A. qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

 

 

 

 

 

 

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI  

XALQ TA`LIM VAZIRLIGI 

 

A.QODIRIY NOMIDAGI  

JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI 

 

FIZIKA-MATEMATIKA FAKULTETI 

FIZIKA-ASTRONOMIYA O’QITISH METODIKASI YO’NALISHI 

III-KURS TALABASI  

AMIROV SIROJNING 

FIZIKA   FANINI O’QITISHDA INNAVASION TEXNOLOGIYALAR 

FANIDAN 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mavzu:   Kinematikaning asosiy tushunchalari mavzusini o‘qitishda 

innovatsion texnologiyalardan foydalanish 

 

 

 

 

 

 

JIZZAX

 – 2015 yil 

KURS ISHI 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                       MUNDARIJA 

 

KIRISH 

I-BOB. UMUMIYO‘RTATA‘LIMMAKTABLARIDAFIZIKANIO‘QITISH.    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 

1.1-§.Fizikao‘qitishusullari.    . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 

1.2-§.Fizikao‘qitishdainnovatsiontexnologiyalardanfoydalanish.  . . . . . . . . . . . .9 

II -

BOB.KINEMATIKANINGASOSIYTUSHUNCHALARIMAVZUSINIO‘QITISHDAINNOVATSIONTEXNOLOGIYALARDANFOYDALANISH 

2.1-§. Kinematikaning  asosiy  tushunchalariga  oid  mavzularni o‘qitish usullari. 17 

2.2-§. Kinematikaning  asosiy  tushunchalari  mavzusini o‘qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . .19 

XULOSA     . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 

FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KIRISH 

 

 

 

Respublikamizda kadrlar tayyorlash milliy dasturi va ―Ta‘lim to‘g‘risida‖gi 

qonunga  asosan  ta‘lim  berishning  umumiy  o‘rta  ta‘lim  predmeti  sifatida 

o‘qitiladigan  fizika  fanining  maqsadi  umumiy  o‘rta  ta‘lim  negizida  fizikadan 

fundamental  bilim  berishdan  iboratdir.  Bundan  tashqari  fizik  hodisalarni  va 

olamning fizik manzarasini ilmiy asosda tushuntirish orqali o‘quvchilarning ilmiy 

dunyoqarashini va falsafiy mushohada yuritish qobiliyatini rivojlantirish, nazariya 

va amaliyotning dialiktik bog‘liqligini ochib berishga yordam beradi. Tabiatda va 

texnikadagi fizik jarayonlarni idrok etish salohiyatlarini oshirish, olgan bilimlarini 

ijtimoiy  hayotga va xalq xo‘jaligidagi  faoliyatlari uchun tayyorlash, ta‘lim olishni 

davom ettirish uchun zamin yaratishdan iborat.  

 

Kurs ishining maqsadi: 

 

Umumiy  o‘rta  ta‘lim  maktablari  fizika  kursidaKinematikaning  asosiy 

tushunchalariga  oid  mavzularini  inavasiyon  texnalogiyalar  asosda  o‘qitish  va 

bunda 

pedagogik  texnologiyaning  o‘rnini  aniqlash,  ilg‘or  pedagogik 

texnologiyalarni loyihalash, fizika kursida olamning zamonaviy ilmiy manzarasini 

shakllantirishida  muhim  axamiyat  kasb  etishini  o‘rganish,  ularning  sifat  jihatdan 

tahlilini hamda bu qonuniyatlarini tadbiqini dars jarayonida zamonaviy pedagogik 

texnologiyalar yordamida o‘zlashtirib borishni ko‘zda tutadi. 

Umumiy  o‘rta  ta‘lim  maktablarida  fizika  fanining  o‘qitilishida 

kinematikaning 

asosiy 

tushunchalari 

mavzusini  o‘qitishda  innovatsion 

texnologiyalardan foydalanishtexnalogiyani yoritilishidan iborat.  

 

 

 

 

 

 

 

Kurs ishining dolzarbligi: 

 

ХХI asrning fan va texnika tez sur‘atlarda rivojlanib borayotgan bir davrda 

innovatsion  texnologiyalarta‘limning  barcha  sohalariga  jadallik  bilan  kirib 

bormoqda.  Shu  sababli,  ushbu  kurs  ishining  dolzarbligi  ham  o‘rta  umum  ta‘lim 

maktablarida fizika o‘qitishda jumladan kinematikaning asosiy tushunchalariga oid 

mavzularni o‘qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanishga qaratilgan.  

Bunday inovatsion texnologiyalar asosida o‘qitish o‘quv jarayonini jadallashtirish, 

o‘quvchida  ilmga  qiziqishini  oshirish,  ular  ijodiy  faoliyatini  o‘stirish,  bilim 

berishga  differensial  yondashish,  olingan  bilimlarni  takrorlash,  mustahkamlash  va 

nazorat qilishni yengillashtirish kabi masalalarni hal etishga qaratilgan.  

 

 

 

 

I-BOB.UMUMIY O‘RTA TA‘LIM MAKTABLARIDA FIZIKANI O‘QITISH. 

 

1.1-

§.FIZIKA O‘QITISH USULLARI. 

O`zbеkistоn  Rеspublikаsi  Vаzirlаr  Mаhkаmаsining  ―2004-2009  yillаrdа 

mаktаb  tа‘limini  rivоjlаntirish  Dаvlаt  umummilliy  dаsturi‖  аsоsidа  umumiy  o`rtа 

tа‘lim mаktаblаri uchun аmаl qilib kеlаyotgаn fizikаdаn Dаvlаt tа‘lim stаndаrti vа 

o`quv  dаsturi  2010  yil  1  iyuldа  O`zbеkistоn  Rеspublikаsi  Оliy  vа  o`rtа  mахsus 

tа‘lim  vаzirligi  hаmdа  Хаlq  tа‘limi  vаzirligining  qo`shmа  hаy‘аt  mаjlisi  qаrоri 

bilаn qаytа ko`rib chiqilib tаkоmillаshtirildi. 

"Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi"  da    "Inson,  uning  har  tomonlama  uyg'un 

kamol  topishiga  va  farovonligi,  shaxs  manfaatlarini  o'yobga  chiqarishning 

sharoitlari  va  ta'sirchan  mexanizmlarini  yaratish,  eskirgan  tafakkur  va  ijtimoiy 

xulq-atvorning  andozalarini  o'zgartirish  respublikamizda  amalga  oshirilayotgan 

islohotlarning asosiy maqsadi" ekanligi alohida ta'kidlab o'tilgan. Shu bois hozirgi 

kunda ta'lim jarayonida yangi innovatsion pedagogik va axborot texnologiyalarini, 

interaktiv  metodlarni  qo'llashga  bo'lgan  qiziqish,  e'tibor  borgan  sari  kuchayib 

bormoqda.  Ma'lumki,  bilim  berish,  o'qitish-"ta'lim  jarayoni"  deb,  ta'lim 

samaradorligini  ta'minlashgaxizmat  qiluvchi,  ta'lim  maqsadiga  erishish  yo'llari, 

usullari  esa  "metod"  deb  yuritiladi.  O'qituvchi  va  o'quvchilarning  ta'lim 

jarayonidagi  aniq  maqsadga  erishishiga  qaratilgan  birgalikdagi  faoliyatlari  ta'lim 

usuli  bo'lib  ,  u  o'quv  materialini  nazariy  va  amaliy  jihatdan  o'zlashtirish  yo'llarini  

anglatadi. O'quv faoliyati mazmunining to'laqonli yoritilishida ta'lim shakli, metod 

va  vositalarining  ahamiyati  katta  bo'lib,  o'qitish  metodlari  ta'lim  jarayonida 

o'qituvchiva  o'quvchi  faoliyatining  qanday  kechishi,  o'qitish  jarayonini  qanday 

tashkil  etish,  qay  tarzda  olib  borish  kerakligini  belgilab  beradi.  Ta'lim  shakli, 

vositalari,  metodlari  sinfdan-sinfga,  bosqichdan  bosqichga  o'tgan  sari  oddiydan-

murakkabga qarab o'stirib borilgan holda qo'llanishi, dars jarayonida ham bir emas, 

bir  necha  metodlardan  foydalanish  mumkin.  Dars  samaradorligi  bevosita  ushbu 

metodlarning  to'g'ri  qo'llanishiga  bog'liq  bo'ladi.  Turli  xil  pedagogik  vaziyatlarda 

 

 

o'qituvchi  va  o'quvchi-o‘quchilarning  faoliyati  fikrlarining  o'zgarib,  almashinib 

turishi, albatta, dars metodlarining o'zgarishiga ham sabab bo'ladi. 

 Bu  pirovard  natijadahar  bir  darsning  boshqalariga  o'xshamagan  shaklda, 

o'ziga  xos  tarzda  tashkil  etilishiga  yordam  beradi  va  o'quvchi-talabalarda  ushbu 

fanga qiziqish, yangiliklarni ilg'ab olishga intilish xissini uyg'otishga olib keladi.  

Bugungi  kun  o'qituvchisi  har  bir  mashg'ulotga  kirar  ekan,  har  doim  uning 

oldida  "darsni  qanday  tashkil  etish  kerak?",  "Qaysi  didaktik  materialdan  qay 

tarzda  foydalanish  kerak?",  "Ushbu  mavzuni  o'tishda  qaysi  metodlardan 

foydalanish samarali bo'ladi?" degan savol turadi. Darsda ko'zda tutilgan ta'limiy-

tarbiyaviy  maqsadlarga  erishishda  o'qituvchining  o'z  mutaxasisligi  doirasidagi 

chuqur  bilimi,  intellektual  salohiyatining  o'zi  yetarli  emas.  O'qituvchi  o'zidagi 

bilimlarni o'quvchilarga to'liq singdira olishi hamda ularda egallangan bilimlarini 

amalda  qo'llay  olishga  qaratilgan  ko'nikma  va  malakalarni  shakllantira  olishi 

kerak. Shu bois har bir fan o'qituvchisi, xoh u maktab o'qituvchisi, xoh u oliy ta'lim 

o'qituvchisi bo'lsin, nafaqat o'z tajribasi, balki o'zgalar tajribasiga ham suyangan 

holda dars o'tish metodlari ustida jiddiy bosh qotirishi zarur. 

Metodlarning  obyektiv  va  subyektiv  jihatlari  mavjud  bo'lib,  uning  obyektiv 

jihatlarida  barcha  didaktik  qoidalar,  qonunlar  va  qonuniyatlar,  tamoyillar,  ya'ni 

o'quv  faoliyatining  shakllariga  xos  bo'lgan  barcha  umumiy  jihatlar  aks  etsa, 

subyektiv jihatlari pedagog shaxsi va ta'lim oluvchilarning o'ziga xos xususiyatlari, 

konkret  shart-sharoitlarga  bog'liq  bo'ladi.  Keyingi  yillarda  ta'lim  jarayonida  erkin 

fikrlaydigan,  mustaqil  izlanadigan  o'quvchilarni  shakllantirishga  yo'naltirilgan 

interfaol-interaktiv  usullarni  qo'llashga  e'tibor  kuchaydi.  "Interfaol"  atamasi 

lotincha  "inter  akt"  soz  birikmasidan  olingan  bo'lib,  "inter"-o'zaro,  birgalikda  va 

"akt"-faoliyat  ma'nolarini  anglatadi.  Hozirgi  kunda  umumiy  o‘rta  ta'lim 

maktablarida  ta'limning  zamonaviy  texnologiyalari-interfaol  metodlari  keng 

qo'llanilmoqda.  

Aqliy hujum. "Aqliy hujum" metodi muayyan mavzu yuzasidan berigan 

muammolarni hal etishda qo'llaniladigan metod hisoblanadi. Bu metod 

o'quvchilarni muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritishga, 

 

 

shuningdek, o'z tasavvurlari xususida va g'oyalaridan ijobiy foydalanish borasida 

ma'lum ko'nikma va malakalarni hosil qilishga rag'batlantiradi. 

6x6. "6x6" metodi yordamidabir vaqtning o'zida 36 nafar o'quvchini muayyan 

faoliyatga jalb etish orqali ma'lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, 

guruhlarning har bir a'zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib 

olish mumkin. 

 

Klaster.  Ushbu  metod  o'quvchilarga  ixtiyoriy  muammo  (mavzu)lar  xususida 

erkin,  ochiq  o'ylash  va  shaxsiy  fikrlarni  bemalol  bayon  etish  uchun  sharoit 

yaratishga yordam beradi. 

Fikriy  hujum.    Ta'limning  «Fikriy  hujum  metodi  p'quvchilarning  dars 

jarayonida  faolliklarini  ta'minlash,  ularni  bir  xi!  standart  tarzda  fikrlashdan  ozod 

qilish,  erkin  fikrlashga  rag'batlantirish,  muayyan  mavzu  yuzasidan  lurli-tuman 

g'oyalarni to'plash, ijodiy yondashishga o'rgatish uchun xizmat qiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2-§.FIZIKAO‘QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN 

FOYDALANISH. 

 

Hozirgi kunda ta‘lim jarayonida interfaol uslublar (innovasion pedagogik va 

axborot  texnologiyalar)dan  foydalanib,  ta‘limning  samaradorligini  ko‘tarishga 

bo‘lgan  qiziqish,  e‘tibor  kundan-kunga  kuchayib  bormoqda.  Zamonoviy 

texnologiyalar  qo‘llanilgan  mashg‘ulotlar    talaba  (o‘quvchi)lar  egallayotgan 

bilimlarni  o‘zlari  qidirib  topishlariga,  mustaqil  o‘rganib,  taxlil  qilishlariga,  hatto 

xulosalarni  ham  o‘zlari  keltirib  chiqarishga  qaratilgan.O‘qituvchi  bu  jarayonda 

shaxs  va  jamoaning  rivojlanishi,  shakllanishi,  bilim  olishi  va  tarbiyalanishiga 

sharoit  yaratadi,  shu  bilan  bir  qatorda,  boshqaruvchanlik,  yo‘naltiruvchilik 

vazifasini  bajaradi.Bu  o‘quv  jarayonida  talaba  (yoki  o‘quvchi)  asosiy  figuraga 

aylanadi. 

Qanday  qilib  samarali  va  natijali  o‘qitish  mumkin?  degan  savolga  javob 

qidirar ekanmiz. Bu esa, olim va amaliyotchilar tamonidan ishlab chiqilgan, o‘quv 

jarayonini  texnologiyalashtirish,  ya‘ni  o‘qitishni  ishlab  chiqarishga  oid  aniq 

kafolatlangan    natija  beradigan  texnologik    jarayonga    aylantirishga  har  bir 

o‘qituvchi urinib ko‘rish mumkin, degan fikrga olib keldi. 

             Bunday fikrning tug‘ilishi pedagogika fanida yangi pedagogik texnologiya 

yo‘nalishini yuzaga keltirdi. 

           Bugungi  kunda  ta‘lim  muassalarining  o‘quv-tarbiyaviy  jarayonida 

pedagogik  texnologiyalardan  foydalanishga  alohida  etibor  berilayotganligining 

asosiy sababi quyidagilardir: 

- Birinchidan, pedagogik texnologiyalarda shaxsni rivojlantiruvchi ta‘limni amalga 

oshirish inkoniyati kengligida.‖Ta‘lim to‘g‘risida‖gi Qonun va ―Kadrlar tayorlash 

milliy  dasturi‖da    rivojlantirichi  ta‘limni  amalgam  oshirish  masalasiga  alohida 

e‘tibor qaratilgan. 

-  Ikkinchidan,  pedagogik  texnologiyalar  o‘quv-tarbiya  jarayoniga  tizimli  faoliyat 

yondashuvini keng joriy etish imkoniyatini beradi. 

 

 

-Uchinchidan, 

pedagogik 

texnologya 

o‘qituvchini 

ta‘lim-tarbiya 

jarayoniningmaqsadlaridan boshlab, tashxis tizimini tizish va bu jarayon kechishini 

nazorat  qilishgacha  bo‘lgan    texnologik  zanjirni  oldindan  loyixalashtirib  olishga 

undaydi. 

-To‘rtinchidan,  pedagogik  texnologiya  yangi  vositalar  va  axborot  usullarini 

qo‘llashga  asoslanganligi  sababli,  ularning  qo‘llanilishi  ―Kadrlar  tayorlash  milliy 

dasturi‖ talablarini amalgam oshirishni ta‘minlaydi. 

O‘quv-  tarbiya  jarayonida  pedagogik  texnologiyalarning  joriy  etilishi 

o‘qituvchining bu jarayonda asosiy tashkilotchi  yoki  maslahatchi sifatida faoliyat 

yuritishga  olib  keladi.Bu  esa  talaba(yoki  o‘quvchi)dan  ko‘proq  mustaqillikni, 

ijodni va irodaviy sifatlarni talab etadi. 

           Har  qanday  pedagogik  texnologiyaning  o‘quv  tarbiya  jarayonida 

qo‘llanilishi  shaxsiy  xarakterdan  kelib  chiqqan  holda,  talaba(o‘quvchi)ni    kim 

o‘qitayotganini va o‘qituvchi kimni o‘qitayotganligiga bog‘liq. 

          Pedagogik  texnologiya  asosida  o‘tkazilgan  mashg‘ulotlar  yoshlarning 

muhim  hayotiy  yutuq  va  muamolariga  o‘z  munosabatlarni  bildirishlariga 

intilishlarini  qondirib,  ularni  fikrlashga,  o‘z  nuqtai  nazarini  asoslashga  imkoniyat 

yaratadi. 

Hozirda  davrda  sodir  bo‘layotgan  innovasion  jarayonlarda  ta‘lim  tizimi  oldidagi 

muammolarni  hal  etish  uchun  yangi  axborotni  o‘zlashtirish  va  o‘zlashtirgan 

bilimlarni  o‘zlari  tamonidan  baholashga  qodir,  zarur  qarorlar  qabul  qiluvchi, 

mustaqil erkin fikrlaydigan shaxslar kerak. 

Shuning  uchun  ham,  ta‘lim  muassasalarning  o‘quv-tarbiyaviy  jarayonida 

zamonoviy  o‘qitish  uslublari  –interfaol  uslublar,  innovasion  texnologiyalarning 

o‘rni  va  ahamiyati  beqiyosdir.Pedagogik  texnologiya  va  ularning  ta‘limda 

qo‘llanilishiga oid bilimlar, tajriba talaba(o‘quvchi)larni bilimli va yetuk malakaga 

ega bo‘lishini ta‘minlaydi. 

Innovatsiya (inglizcha innovation) – yangilik kiritish, yangilik demakdir. 

 

 

Innovatsion  texnologiyalar  pedagogik  jarayon  hamda  o‘qituvchi  va  talaba  (  yoki 

o‘quvchi)  faoliyatiga  yangilik,  o‘zgarish  kiritish  bo‘lib,  uni  amalga  oshirishda 

asosan interfaol uslublardan foydalaniladi. 

Interfaol  (  ―inter‖-  bu  o‘zaro,  ―act‖  –  harakat  qilmoq  )  –  o‘zaro  harakat  qilmoq, 

yoki  kim  bilandir  suhbat,  muloqot  tartibida  bo‘lishni  anglatadi.  Boshqacha  so‘z 

bilan  aytganda,  o‘qitishning  interfaol  uslubiyotlari  bilish  va  kommunikativ 

faoliyatni  tashkil  etishning  maxsus  shakli  bolib,  unda  ta‘lim  oluvchilar  bilish 

jarayoniga jalb qilingan bo‘ladilar, ular biladigan vao‘ylayotga narsalarni tushinish 

va  fikrlarsh  imkoniyatiga  ega  bo‘ldilar.  Interfaol  darslarda  o‘qituvchining  o‘rni 

qismantalaba  (yoki  o‘quvchi  )  larning  faoliyatini  dars  maqsadlariga  erishishga 

yo‘naltirishga olib keladi. 

        Bu  uslublarning  o‘ziga  xosligi  shundaki,  ular  faqat  pedagog  va  talaba 

(o‘quvchi)larning birgalikda faoliyat ko‘rsatishi orqali amalgam oshiriladi. 

        Bunday pedagogik jarayoni o‘ziga xos xususiyatga ega ularga: 

-talaba ( yoki o‘quvchi)ning  dars davomida befarq bo‘lmaslikka, mustaqil fikrlash, 

ijod qilish va izlanishga majbur etilishi; 

-talaba  (  yoki  o‘quvchi)larning      o‘quv  jarayonida  fanga  bo‘lgan  qiziqishlarini 

doimiyligini ta‘minlashi; 

-talaba ( yoki o‘quvchi)larning  fanga bo‘lgan qiziqishlarini mustaqil ravishda har 

bir masalaga ijodiy yondoshgan holda kuchaytirilishi; 

-pedagog  va  -talaba  (  yoki  o‘quvchi)larning    hamkorlikdagi  faoliyatini  doimiy 

ravishda tashkil etilishlari kiradi. 

Pedagogik  texnologiya  masalalarni  va  muamolarini  o‘rganayotgan  ba‘zi 

o‘qituvchilar, tadqiqotchilar va amaliyotchilarning fikricha, pedagogik texnologiya 

–  faqat  axborot  texnologiyalari  bilan  bog‘liq  hamda  o‘qitish  jarayoniga 

qo‘llanilishi zarur bo‘lgan o‘qitishning  texnik vositalari kompyuter, proektor yoki 

boshqa texnik vositalar. Bizning fikrimizcha pedagogiktexnologiyaning  eng asosiy 

negizi  –  o‘qituvchi  va  -talaba  (  yoki  o‘quvchi)ning    belgilangan  maqsaddan 

kafolatlangan  natijaga  hamkorlikda  erishishlari  uchun  tanlagan  texnologiyalariga 

bogliq.  O‘qitish  jarayonida  maqsad  bo‘yicha  kafolatgah  natijaga  erishishda 

 

 

qo‘llaniladigan har bir ta‘lim texnologiyasi o‘qituvchi va  -talaba ( yoki o‘quvchi)  

o‘rtasida  hamkorlikda  faoliyatini  tashkil  qila  olsa,  har  ikkalasi  ijobiy  natijaga 

erisha olsa, o‘quv jarayonida talaba ( yoki o‘quvchi)ning  mustaqil fikrlab, ijobiy 

ishlab, izlanib, tahlil etib, o‘zlari xulosa qila olsalar, o‘zlariga, guruxga, gurux esa 

ularga  baho  bera  olsa,  bizning  fikrimizcha,  ana  shu-  o‘qitish  jarayonining  asosi 

hisoblanadi.Har  bir  dars,  mavzu,  o‘quv  predmatining    o‘ziga  xos  bo‘lgan 

texnologiyasi bor. O‘quv jarayonidagi    pedagogik texnologiya – bu aniq ketma-

ketlikdagi  yaxlit  jarayon  bo‘lib,  u  talaba  (  yoki  o‘quvchi)ning    ehtiyozidan  kelib 

chiqqan  holda  bir  maqsadga  yo‘naltirilgan,  oldindan  loyihalashtirilgan  va 

kafolatlangan natija berishga qaratilgan pedagogik jarayondir. 

Pedagogik  maqsadning  amalga  oshishi  va  kafolatlangan  natijaga  erishish 

o‘qituvchi  va  talaba  (  yoki  o‘quvchi)ning    hamkorlikdagi  faoliyati,  ular  qo‘ygan 

maqsad, tanlagan mazmun, uslub, shakl, vositaga, ya‘ni texnologiyaga bog‘liq. 

O‘qituvchi  va  talaba  (  yoki  o‘quvchi)ning    maqsaddan  natijaga  erishishida 

qanday  texnologiyani  tanlashlari  ular  ixtiyorida,  chunki  har  ikkala  tomonning 

asosiy  maqsadi  aniq  natijaga  qaratilgan  bo‘lib,  bunda  talaba  (  yoki 

o‘quvchi)larning    bilim  saviyasi,  gurux  xarakteri,  sharoitiga  qarab  ishlatadigan 

texnologiya  tanlanadi.Masalan,  natijaga  erishish  uchun  balki,  kompyuter  bilan 

ishlash  lozimdir,  balki  film  (yoki  tarqatma  material,  chizma  va  plakat,  axborot 

texnologiyasi  ,  tirli  adabiyotlar  )  kerak  bo‘lar.Bularning  hammasi  o‘qituvchi  va 

talaba ( yoki o‘quvchi) larga bog‘liq. 

Ta‘lim- tarbiya  jarayonilarida yangi pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda 

o‘mish  ollamolarimizning  g‘oya  va  qarashlaridan  foydalanish  talaba 

(o‘quvchi)larni o‘qitish va tarbiyalashni yanada samarali bo‘lishini ta‘minlaydi. 

O‘qituvchi o‘qitayotgan fanining  har bir mavzusi, har bir mavzusi, har bir 

dars  mashg‘uloti  bo‘yicha  tuzgan  texnologik  xaritasi,  unga  fanni  yaxlit  holda 

tasavvur etib yondashishga, tushunishiga,  yaxlit  o‘quv jarayonining boshlanishi, 

maqsadidan  tortib,  erishaladigan  natijasini  ko‘ra  olishiga  yordam  beradi.Ayniqsa, 

texnologik  xaritaning  talaba  (o‘quvchi)larning  inkoniyati  va  extiyojidan  kelib 

 

 

chiqqan holda tuzilishi, uni shaxs sifatida ta‘limning markaziga olib chiqishga va 

bu bilan o‘qitishning samaradorligini oshirishga inkoniyat beradi. 

Ta‘limning  innovasionligini  tavsiflovchi  boshqa  muhim  omil  innovasion 

dinamikadir.  Bu,  jarayonning  bosqichlarini,  boshlang‘ich  ilmiy  bilimlarni 

natijalovchi mahsulotga aylantirish metod va usullarini ifodalaydi.  

Ta‘limning  innovasionligi  nafaqat  uning  didaktik  tuzilishiga,  balki  ijtimoiy 

muhim natijalarga – o‘qituvchining psixologik siymosiga ham tegishlidir. 

O‘qituvchining  innovasion  faoliyati  borlikni  o‘zgartirishga,  muammoli 

vaziyatlarni aniqlash va ularni hal etish usullariga qaratilgan. 

O‘qituvchi  bilan  talabaning  yangicha  munosabatlarida  majburlash  va 

buyruqlariga bo‘ysundirish bo‘lmasligi, balki teng hamkorlik va birgalikda ishlash 

tuyg‘u-xislari bo‘lishi lozim  

O‘qituvchining  innovasion  faoliyati  quyidagi  asosiy  vazifalari  bilan 

tavsiflanadi:  kasbiy  faoliyatni  iroda  bilan  tizimli  tahlil  etish;  normativlar  va 

qoidalarga      tanqidiy  munosabatda bo‘lish; kasbiy  yangiliklarga  ochiqligi; atrof 

borliqqa  ijodiy  qayta  qurish  munosabatida  bo‘lish;  o‘zini  ifodalashga,  o‘zining 

niyat va g‘oyalarini kasbiy faoliyatida mujassamlantirishga intilish. 

O‘qituvchining  innovasion  faoliyatiga  yangilikni  tahlil  qilish  va  baholash, 

kelgusidagi  harakatlarining  maqsadi  va  konsepsiyasini  shakllantirish,  bu  rejani 

amalga oshirish va uni to‘g‘rilash, samarasini baholash kiradi. 

O‘qituvchi    innovasion  faoliyatining  samaradorligi  quyidagi  shartlarga 

bog‘liq: 

- o‘qituvchining talabalar bilan konstruktiv muloqatga tayyorligi; 

- talabalarning qarshi fikrlariga beg‘araz munosabatda bo‘lish; 

- kasbiy refleksiyaga qobiliyati; 

- innovasionfaoliyatgazaruriyatnisezish, idroketish; 

- shaxsiymaqsadlarninginnovasionfaoliyatbilanmuvofiqlashtirilganligi 

(uyg‘unlashtirilganligi); 

- ijodiymuvaffaqiyatsizliklarniyengishgatayyorligi. 

 

 

O‘qitishning  innovasion  texnologiyalariga  shartli  «Fikrlarni  ulashish  vaqti» 

va «Fikrlarni yig‘ish vaqti», deb ataluvchi texnologiya kiradi. Bu umumlashtirilgan 

texnologiya  bo‘lib,  unga  muammoli  o‘qitish  texnologiyalari,  o‘qitishning  kreativ 

texnologiyalari,  loyihalar  metodlarini  qo‘llanib  o‘qitish  texnologiyalarining 

elementlari kiradi. 

«Fikrlarni ulashish vaqti» bosqichida avval yechish zarur bo‘lgan muammoli 

vaziyat,  masala  yoki  savol  qo‘yiladi.  Bu  tanqidiy  fikrlash  asoslariga  muvofiq 

chaqiriq bo‘ladi. Bu bosqichda: 

- muammoli vaziyat, masala yoki savolning dolzarbligi belgilanadi; 

- o‘rganishga  qiziqish  uyg‘otiladi  (kasbiy  asoslash);  buning  natijasida  o‘qish 

maqsadi talabaning shaxsiy maqsadi bo‘lib qolishi lozim; 

- faol fikrlash faoliyati rivojlantiriladi. 

Keyin talabalar o‘qituvchidan va boshqa manbalardan muammo, masala yoki 

savolni yechish uchun zarur bo‘lgan o‘quv axborotini oladi. Bu – axborotni idrok 

etish bosqichi bo‘ladi. 

Keysusuliasosidagio‗quvmashg‗ulotlaridao‗quvchilarfaoliyatiniturlishakllarda

tashkilqilishimkoniyatimavjud. 

Masalan, 

taklif 

etilayotgan 

vaziyat 

sahnalashtirilishi  hamda  "Aqliyhujum",  bahs-munozara,  ilmiy  bahslashuv 

metodlari orqali muhokama qilinishi mumkin. 

Keyslarningbirnechtaturimavjud. 

1. 

Amaliy 

keyslar. 

Bundavaziyatyokihodisarealaksetadi. 

Uning 

asosinitarixiymanba,  realxujjat,  statistikma‘lumotlartashkilqiladi.  Bu  turdagi 

keyslarning maqsadi tarixdagi  real  hodisani,  ekologik  yoki texnologik  muammoni 

hal  etish  yo‗llarini  modellashtirish,  olingan  bilimdan  hayotda  foydalanish 

ko‗nikmasini shakllantirishdan iborat. 

2. Ta‘limiy keyslarning vazifasi ta‘lim berish bo‗lib, asosini o‗quv vaziyatlar 

tashkil 

etadi. 

Bukeyslarnibajarishjarayonidashakllanganko‗nikmalarmalakagaaylanadi. 

3. Ilmiy keyslar o‗quvchini tadqiqotga yo‗naltirish maqsadida ishlab chiqiladi.  

Keys texnologiyasini tashkil etishda o‗qituvchining faoliyati ikki bosqichdan 

iborat bo‗ladi: 

 

 

Birinchi  bosqich  —  keysni  va  uning  tahlili  uchun  savollarni  ishlab  chiqish 

uchun  o‗qituvchining  ijodiy ishi.  Bu bosqich  o‗quv  mashg‗ulotidan  oldin amalga 

oshiriladi va pedagogning ilmiy-tadqiqot, metodi va konstruktiv faoliyatini qamrab 

oladi. 

Ikkinchibosqich 

— 

o‗qituvchiningauditoriyadagifaoliyati. 

Bunga 

o‗qituvchiningkirish  so‗zi,  xulosasi,  kichik  guruhlarda  ishni  tashkil  etishi,  bahs-

munozarani  boshqarishi,  vaziyat  tahlili  bo‗yicha  o‗quvchilar  faoliyatini  baholashi 

kiradi. 

O‗tiladiganmavzudagimuhimso‗zlarbilannomlansa, 

judahammaqsadga 

muvofiqbo‗laredi. 

O‗qituvchi  o‗quvchilarga  quyidagi  masalani  berib,  har  bir  guruxning 

xulosasini eshitadi. 

Yechilishi:  a)  samolyotning  keyingi  (ikkinchi)  vaziyatdagi  potensial 

energiyasini  nolga  teng  deb  hisoblasak,  birinchi  vaziyatdagi  (h  balandlikdagi) 

potensial  energiyasi  m  g  h  bo‗ladi.  Shuning  uchun,  samolyotning  birinchi  va 

ikkinchi vaziyatlardagi mexanik energiyalarini quyidagicha ifodalash mumkin: 

mhg

mv

E





2

2

1

1

2

2

2

2

mv

E



 

b)  samolyotning  birinchi  vaziyatdan  ikkinchi  vaziyatiga  o‗tishda  unga 

og‗irlik  kuchidan  tashqari  havoning  qarshilik  kuchi  ham  ta‘sir  qiladi. 

Bukuchningbajarganishito‗lamexanikenergiyaningo‗zgarishigateng, ya‘ni: 









































gh

v

v

m

mhg

mv

mv

E

E

A

2

2

2

2

2

1

2

2

2

1

2

2

1

2

 

V) formulalargaqo‗yibhisoblashlarniolibboramiz. 

Ж

м

с

м

с

м

с

м

кг

A

6

2

2

2

3

10

6

,

8

)

400

/

8

,

9

2

/

)

/

50

(

2

/

)

/

30

((

10

2

















 

Javob:  Qarshilik  kuchi  –  8,6  Mjish  bajaradi.  Bundagi  minus(-)  xarakatga 

qarshilik ko‗rsatadigan kuchlarning ishi manfiy ekanligini ko‗rsatadi. 

Bundan  ko‗rinadiki,  bu  usul  guruxni  g‗oyalar  beradigan  o‗quvchilar  va 

ularni  ishlab  chiqadigan  o‗quvchilarga  bo‗lish  kabi  qoidalarni  o‗zida  mujassam 

etadi.  Shu  bilan  bir  qatorda  guruxlarni  o‗zaro  faol  xarakat  qilishga  undaydi. 

O‗qituvchi dars ijodkori, demak, u o‗zyo‗lini izlashi kerak. O‗qituvchi guruxdagi 

o‗quvchilarga  nimani  nimaga  qiyoslashni  o‗rgatishi  zarur.  Har  qanday  xodisani 

shunday o‗rgatish kerakki, o‗quvchilar chin ko‗ngildan, ya‘ni mustaqil xulosalarga, 

qiyoslarga o‗rgansin. 

Harkim  harkimga  o‗rgatadi.  Darsni  shunday  tashkil  etilsinki,  o‗qituvchi 

o‗qitsin,  o‗quvchilar          ham  bir-birini  o‗qitsin.  Zamonaviy  o‗qituvchi 

o‗quvchilardan  ham  saboq  oladi,  ularni  o‗zhamkasblari  deb  biladi.  Maktabda 

o‗quvchilar  o‗qituvchining  hamkasblari  safdoshlaridir.  Bilimga  qiziqish 

 

 

axborotning 

mazmunigagina 

bog‗liq 

bo‗lib 

qolmay, 

o‗quvchilarning 

darsjarayonida  faol  qatnashishlarigaham  bog‗liqdir.  O‗quvchilarning  o‗zlari 

haqiqatni  izlash  jarayoniga  qanchalik  faol  aralashsalar,  ta‘limning  samaradorligi 

shunchalik  oshadi.  Mustaqil  o‗rganishsiz  o‗qitish  yo‗q.  Shuning  uchun  deyarli 

harbir darsda o‗qitish va mustaqil o‗rganish uyg‗unligiga erishish zarurdir. 

 

 

 

 

 

II -BOB.KINEMATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI MAVZUSINI 

O’QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 

2.1-§.Kinematikaning asosiy tushunchalarigaoidmavzularnio‘qitish usullari. 

 

Fizikani  o‘qitishda  kinematikaning  asosiy  tushunchalarifizik  tushunchalar 

bo‘lib,  u  o‘quvchilarda  ilmiy  dunyoqarashning  asosi  bo‘lgan  olamning  fizik 

manzarasini  ochib  berishda  hal  etuvchi  ahamiyatga  ega.  O'quvchilar  dastlab    ish 

tushunchasi  bilan  VII-sinfda  tanishadilar.  Lekin  fizikani  o'rganish  birinchi 

bosqichida kinematikaningxususiy  holi,  ya'ni kinematikaning  asosiy  tushunchalari 

ko'rib  chiqiladi.  VII-sinfda  bundan  buyon  kinematikaning  asosiy    tushunchasini 

kengaytirishga  kirishishdan  avval  ―kinematika‖  terminining  mazmunini  odatda 

hayotdagi va mexanikadagi farqini eslatib o‘tish kerak.  

Umumiy  o‘rta  ta'lim  maktablari  7-sinf  fizika  kursining  ―Kinematika 

asoslari‖  bobida  quydagi  mavzular  berilgan:  Mexanik  harakat.  Fazo  va  vaqt. 

Kinematikaning 

asosiy 

tushunchalari.  Vektorkattaliklar.  To‘g‘ri  chiziqli 

tekisharakat  tezligi.  To‘g‘ri  chiziqli  tekis  harakatda  ko‘chish.  Harakatni  girafik 

ravishta  ifodalash.  Notekis  harakatda  tezlik.  To‘g‘ri  chiziq  bo‘ylab  tekis 

o‘zgaruvchan  harakat.  Tekis  o‘zgaruvchanharakatda  tezlik.  Tekis  o‘zgaruvchan 

harakatda  tezlanish.  Notekisharakata  yo‘l.  Jisimning  erkin  tushushi.  Moddiy 

nuqtaning  aylana      bo‘ylab  tekis  harakati.  Aylan  bo‘ylab  tekis  harakatlanuvchi 

jisimningchiziqli  tezligi.  burilish  burchagi.  Burchak  tezligi.  Aylan  bo‘ylab  

tekisharakatlanuvchi jism tezlanishi. Markazga intilma tezlanish  

KO‘RGAZMA VA TAJRIBA 

1.Mehanik harakat 

2.Harakat nisbiyligi 

3.To‘g‘ri chiziqli harakatda tezlik 

4.Tekis o‘zgaruvchan harakatda oniy tezlikni aniqlash 

5.Jisimiarning havoda va havosi siyraklashtirilgan fazoda tushush 

6.Jisimlarning erkin tushushi haqida o‘quv filim 

 

 

7.Aylan harakatda haqida o‘quv filim 

8.Aylana bo‘ylab harakatlanayotgan jisimning chiziqli va burchak tezligi 

 

Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  mavzularni  ‗qitishdagi  innavasiyon  usulardan 

fotdalanib  o‘quvchilardan  o‘qitish  samarodirligiga  erishish  mumkun  deb 

hisoblayman. 

Aqliy  hujum.  Bu  usul  ijodiy  hamkorlik,  birga  fikrlash  hamjihatlikda  darsi, 

har kim o‗z fikrini ayta oladigan va aytishi zarur bo‗lgan erkinlik darsidir. Darsga 

qancha ko‗p  va  yaxshi tayyorlansang, shunchalar  o‗zingni  eshitishga,  do‗stlaringa 

gapirishga istak tug‗iladi. 

Aqliyxujumusulio‗quvchilarningo‗zlarioldingio‗tilganmavzulardagiformulal

ardanfoydalanganholda,  formulalarnichiqaribisbotlabberadi.  Masalan,  ―Tekis 

tezlanuvchan  xarakatda  ko‗chish‖,  ―tezlik  bilan  ko‗chish  orasidagi  bog‗lanish‖  ,  

―Kinetik va potensial energiya‖  va boshqa formulalarni chiqarib beradi. 

Tekis  tezlanuvchan  xarakatda  ko‗chishda  doskaga  quyidagi  formulalarni 

yozib 

2

2

0

at

t

v

S







formulani ―Aqliy xujum‖  usulida chiqarishni tavsiya qilamiz.  

1) 

;

t

S

урт

V



 2) 

;

t

v

S

ypt





  3) 

;

2

0

v

v

v

ypt





   4) 

;

0

t

a

v

v







 

O‗quvchilar 

2,3,4-formulalardanfoydalanib, 

2

2

0

at

t

v

S







chiqarib, 

tushuntiribberadilar. Manashunday  dars kashfiyotdir. O‗quvchiham o‗qituvchiham 

darsga  xuddishu  narsa  uchun  ikki  tomonlama  ijod,  hamkorlik  sevinchi  uchun, 

o‗quvfaoliyatida  darsdan  xuddi  yozuvchi  darajasida  foydalanish  quvonchi  uchun 

kelishadi. 

Formula  qanday  shaklda  bo‗lmasin,  u  mohiyatni  ochishga,  to‗plash, 

saralash,  aniqlash va aniqlashtirishga, o‗quvchidagi oqilona ruxni va shu asosidagi 

estetik  ruxni  va  mavzuni  tushunishga  o‗rgatadi.  Hammaformulalarnibir 

yergato‗plabvaanashuformulalardanboshqaformulanitopishgayordamberadi.  Aqliy 

xujum  usuli  bu  oddiy  formulalardan  tortib  murakkab  formulalarni  topishning 

oqilona  yo‗lidir.  Masalalarni  yechishdaham  xuddi  shu  usullarni  qo‗llash  yaxshi 

natijalar beradi. 

 

 

Tanqidiy  tafakkur.  Bu  usulda  o‗qituvchi  bolalarga  nimani  nimaga 

qiyoslashni  o‗rgatishi  zarur.  Harqanday  fizik  xodisani  shunday  o‗rgatish  kerakki, 

bolalar chin ko‗ngildan, ya‘ni mustaqil xulosalarga, qiyoslashlarga o‗rgansin. 

O‗qituvchi  o‗quvchilarga  ―Tekis  tezlanuvchan  xarakatda  ko‗chish‖ 

formulasini  yuqorida  algebraik  usulda  chiqarishni  o‗rgatganedi.  Xuddi  shu 

mavzudagi  formulalarni  geometrik  usulda  chiqarishni  ko‗rsatiladi  va  o‗quvchilar 

bilan  bahs  munozara  olib  boriladi.  Bunda  trapesiyaning  yuzidan  foydalaniladi. 

Tekis  tezlanuvchan  xarakatning  tezligi  grafigidan  S  trapesiyaning  yuzi  uning 

asoslari  uzunliklari  yig‗indisining  yarmi  bilan  balandligi  ko‗paytmasiga  teng  (1-

rasm). 

 

Binobarin, 

butun 

t 

vaqtdavomidagiko‗chishsonjihatidanOAVStrapesiyaningyuzigateng. 

Rasmdagi 

trapesiya asoslaridan birining uzunligi son jihatidan V

0 

ga, ikkinchisining uzunligi t 

ga  teng.  Trapesiyaning  balandiligi  esa  n  son  jihatidan  t  gateng.  Shuning  uchun  S 

ko‗chish quyidagiga teng ekanligi kelib chiqadi: 

t

v

v

S







2

0

 

Buformulada V ningo‗rniga

t

a

v





0

ifodaniqo‗ysak, uholda:  

2

2

2

2

0

0

0

at

t

v

t

at

v

v

S













 

Suratnimaxrajgaxadma-xadga bo‗lsak, 

2

2

0

at

t

v

S





formulakelibchiqadi. 

Yuqorida  chiqarilgan  formulani  ikki  usulda  chiqarilishini  o‗qituvchi 

o‗quvchilar bilan birlikda tanqidiy tafakkur bilan baxs-munozara olib borishadi. 

at

V

V





0

 

В 

А 

V

0

 

0 

С 

t 

 

 

Boshlang‗ich tezligi ya‘ni 

0

0



v

bo‗lgan holu chun formulani chiqarishadi. 

2

2

at

S



 

Bu  formuladan  a  tezlanishni    va  t  vaqtni  topishni  o‗rganishadi,  ya‘ni 

quyidagicha: 

;

2

;

2

2

a

S

t

t

S

a





 

Asosan  bunda  o‗quvchilarni  fikrlashga,    xodisalarning  sababini 

tushuntirishga,  o‗z    muloxazalarini  asoslashni,    shuningdek,    fikrlashning  ketma-

ketligini,  tanqidiylik,  mustaqillik  singari  tomonlarni,  faktlarga  bo‗lgan  qiziqishlar 

bilan birga nazariyaga qiziqish paydo bo‗lishini o‗rgatadi. 

 

 

2.2-§. KINEMATIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI MAVZUSINI 

O‘QITISHDA INNOVATSION TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 

 

Umumiy  o‘rta  talim  maktablarida    ―Kinimatikaning  asosiy  tushunchalari‖ 

mavzusi quydagi usullardan foydalanib o‘qitish mumkin . 

FSMU(Fikr. Sabab. Misol. Umumlashtirish.)metodi. 

FSMU metodidan darsni mustahkamlash maqsadida foydalanish mumkin. 

Foydalanish yo‘li quyidagicha. ―To‘g‘ri chiziqli tekis harakat tezligi.‖ mavzusi 

bo‘yicha  fikr beriladi. Shu mavzuni kelib chiqish sababi tushuntiriladi. Unga misol 

keltiriladi.  

Masalan: 

Mavzu:  To‘g‘ri chiziqli tekis harakat tezligi. 

Fikr:          Vaqt birligida bosib o‘tilgan yo‘lni xarakterlaydi.. 

Sabab:             Jismlar harakat qilish natijasida tezlik oladi. 

Misol:                  Odam,  ot,  mashina  tezlikka  ega.  Avtomobil  tezligini  spidometr 

ko‘rsatib turadi. Radar uzoqdan kelayotgan avtomobilning tezligini ko‘rsatadi.  

Umumlashtirish:  Vaqt  birligida  bosib  o‘tilgan  yo‘lni  xarakterlaydi.             

Jismlar harakat qilish natijasida tezlik oladi. 

Odam, ot, mashina tezlikka ega. Avtomobil tezligini spidometr ko‘rsatib 

turadi. Radar uzoqdan kelayotgan avtomobilning tezligini ko‘rsatadi.  

 

―Kim chaqqon ― o‘yini. 

Quyidagi jadvalda berilgan savollarning javobini toping va harflarni o‘zingizga 

belgilab  oling.  Agar  to‘g‘ri  topsangiz  va  harflarni  ketma-ket  qo‘ysangiz  fizikaviy 

atama hosil bo‘ladi. 

Mavzu:

To‘g‘ri chiziqli tekis harakat tezligi.

 

T/R  Tushunchalar  Vaqt 

formulasi 

Tezlik 

birligi 

Masofani 

topish 

formulasi 

Tezlik 

formulasi 

Masofa 

birligi 

Vaqt 

birligi 

1 

t

S





 

A 

B 

S 

T 

Q 

W 

 

 

2 

1m/s 

P 

E 

U 

Y 

T 

R 

3 

S=



t 

l 

K 

Z 

h 

f 

M 

4 

t=



S

 

l 

S 

A 

w 

h 

N 

5 

1m 

n 

M 

H 

U 

i 

z 

6 

1s 

a 

C 

B 

j 

l 

k 

Javob: Tezlik. 

Baholash: Topgandan so‘ng ―Evrika‖ deb xitob qiladi.  O‘qituvchisiga  topgan 

so‘zini aytadi, agar ―tezlik‖ so‘zi kelib chiqqan bo‘lsa o‘qituvchi belgilagan balini 

qo‘yadi. Agar javobi xato chiqsa bola o‘z ishini yana davom ettiradi. 

 

―Kinematikaning asosiy tushunchalari‖mavzusi bo‘yicha bir  soatlik  

dars ishlanmasi 

Darsning mavzusi: Kinematikaning asosiy tushunchalari 

Darsning  maqsadi:  O‘quvchilarga  kinematikaning  asosiy  tushunchalarimavzusini 

mazmunini tushuntirish. 

Darsning 

ta‘limiy 

maqsadi:o‘quvchilarga 

kinematikaning 

asosiy 

tushunchalarihaqida tasavvur hosil qilish. 

Darsning  tarbiyaviy  maqsadi  O‘quvchilarga  tabiatdagi  hodisalar  orqali  

kinematikaning asosiy tushunchalari qonuni yetkazib berish. 

Darsning  rivojlantiruvchi  maqsadi:  O‘quvchilarga  kinematikaning  asosiy 

tushunchalari haqida bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish. 

Darsning  jihozlaри:  kinematikaning  asosiy  tushunchalaridoir    ko‘rgazmali 

qurollar, tarqatma didaktik materiallar, kompyuter va namoyish etuvchi qurilmalar. 

Darsda foydalaniladigan texnologiya: Klaster va aqliy hujum metodlari. 

Darsning rejasi   

I.  Tashkiliy qism-2 minut 

II. Uy vazifasini tekshirish-10 minut 

III.  Yangi mavzuni bayoni-18 minut 

IV. 

Yangi mavzuni mustahkamlash-13 minut 

 

 

V. berish-2 minut 

Darsning bayoni 

        Jismlarning 

harakatini  o‘rganishda  bir  qator  sodalashtirilishlardan 

foydalaniladi  Ulardan  biri  harakatlanayotgan  jismning  o‘lchamlarini  hisobga 

olmasdan, uni moddiy nuqta deb olishdan iborat  

         Kuzatilayotgan  harakatda  o‘lchami  va  shaklini  hisobga  olmasa  ham  

bo‘jadigan jism moddiynuqta deb ataladi. 

Poyez  bir  shahardan  ikkinchi  shaharga  borayotganda  bu  shaharlar  orasidagi 

masofaga nisbatan uni moddiy nuqta deb qarash mumkun lekin  yo‘ldagi bekatga  

nisbatan  uni modiy nuqta deb bo‘lmaydi 

        Moddiy  nuqtaning  o‘z  harakati  davomida  fazoda  chizgan  uzluksiz  chizig‘i 

(qoldirgan izi) trayektorya deb ataladi  

Doskaga  bo‘r  bilanchizganda  ,  qorli  yo‘lustida  aftamobil  yurganda  tunda 

osmonda          metor  uchganda  ular  iz  qoldiradi  Bo‘r  aftamabil  va  meteorning 

qoldirgan izi ularning harakay treyektoryasidir 

        Jisimning  harakat  trayektoryasi  bo‘ylab  bosib  o‘tgan  masofa  yo’l    deb 

ataladi va s harfi bilan belgilanadi 

Ba‘zi hollarda jisiming bosib o‘gan yo‘li emas, balki uning harakati boshlang‘ich 

va oxirgi vaziyatini tutashtiruvchi kesma qiziqtiradi 

          Jisim  harakatidagi  boshlang‘ich  va  oxirgi  vaziyatini  tutashtruvchi 

yo‘nalishli kesmaga ko’chish deb ataladi 

       Tekis  yo‘lda  harakatlanayotgan    velosipetning    ramasi  aftamabilaing  kuzubi 

ham ilgarilama harakat qiladi 

        Fizik  kattaliklarni ikki guruhga – sikaiyar kattaliklar va vector kattaliklarga 

bo‘lish numkun. 

        Faqat  son  qiymati  bilan  aniqlanadigan  kattaliklar  sikalyar  kattaliklar  deb 

ataladi  

       Son  qiymati  ya  yo‘nalishlari  bilan  aniqlanadigan  kattaliklar  vektor 

kattalikiardeb ataladi 

 

 

 

Darsni mustaxkamlash  

Massasi 

2 

tonnabo‗lgansamolyot 

400 

mbalandlikda 

50 

m/stezlikbilanuchayotganedi. 

Samolyotdvigatelio‗chirilganholdashubalandlikdanpasayaboradivaqo‗nayotgandau

ningtezligi 

30 

m/sbo‗ladi. 

Dvigatelishlatilmagantarzdasamolyotuchishigahavoqarshilikkuchiningbajarganishit

opilsin. 

Berilgan: 

m=2t=2000kg, 

V

1

=50m/c, 

V

2

=30m/c, 

h=400m, 

          A=? 

   Yechish: 

 

Uyga vazifa] 

 

Savollari   

1.Kinematikaning asosiy tushunchalari nimalar ? 

2.Ko‘chish deb nimaga aytiladi? 

3.Tiraektorya deb nimaga aytiladi? 

  4.To‘g‘ri chiziqli tekis harakat qanday sodir boladi? 

  5.Modiy nuqta deb nimaga aytiladi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

X U L O S A 

 

Pedagogik  texnologiyalar  masalalari,  muammolarini  o‘rganayotgan 

o‘qituvchilar,  ilmiy  tadqiqotchilar,  amaliyotchilarning  fikricha  pedagogik 

texnologiya-bu  faqat  axborot  texnologiyasi  bilan  bog‘liq,  hamda  o‘qitish 

jarayonida  qo‘llanishi  zarur  bo‘lgan  kompyuter,  masofali  o‘qish  yoki  turli  xil 

texnikalardan  foydalanish  deb  belgilanadi.  Bizning  fikrimizcha,  pedagogik 

texnologiyaning  eng  asosiy  negizi-bu  o‘qituvchi  va  o‘qtuvchining    belgilangan 

maqsaddan  kafolatlangan  natijaga  hamkorlikda  erishishlari  uchun  tanlagan 

texnologiyalariga  bog‘liq  deb  hisoblaymiz.  Ya‘ni  o‘qitish  jarayonida  maqsad 

bo‘yicha  kafolatlangan  natijaga  erishishda  qo‘llaniladigan  har  bir  ta‘lim 

texnologiyasi  o‘qituvchi  va  o‘quvchi  o‘rgasida  hamkorlik  faoliyatini  tashkil  eta 

olsa  har  ikkalasi  ijobiy  natijaga  erisha  olsa,  o‘quv  jarayonida  o‘qituvchi- 

o‘quvchilarр  mustaqil  fikrlay  olsalar,  ijoliy  ishlay  olsalar,  izlansalar,  tahlil  eta 

olsalar,  o‘zlari  hulosa  qila  olsalar,  o‘zlariga,  guruhga,  guruh  esa  ularga  baho 

beriilsa  o‘qituvchi  esa  ularning  bunday  faolliklari  uchun  imkoniyat  va  sharoit 

yarata oladi.  

Umumiy  o‘rta  ta‘lim  maktablarida  fizika  fanining  o‘qitilishida  pedagogik 

texnologiyaning  o‘rnini  aniqlash,  ilg‘or  pedagogik  texnologiyalarni  loyihalash, 

fizika  kursida  olamning  zamonaviy  ilmiy  manzarasini  shakllantirishida  muhim 

axamiyat  kasb  etishini  o‘rganish,  ularning  sifat  jihatdan  tahlilini  hamda  bu 

qonuniyatlarini  tadbiqini  dars  jarayonida  zamonaviy  pedagogik  texnologiyalar 

yordamida o‘zlashtirib borishni ko‘zda tutar ekan. 

Yuqoridagilardan xulosa xulosa qilib, ushbukurs ishida уmumiy o‘rta ta‘lim 

maktablarida 

kinematikaning 

asosiy 

tushunchalari 

mavzusini  o‘qitishda 

innovatsion 

texnologiyalardan 

foydalanisho‘quv 

jarayonini  jadallashtirish, 

o‘quvchida  ilmga  qiziqishini  oshirish,  ular  ijodiy  faoliyatini  o‘stirish,  bilim 

berishga  differensial  yondashish,  olingan  bilimlarni  takrorlash,  mustahkamlash  va 

nazorat qilishni yengillashtirish kabi masalalarni hal etishga qaratilgan ekan\ 

 

 

 

FOYDALANILGAN  ADABIYOTLAR 

 

1.  Karimov  I.A.  Barkamol  avlod  –  O’zbekiston  taraqqiyotining  poydevori.  -

Toshkent  1997. 

2.  Karimov I.A.. “Yuksak manaviyat yengilmas kuch” T.“Ma’naviyat”2008 yil. 

3.  Ishmuhamedov 

R.J..  Innovatsion  texnologiyalar  yordamida  ta’lim 

samaradorligini oshirish yo’llari. – T.2004.3-bet 

4.  O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o’rta ta`limning 

DTS larini tasdiqlash to’g’risida”gi qarori. Xalq ta`limi j.1999. 5-soni. 

5.  Umumiy o’rta ta’limning DTS va oliy dasturi. ta’lim taraqqiyoti. O’z.Res.Xalq 

ta’limi vazirligining axborotnomasi. 4-maxsus son. -Toshkent: Sharq, 1999. 

6.  Saidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. Toshkent 1981 yil 

7.  Tolipov  O’.Q.  “Pedagogik  texnologiyaning  tatbiqiy  asoslari”.  “FAN” 

nashriyoti 2006. 

8.  Mavlonov  H.,Uluqov  N.,  Boynazarov  F.,  “Pedagogik  texnologiya  asoslari”. 

Falsafa va huquq instituti nashriyoti. Toshkent-2007. 

9.  Yuldashev J.G’. “ Pedagogik texnologiya asoslari”. 2007 yil  

10.  Sirojev  N.,  “Ta’lim  –tarbiya  jarayonida  zamonaviy  yangi  pedagogik 

texnologiya usullari”. Samarqand-2007. 

11.  A’zamov  A.,  Yusupov  A.,  “O’quvchilarga  bilim  berishda  innovatsion 

usullardan foydalanish”. Toshkent-2002. 

12.  Ochilov M. “Yangi pedagogik texnologiyalar”. qo’llanma. Qarshi: Nasaf, 2000. 

13.  Saidaxmadov  N.,  Ochilov  M.  “Yangi  pedagogik  texnologiya  mohiyati  va 

zamonaviy loyixasi”. - T.: XTB RTM, 1999. 

14. 

www.solaris.ru 

15. 

http://www.ziyonet.o’z/o’zc/library/libid/10103 

16. 

http://www.o’zbekistonovozi.o’z/page

 

 

 

17. 

http://www.climate.o’z/o’z/section

 

 

 

 

А.Қодирий  номли  ЖДПИ  физика-математика  факултети 

физика-астрономия  ўқитиш  методикаси  йўналиши  III  босқич 

талабаси  Амиров  Сирожиддиннинг  ―Кинематиканинг  асосий 

тушунчалари‖ 

мавзусини 

ўқитишда 

инновацион 

технологиялардан  фойдаланиш‖  мавзусидаги  курс  ишига 

илмий раҳбарнинг 

 

Х У Л О С А С И 

 

Ушбу  курс  иши  умумий  ўрта  таълим  мактабларида  кинематиканинг 

асосий  тушунчаларига  оид  мавзуларни  ҳозирги  замонавий  технологиялардан 

фойдаланиб  ўқитиш  муаммоларига  қаратилган  бўлиб,  ишнинг  кириш  қисмида 

мавзунинг асосий мақсади ва долзарблиги ёритилган. Ишнинг биринчи бобида 

физика ўқитиш усулларига тўхталиб ўтилган. Шунингдек, бу бобда таълимнинг 

интерфаол  усуллари  тўғрисида,  унинг  асосий  қонун-қоидалари,  физика 

дарсларида  замонавий  педагогик  технологиялардан  фойдаланиш,  янги 

педагогик 

технология 

ва 

дарсларда 

ахборот 

технологияларидан 

фойдаланишнинг аҳамияти хусусида тўхталиб ўтилган. 

 

Курс  ишининг  иккинчи  бобида  умумий  ўрта  таълим  мактаблари  физика 

курсида кинематиканинг асосий тушунчалари бобидаги мавзуларнинг тузилиши 

ва  қисқача  мазмуни  билан  таништирилган.  Ишнинг  камчилиги  сифатида  шуни 

айтиш  мумкинки,  ишда  кинематиканинг  асосий  тушунчаларини  инновацион 

усулда  ўқитилиши  батафсил  ёритилмаган.  Бирор  мавзуни  анъанавий 

ўқитишдаги  ҳолат  билан  инновацион  ўқитиш  орасидаги  фарқи  очиб 

берилганида янада мақсадга мувофиқ бўлар эди. Бундан ташқари ишда жуда кўп 

имловий хатолар учрайди.  

Талаба 

Амиров 

Сирожиддиннинг 

«Кинематиканинг 

асосий 

тушунчаларини  ўқитишда  инновацион  технологиялардан  фойдаланиш‖ 

мавзусидаги курс ишини ижобий баҳолаб, ҳимояга тавсия этаман. 

 

 

 

 

Илмий раҳбар   

 

катта ўқитувчи Х.Бекмирзаева

 

O’ZBEKISTONRESPUBLIKASI 

XALQTA’LIMIVAZIRLIGI 

 

A. QODIRIY NOMLI JIZZAX DAVLAT  

PEDAGOGIKA INSTITUTI 

 

FIZIKA – MATEMATIKA FAKULTETI  

Fizika – astronomiya o’qitish metodikasi yo’nalishi  

309-guruh tolibi  Amirov Sirojiddining

 

“Fizikani o’qitishda innovatsion texnologiyalar” fanidan  

“Kinomatikaning asosiy tushunchalarini o`qitishdainnovatsion 

texnologiyalardan foydalanish”

 

mavzusida bajargan 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bajardi:                    Amirov. S 

                                            Ilmiy rahbar:                   Bekmirzayva.X  

 

 

 

 

Ishni himoyaga tavsiya etaman:  __________  prof. Bekmirzayev R.N. 

(imzo) (kafedra mudirining ismi va sharifi) 

Ishni topshirish vaqti: «______» __________ 2015 y.  

Himoya vaqti              «______» __________ 2015 y.  

Balli(bahosi): _________________  

 

 

 

 

 

JIZZAX-2015