1-Амалий машғулот Обьектнинг ҳароратини улчаш учун ўлчов асбобини танлаш

1-Амалий машғулот
Обьектнинг ҳароратини улчаш учун ўлчов асбобини танлаш.
Ҳарорат – жисмнинг иситилганлиги даражасини характерловчи катталик.
Ҳарорат туғрисидаги тасаввур икки жисм орасидаги иссиқлик алмашувига асосланган. Иссиқлик берадиган жисм иссиқлик оладиган жисмга нисбатан бир мунча юқори ҳароратга ега бўлади. Ҳар иккила жисмнинг ҳарорати ўзаро бир хил бўлганда иссиқлик алмашинуви рўй бермайди. Ҳароратни бевосита ўлчаш мумкин эмас : уни жисмни ҳароратга бир қийматли боғлиқ бўлган қандайдир бошқа физик параметрлари бўйича аниқлаш мумкин. Ҳароратга боғлиқ параметрларга масалан : ҳажм, узунлик, электр, қаршилик, термо электр юритувчи куч, нурланишнинг энергетик равшанлиги ва бошқалар киради.
Ҳароратни ўлчайдиган асбобни 1598 йили Галилей биринчи бўлиб тавсия этган. Сўнгра
М. Ломоносов, фаренгейтлар термометр ишлаб чиқишган.
Ўлчанаётган ҳароратнинг сон қийматини топиш учун ҳароратлар шкаласини ўрнатиш, яьни саноқ бошини ва ҳарорат оралиғининг ўлчов бирлигини танлаш лозим.
Кимёвий тоза моддаларнинг осон тикланадиган қайнаш ва эриш нуқталари билан чегараланган ҳарорат оралиғидаги қатор белгилар ҳарорат шкаласини ҳосил қилади. Бу ҳароратларга ?, ва ? Қийматлар берилган.
У ҳолда ўлчов бирлиги :
1 градус ????
бу ерда ? Ва ? – осон тикланадиган ўзгармас ҳароратлар.
n - ?, ? таянч нуқталар оралиғидаги ҳарорат оралиғи бўлинадиган бутун сон.
Табиатда ҳажмий кенгайиши ва ҳарорати чизиқли боғланган суюқликлар ? Ўлмайди. Шунинг учун ҳароратнинг кўрсатиши термометрга солинадиган модданинг табиатига боғлиқ.
Ҳароратни ўлчаш асбоби ишлаш принципига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади.

1. 
   Кенгайиш термометрлари. Бу термометрлар ҳарорат ўзгариши билан суюқлик ёки қаттиқ жисмлар ҳажмининг ёки чизиқли ўлчамларининг ўзгаришига асосланган.
   
2. 
   Манометрик термометрлар. Бу асбоблар моддалар ҳажми ўзгармас бўлганда ҳарорат ўзгариши билан босимнинг ўзгаришига асосланган.
   
3. 
   Ҳарорат таьсирида ўзгарган т. Э.? нинг ўзгаришига асосланган термоэлектрик термометр.
   
4. 
   Қаршилик термометрлари.
   
5. 
   Нурланиш пирометрлари. Улар орасида энг кўп тарқалганлари:
   

а) оптик пирометрлар иссиқ жисмнинг равшанлигини ўлчаш асбоби
б)?????? пирометрлар жисмнинг иссиқликдан нурланиш спектиридаги энергиянинг тақсимланишини ўлчашга асосланган
в) радиацион пирометрлар иссиқ жисм нурланишининг қувватини ўзгаришига асосланган.
Кенгайиш термометрлари ўлчаш диапозони(суюқликка оид термометрлар)(-200+750°с)
Манометрик термометрлар (газли)(-150+1000°с)
термоэлектрик термометрлар (-200+2500°с)
Қаршилик метал?(-260+1100°с)
Ярим ўтказгичли (-272+600°с)
Пирометрлар (нурланиш пирометрлари)(+50+3500°с)
Давлат стандартига киритилган стандарт термопараларга қуйидагилар киради.

1. 
   Платинородий- платинали термопара ТПП (-20°с дан 1300-1600°с гача).
   
2. 
   Платинородий- платинородийли- ТПР(+300°с дан 1600-1800° гача)
   
3. 
   Хромель- алюминийли термопара- ТХА(-50°с дан 1000-1300° гача)
   
4. 
   НК-СА қотишмали термопара-ТНС(+300° дан 1000° гача)
   
5. 
   Хромель- копенли термопара - ТХК(-50°с дан 600-800°с?)
   

Масалан: технологик аппаратдаги ҳароратни ўлчаш учун датчик ва иккиламчи асбобдан иборат бўлган ўлчаш комплектини танлаш. Танланган комплектининг принципиал электр схемасини тузиш.
Берилган:
Ҳарорат - 240°с
Абсолют ҳатолик- 5°с
Тез таъсир кўрсатиш- 2.5°с
Ечиш:
Ўлчаш комплекснинг структуравий схемасини тузамиз.

Ҳароратнинг ўзгариш чегарасини берамиз: 0-240°с

Ўлчаш обьекти- суюқлик
Бирламчи ўлчов ўзгартиргич сифатида қуйидаги параметрларга эга бўлган.
Хромель-копель ТХК-0083 термопарани танлаймиз.

• 
  Ўлчаш чегараси: 0...300°с
  
• 
  Асосий хатолиги: 0.20%
  
• 
  Ўлчаш принципи: термоэлектрик
  
• 
  Тез таъсир еўрсатиш: <2.5
  

Иееиламчи ўзгартиргич сифатида қуйидаги параметрларга эга бўлган резистивли кўприк КСМ 2-20 танлаймиз:

• 
  Ўлчаш чегараси: 0...300°с
  
• 
  Аниқлик синфи: 0.25
  
• 
  Тез таъсир этиш: 1 с
  

Ўлчов комплектининг принципиал схемаси:

Ўлчов комплектининг тез таъсир этишиш аниқлаймиз:

Ҳароратнинг ўзгариш мумкин бўлган чегарасини аниқлаймиз:
Ўлчов комплектининг аниқлиги топамиз.


Шундай қилиб, танланган ўзгартиргичларнинг характеристикалари ўлчов комплектларига қўйиладиган барча талабларига мос келади.