Abdunabiyev Jamshid. Rivojlanish biologiyasi

Abdunabiyev Jamshid.

Rivojlanish biologiyasi

1.. Javobi

1. Maydalanisb turlari Bo'linish уою maydalanish ikki xilda bo'ladi: 1. To'la maydalanish. 2. To'la bo'lmagan maydalanish. To'la maydalanish ham ikki xilda sodir bo'ladi: А. To'la, teng maydalanish. Agar tuxumning sariqligi oz Уа и hamma qismiga bir xil tarqalgan bo'lsa, maydalanish egati butun tuxum bo'ylab o'tadi Уа hosil bo'lgan blastomerlar bir-biriga teng bo'ladi. Lansetnikning gomolesital tipdatuzilgan tuxurnlari shunday maydalanadi (48-49-rasrnlar). У. To'la, lekin notekis maydalanish. Agar sariqlik moddasi tuxurnda notekis (bir qutbda oz, ikkinchisida ko'p) tarqalgan bo'lsa, maydalanish natijasida o'zaro teng bo'lmagan blastomerlar hosil bo'ladi. Hosil bo'lgan kichik blastomer mikromer, kattasi esa makromer deb ataladi. Bunday maydalanish sariqligi o'rtachamiqdordabo'lgan telolesital tipdagi amfibiyalaming tuxиmida kиzatiladi. Masalan, baqalar tuxumining yegetativ qutbida sariqlik ko'p, animа! qutbida esa kam bo'ladi. Shuning uchun ham hosil bo'layotgan blastomerlarning biri katta, ikkinchisi юсШk bo'ladi. Вu farq borgan sari ortib boraveradi. 2. To'la bo'lmagan maydalanish. Тuxumning faqat sariqlikdan tashqari qisrni maydalanadi, sariqlik bilan to'lgan qisrni maydalanmaydi. Вu yo'l bilan telolesital, sentrolesital tipdagi tuxurnlar maydalanadi

2.. Javobi

2. Amfiblastula. Bunda blastoderma devori Ыс necha qator blastomerlardan tuzilgan Ьо'liЬ, Ьи devor аniтаl qutbda vegetativ qutbga nisbatan yupqa bo'lishi, blastosel animal qutbga tomon siljigan bo'ladi. Bunday blastula to'la, 1ekin notekis maydalanadigan amfibiyalar tuxumlarida uchrayd

3. JAVOBI

3.Morula уою bIastuladan keyin, уа'ni embrionning Ыс qavatlilik davridan keyin embrionning ikki qavatlik davri bosblanadi. Embrionning ikki qavatlik davri gastrula deb, Ьujaraуопп.ing o'zi esa gastrulyasiya deb ataladi. Gastrulyasiya grekcha gaster -qоriпсhа dеgап ma'noni bildiradi. Ви qavatlar еmЬпоп varaqlari уою qavatlari deb ataladi. Ви qavatlarning tashqisi еktоdепna (ectos -tashqi, dепnа -teri), ichkisini esa entoderma (entos -ichki) qavatlar deb nomlanadi. Ikki qavatli embrion bosqichini deyarli hamma ko'p hujayrali hayvonlar bosib o'tadi. Gastru1yasiyajarayoni embrionning bIastula уою morula davrining davomi hisobIanadi.Вlastulaning ma'lum tipigagastrulyasiyaning ham ma'lum tipi mos keladi.Gastrulyasiyaning quyidagi tiplari mavjud: 1. Ichga botib kirish -iпvаginasiуа. Ви selobIastuladan keyin sodir bo'ladi. Bunda bIastulaning vegetativ qutbi bIastosel bo'sblig'iga botib kiradi. Astasekinlik bilan u animal qutbga yetadi Уа embrion ikki qavat1i bo'lib qoladi. Vegetativ qutbdagi bIastomerlar bIastosel bo'sblig'iga botib kirishi tufayli Ьи bo'shliq yo'qoladi уа иning o'rnida boshqa bo'shliq-birlamchi ichak bo'shlig'i уою gastrosel bo'sblig'i hosil bo'ladi (56-rasm). 2. Immigrasiya. Bunda ayriт bIastomerlar blastula devoridan bIastosel bo'shlig'iga ko'chib (qaynab) chiqadi уа Ьи bIastomerlardan entoderma hosil bo'ladi.Agar blastomerlar bir qutbdan ko'chsa, Ьuni unipolyarli, bIastulaning hammajoyidan ko'chsa multipolyarli, ikki qutbdan ko'chsa bipolyarli immigrasiya deb ataladi. Birinchi holat gidromeduzalarda, ikkinchisi sarkomeduzalarda уа ba'zi bulutlarda sodir bo'ladi. Gastru1yasyaning Ьи turini 1884 yilda I.I.Mechnikov аniqlаgап. 3. Qatlamlanish -dеlуаmiпasiуа. Bunda blastula devoridagi bIastomerlar ikki qavatga ajraladi. Tashqarida qolganlaridan еktоdепna, ichkaridagilaridan esa епtоdепnа qavatlari hosil bo'ladi. Bunday dеlуаmiпаsiуа birlamchi delyaminasiya deb ataladi Уа meduza1arda uchraydi. Gastrulyasiyaning yuqorida aytilgan usullari Ыаstоmеrlаrniпg bIastosel bo'sblig'iga chiqishi bilan hosil bo'ladi. Agar blastosel bo'sЫig'i bIastomerlar Ьilaп to'lgan Ьо'lsз, unda gastrulyasiya quyidagi yo'llar bilan boradi: 1. Ikkilamchi delyaminasiya. Ви morula уа sterrobIastuladan keyin sodir bo'ladi. Bunda ham bIastuladan blastomerlar <\iraladi. Lekin blastosel bo'shlig'i yo'qligi tufayli bIastomerlar tashqariga ajaraladi. Tashqi tomonga ajralganblastomerlardan ektodenna, ichkarida qolganlaridan esa entodenna qavatlar paydo bo'ladi. 2. O'sib qoplash -epiboliya. Ви stепоblastulаdan keyin kuzatiladi. Mayda animal blastomerlar juda tez bo'linadi, sariqlik bilan to'la bo'lgan vegetativ blastomer1arni o'sib qoplaydi. Dastlabki blastomerlar ektodermani, keyingilari esa entodermani hosil qiladi. 3.Gastrulyasiyaning aralash tipi.Ba'zi hayvonlar embrion taraqqiyotida gastrulyasiyaning invaginasiya, epiboliya уа boshqa ti plarining ayrim xususiyat1ari uchraydi. Вu hodisa amfibiya1ar embrion taraqqiyoti davrida kuzatiladi vagastrulyasiyaning aralash tipi deyiladi (57-rasm). Gastrulyasiyaning yuqoridabayon etilgan ti plari a10hida -a1ohidaholatda kamdan-kam uchraydi.Bu tiplar bir vaqtning o'zidabittaembriondakuzatilishi mumkin. Demak, ular bir-birini to'ldirib turadi. Gastrulyasiyaning oxiriga borib blastosel bo'shlig'i o'rnida gastrosel bo'slilig'i hosil bo'ladi. Вlastopor esa юсhkinа teshikka aylanadi. U og'izga, anal teshigiga (birlamchi уою ikki1amchi og'izlilarda) уою har ikkalasiga (bulutlar уа kovakichlilarda) aylanishi титkin.

4Javobi

4.Mezodermaning hosil ЬО'IisЫ Gastrulyasiya jarayonida embrionning uchinchi qavati уою varag'i mezoderma ham hosil qiladi (mesos -о'rtз). Umuman, ko'p hujayrali hayvon1ar еmЬпоп varag'ining soniga qarab, ikki guruhga bo'linadi: 1. Ikki qavatli hayvo111ar, Ьшargз bulutlar, kovakichlilar, taroqlilar kiradi. 2. Uch qavatli hayvonlar, bu1arga узssi, yumaloq chuvalchanglar уа ulardan keyingi ham.matip vakillari kiradi. Уuksзk tuzilgan Ьа'п hayvon1arda mezoderma boshqa qavatlar bilan Ьи vaqtda hosil Ьо'lаШ. Ва'шапdз esa ekto уа епtоdепnadan keyin hosil bo'ladi. Shuning uchun ham oldin paydo bo'ladigan ektoderma уа entoderma embrionning ЬиlamсЫ varaqlari deb ataladi. Keyinroq hosil bo'ladigan mezoderma esa embrionning ikkilamchi varag'i deb ataladi. Mezoderma quyidagi ikki usu1 bilan hosil bo'ladi: 1. Enterosel usu1. Bunda mеzodепna cho'ntaksimon o'simta shaklida ЬidaшсЫ ichakning ildd уоп tomonida hosil bo'ladi. Agar mezoderma ektoderma уа entoderma bilan Ьи vaqtda taraqqiy etsa, unda mezoderma Ьи varaqlarning chegarasida, ulaming biri ikkinchisiga o'tadiganjoydan hosil bo'Iadi. Agar mezoderma ekto уа entodermadan keyin hosil Ьо'lsз, bunda entodermadan rivojlanadi. Меzоdепna o'simtasining ichi bo'sh bo'lib, Ьи bo'shliq ikkilamchi tana bo'sblig'i -selomning bosblang'ichi hisoblanadi (58-rasm). Mezodermani hosil qiladigan material entoderma bilan birgalikda ichga botib kiradi уа u birlamchi ichak уою arxenteron deb ata1adi. Mezoderma arxenterondan unil1g devorining ichga botib kiпsЫ natijasida hosil bo'ladi. Меzodeпna уа xorda ajralgandan keyin faqat епtоdепna qoladi уа arxenteron ikkilamchi (definitiv) ichak Ьо'sЫЩ'ща aylanadi. 2. Teloblastik шШ. Випdз ikkita blastomer еktоdепna bilan епtоdепnaning о'rtзsiga tushib qoladi уа undan mеzodепna taraqqiyetadi. BirlaтcЫ og'izli hayvonlarda mеzodепna teloblastik шш bilan, ikkilamchi og'izli hayvon1arda esa enterosel usul bilan hosil bo'ladi. Mezodennadan parenxima to'qimasi hosil bo'ladi. Ви to'qima postembrional taraqqiyot davrida biriktiruvchi to'qimaga aylanadi. Yassi chuva1changlarda, ne~rtinlarda, zuluklarda parenxima hujayralari organlar o'rtasidagi bo's!\liqlarni to'ldiradi. Shuning uchun ularni parenximatoz hayvonlar Ьат dеyiJaф. Parenxima hujayrnlarida oziq moddalar to'planadi va Ьи oziq moddalar hisoыdan regenerasiya va boshqa anatomik, fiziologik o'zgarishlar sodir bo'ladi. Ва'п oJganlar (jigar, o'pka, bezlar) parenxima hujayralaridan tuzi]gan bo'lib, UIar тutШn vazifalarni bajaradi. Parenxima grekcha рат -yonida, yenxima nimadif to'qilgan, quyilgan, yoyilgan, ya'ni organlar o'rtasida nimadir to'kilgan, degan тa'noni bildiradi. Меzodепna hosil bo'lishijarayonida amyobasimon embrion to'qima1ari -mezenxima hosil bo'ladi. Mezenxima grekcha mezos -o'rta, еnxima to'kilgan, quyilgan degan ma'noni bildiradi. Ви to'qima mеzоdепnadaп hosil bo'ladigan оrganlar qurilishida ishtirok etadi, embrionda tayanch vazifani bajaradi уа embrion hujayralarini oziqlantiradi. Keyinchalik mezenximadan qonning shaklli elementlari, biriktiruvchi to'qimalar -tog'ay, suyak, silliq tolali muskul, qon tomirlari уа teri hosil bo'ladi. Mezenxima етЬпоnning еЬо, ento уа mеzоdепna qavatlaridan chiqib ketgan blastomerlardan hosil bo'ladi. Postembrional taraqqiyot davridagi kam differensiallashgan biriktiruvchi to'qimalar (fibroblastlar, retikulyar hujayralar) ham mezodermadan hosil bo'ladi. Parenxima faqat mezodermadan, mezenxima esa етЬпоnning har uchala qavatidan hosil bo'ladi.

5. Javobi.

5. .Gastrulyasiyaning aralash tipi.Ba'zi hayvonlar embrion taraqqiyotida gastrulyasiyaning invaginasiya, epiboliya уа boshqa ti plarining ayrim xususiyat1ari uchraydi. Вu hodisa amfibiya1ar embrion taraqqiyoti davrida kuzatiladi vagastrulyasiyaning aralash tipi deyiladi