|
5-МАЪРУЗА
Очиқ тизимларнинг ўзаро
боғланиш эталон моделини
хавфсизлик архитектураси
(4 соат)
т.ф.н., профессор Исаев Р.И.
Маъруза режаси:
1. Очиқ
тизимларнинг ўзаро боғланиш
эталон модели ва унинг ишлаш тамойили
(2 соат).
2. Очиқ
тизимларнинг ўзаро боғланиш
эталон
моделининг
хавфсизлик
архитектураси (2 соат).
1. Очиқ тизимларнинг ўзаро
боғланиш эталон модели ва
унинг ишлаш тамойили
(2 соат)
Aлоқа бу тармоқ ва алоқа хизмати йиғиндисини
ўзида намойиш этади. Телекоммуникация хизмати –
бу хизматлардан фойдаланувчиларни таъминловчи
воситалар мажмуасидир. Иккиламчи тармоқлар
телекоммуникация
хизматларида
сигналларни
коммутациялаш,
транспортлашни
таъминлайди.
Бирламчи
тармоқлар
иккиламчи
тармоқларни
таъминлайди. Мос келувчи хизматни таркибий қисми
фойдаланувчиларда жойлашган охирги қурилма
ҳисобланади.
1-расм. Aлоқа архитектураси:
1-телекоммуникациянинг
бирламчи тармоғи;
2-телекоммуникациянинг
иккиламчи тармоқлари;
3-телекоммуникация вазифалари;
4- телекоммуникация хизматлари.
2-расм. ОТЎБ учун стандартлар ишлаб
чиқиш структураси
Хизмат намунаси сифатида телефон алоқасини
келтириш мумкин. У телефон алоқа, маълумотлар
узатиш ва бошқа хизматларни тақдим қилади. Телефон
тармоғи
бўйича
маълумотлар
узатиш
(телефон
хизматини
қўллаб)
телефон
каналлари
бўйлаб
маълумотлар узатиш хизмати сифатида кўрилади.
Телефондан фойдаланувчи ўзининг компютерини модем
ѐрдамида
телефон
тармоғига
улаши
мумкин.
Маълумотлар узатиш хизмати сифатида биз маълумотлар
узатиш учун маҳсус яратилган алоқа тизимини
тушунамиз, яъни қурилма ва дастурий воситалар
мажмуи, қайта ишлаш усуллари, тақсимлаш ва
маълумотлар узатиш. Шу вақтнинг ўзида маълумотлар
узатиш хизмати телефон алоқа хизматини ҳам тақдим
этиши мумкин.
Телекоммуникациянинг
барча
хизматларида
ахборот алмашиш аввалдан белгиланган аниқ
қоидалар бўйича амалга ошиши керак. Бу қоидалар
(стандартлар) электр алоқанинг бир нечта халқаро
ташкилотлари томонидан ишлаб чиқилади.
1978 йилда стандартлаштириш бўйича халқаро
ташкилотда SC16 комитети ташкил этилди. Унинг
вазифаси - очиқ тизимларнинг ўзаро боғланиши
учун халқаро тавсиялар ишлаб чиқаришдир.
Очиқ тизим деб – очиқ тизимлар талабларини
қондирувчи, турли тизимлар билан ўзаро таъсирлашиши
мумкин бўлган тизим тушунилади. Aгар тизим очиқ
тизимларнинг ўзаро боғланиш (ОТЎБ) эталон моделига
мос келса, у очиқ тизим ҳисобланади.
ОТЎБ эталон модели – стандартлар тузилишининг
умумий структураси. У алоҳида стандартлар орасидаги
ўзаро боғланиш принсипини аниқлайди ва ОТЎБ учун
талаб этиладиган кўпгина стандартларни бир вақтда
ишлаб
чиқиш
имконини
таъминлаш
учун
асос
ҳисобланади. Бироқ ОТЎБ стандарти фақатгина эталон
моделни аниқлабгина қолмай, балки эталон моделни
қондирувчи аниқ хизматлар тўпламини, шунингдек
хизматларни
таъминловчи
протоколлар
тўпламини
аниқлаши зарур. Бунда протокол деб, бир-бири билан
ишловчи сатҳларни ўзаро таъсирлашиш қоидаларини ва
жараѐнларини аниқлайдиган хужжат тушунилади.
1983 йилда эталон модел сифатида етти сатҳли
модел тасдиқланган (3-расм). Бунда очиқ тизимларга
тааллуқли барча жараѐнлар ўзаро боғланган сатҳларга
бўлинади. Етти сатҳли моделда (1-3) қуйи сатҳ
протоколлари ахборот узатишга, юқори сатҳ (5-7)
протоколлари
ахборотларни
қайта
ишлашга
мўлжалланган. Транспорт сатҳ протоколлари баъзида
алоҳида ажратилади, у ахборот узатиш билан
бевосита боғлиқ эмас. Бироқ бу сатҳ ўзининг
вазифалари бўйича қуйи сатҳларга яқин бўлгани учун
қуйи сатҳга тегишлидир.
3-расм. ОТЎБ эталон моделининг тузилиши
Aмалий сатҳ ( application) – тармоқда узатиладиган
ахборот манбалари ва фойдаланувчилари ҳисобланувчи
амалий жараѐнлар ва тармоқ терминалларини бошқаради.
Бу сатҳнинг вазифаси фойдаланувчининг дастурини ишга
тушириш, уларни бажаришни, маълумотларни киритиш-
чиқаришни, терминалларни бошқариш ва тармоқни
маъмурий бошқаришдир. Бу сатҳда фойдаланувчиларга
турли хизматларни тақдим этиш таъминланади. Бу сатҳда
маълумотлар
узатиш
инфратузилмасини
созлаш
ҳисобланувчи технологиялар ишлайди: электрон почта,
теле ва видеоконференсия, ресурсларга уланиш,
интернетда ишлаш ва б.қ.
Тақдимот сатҳи (presentation) – тармоқда
узатиладиган маълумотларни амалий жараѐнлар
учун қулай бўлган кўринишга ўзгартириш ва
изоҳлаш. Маълумотларни мослаштирилган форматда
ва тузилишда тақдим этиш, турли тиллардан
изоҳлаш дастури, трансляциялаш, маълумотларни
шифрлашни таъминлайди.
Сеанс сатҳи ( session) – амалий жараѐнлар орасидаги
алоқа сеансларини ўтказиш ва ташкил қилиш (тармоқ
абонентлари
орасидаги
сеансларни
таъминлаш,
маълумотлар
узатиш
режимини
ва
навбатини
бошқариш: симплекс, яримдуплекс, дуплекс). Бу
сатҳнинг кўпгина функциялари, уланишни ўрнатиш ва
амалиѐтда
маълумотлар
алмашиш
тартибини
таъминлаш транспорт сатҳда амалга оширилади,
шунинг учун сеансли сатҳ протоколларини қўллаш
чегараланишга эга.
Транспорт сатҳи ( transport) – маълумотларни
сегментлаштиришни бошқариш (сегмент – транспорт
сатҳни маълумотлар блоки) ва манбадан фойдаланувчига
(абонентлар орасидаги логик канални ўрнатиш ва
ахборотни бошқаришни алмаштириш, маълумотлар
узатиш сифатини таъминлаш) маълумотларни икки
томонлама узатиш. Бу сатҳда тармоқ сатҳга тақдим
этиладиган
хизматлар
қўлланилиши
оптималлаш-
тирилади, яъни кам харажатларда максимал ўтказиш
қобилияти таъминланади. Транспорт сатҳ протоколлари
жуда кенг ривожланган ва амалиѐтда жадал қўлланилади.
Бу сатҳда узатилаѐтган ахборотнинг ишончлилигини
назоратига катта аҳамият берилган.
Тармоқ сатҳи ( network) – тармоқда маълумотлар
узатишни логик каналини бошқариш (маълумотларни
маршрутлаш ва адреслаш, коммутациялаш: каналлар,
хабарлар, пакетлар ва мултиплексорлаш). Бу сатҳда
тармоқнинг
бош
телекоммуникация
вазифаси
–
фойдаланувчиларнинг алоқасини таъминлаш амалга
оширилади. Тармоқнинг ҳар бир фойдаланувчиси албатта
бу сатҳнинг протоколларини қўллайди ва тармоқ сатҳи
протоколлари қўлланиладиган ўзининг ягона тармоқ
адресига эга. Бу сатҳда маълумотларни структуралаш
бажарилади – маълумотларни пакетларга жойлаштириш
ва пакетларга тармоқ адресларини бериш (пакет–тармоқ
сатҳини маълумотлар блоки).
Канал сатҳи ( data-link) – тармоқ сатҳи объэктлари
орасида маълумотлар узатишни физик каналини
бошқариш ва шакллантириш, физик уланишларни
шаффофлигини
таъминлаш,
узатишдаги
хатоликларни тўғрилаш ва назорат қилиш. Бу
сатҳнинг протоколлари кўп сонли ва ўзининг
фунционал
имкониятлари
билан
бир-биридан
фарқланади. Бу сатҳда кўп каналга уланиш
протоколлари мавжуд. Бошқариш кадрлар сатҳида
бажарилади (кадр–канал сатҳидаги маълумотлар
блоки).
Физик сатҳ ( physical) – тармоқни физик канал билан
уланишини узиш ва ушлаб туриш, ўрнатиш. Бошқариш
рақамли битлар сатҳида (импулслар, унинг амплитудаси,
формаси) ва аналог (узлуксиз сигнални фазаси,
амплитудаси ва частотаси) сатҳда бажарилади.
Сатҳлар орасида узатиладиган ахборот блоклари
стандарт форматга эга: сарлавҳа, хизмат ахбороти,
маълумотлар ва охир. Ҳар бир сатҳ ахборот блокини
қуйида турувчи сатҳга узатишда, уни ўзининг сарлавҳаси
билан таъминлайди. Юқори турувчи сатҳни сарлавҳаси
қуйи турувчи узатилувчи маълумотлар сингари қабул
қилинади.
2. Очиқ тизимларнинг ўзаро
боғланиш эталон моделининг
хавфсизлик архитектураси
(2 соат)
Эътиборингиз учун раҳмат!
Do'stlaringiz bilan baham: | 
