilmaydi”.

“Payg’ambardan bir kishi so’rabdi:

• 
  Yo Rasulullox, men kimni xurmat qilay?
  
• 
  O’z onagni, - deb javob beribdilar Payg’ambarimiz. U yana so’rabdi:
  
• 
  Onamdan boshqa yana kimni?
  
• 
  Payg’ambarimiz:
  
• 
  Onangni – deb javob beribdilar.
  

Xaligi kishi uchinchi marta so’raganda xam “Onangni”

degan javobni olibdi.

U to’rtinchi marta o’z savolini qaytarganda, Payg’ambarimiz:

- O’z otangni, so’ngra yaqinlaringni va qarindoshlaringni deb javob beribdilar”.

Marxum otasining do’stlari bilan doimo muloqotda bo’lib turish xam eng olijanob ishlardandir.

Payg’ambarimiz aytibdilar “Xola xam onadek xurmat va e’tiborga munosibdir”. “Uch xil duo so’zsiz mustajob bo’ladi: mazlumlar duosi, musofir kishining duosi v ota-onalarning o’z farzandlari xaqidagi duolari”, “Qarindosh urug’lari bilan aloqani uzgan kishi jannatga doxil bo’lmas”.

Imom at-Termiziyning ma’naviy qadriyatlar me’rosini, uning axloq-odob va ta’lim tarbiyaga doir qarashlarini duyoqarishini o’rganishda va ulardan xozirgi yoshlar ta’lim tarbiyasida foydalanishda u to’plagan xadislaru alloma yaratgan “Sunan” kitobining axamiyati g’oyat katta.



Bajardi: ___________

Tekshirdi: __________