7-mavzu. Inson kapitali va inson taraqqiyoti (4 soat)

---

7-MAVZU. INSON KAPITALI VA INSON TARAQQIYoTI (4 soat) 
(1-ma’ruza mashg‘uloti (2 soat))

Reja: 
7.1.
Inson kapitali nazariyasining shakllanishi va rivojlanishi. 
7.2.
Inson kapitalining tasnifi. 
 (2-ma’ruza mashg‘uloti (2 soat)) 
Reja: 
7.3.
“Inson kapitali” va “inson taraqqiyoti”ga nazariy qarashlar. 
7.4.
Inson kapitaliga qilinadigan investitsiyalar. 
7.1. Inson kapitali nazariyasining shakllanishi va rivojlanishi 
Jaxon iqtisodiyoti fanining tarixi XX asr boshiga qadar ishlab chiqarish 
jarayonida jismoniy kapital – ishlab chiqarish vositalari, moddiy resurslar va 
hokazolar asosiy rol o‘ynaganligidan dalolat beradi. Chunki bu davrda 
texnologiyaga qo‘shimcha resurslardan biri sifatida foydalaniladigan tabiiy kuchga 
ega ish kuchining bo‘lishi kifoya qilardi. Xodimlarni qo‘itish va ularni bir-biri 
bilan almashtirish oson edi. 
Biroq XX asrning o‘rtalarida ro‘y bergan ob’ektiv jarayonlar vaziyatni tubdan 
o‘zgartirdi. Fan-texnikaning jadal rivojlanishi bilimlar, ko‘nikmalar, maxorat, 
inson qobiliyatini birinchi o‘ringa ko‘tardi. Bevosita inson iqtisodiyotni 
rivojlantirishning harakatlantiruvchi kuchiga aylandi. 
Bu ijtimoiy munosabatlar tubdan o‘zgarayotganidan dalolat berardi. Inson 
omilining kuchayishiga jamiyatda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlar ham ta’sir 
ko‘rsatardi. Xodimlar o‘z mehnatlari natijalarini taqsimlashda, mulkda, foydada 
ishtirok etish tizimi orqali korxonalarni boshqarishda ishtirok eta boshladilar, 
kooperativ korxonalarning soni va ularning samaradorligi ham ortardi. 
Natijada iqtisodiyot fanida 
“inson kapitali”
kategoriyasi shakllana boshladi. 
Uning paydo bo‘lishi iqtisodiyot va u bilan turdosh fanlarning iqtisodiyot va hayot 
talablariga javoblari bo‘ldi. Jamiyat va iqtisodiyot rivojlanishining sur’atlari va 
sifatida inson va u tomonidan to‘plangan intellektual saloxiyatni chuqur tadqiq 
etish hayotiy zaruratga aylandi. 
Inson kapitali konsepsiyasi XVII asrda paydo bo‘lgan deb hisoblanadi. Uni 
birinchilardan bo‘lib 1676 yilda Vilyam Petti
1
urushda qurollarni yo‘qotishni inson 
hayotini yo‘qotish bilan taqqoslash asosida qo‘lladi. V. Petti boylik va uning 
manbalari tarkibiga yer va u keltiradigan renta, kapital va undan olinadigan foyda 
(foiz) bilan bir qatorda odamlarning mehnati, malakasi va sog‘lig‘iga bog‘liq 
ravishda, u yoki bu turdagi daromad keltirishini ko‘rsatgan. Olimning fikriga ko‘ra, 
inson kapitalining miqdori xodimning butun umri davomidagi ish xaqi 
kapitalashishi bilan baholanadi
2
. 
1