4-savol txt Notepad

---

Didaktika – grekcha “didaktikas” so’zidan olingan bo’lib , “o’qitish” ma’nosini 

anglatadi.

Didaktik o’yin – bu mos keladigan ta’lim berish usulidir.

Boshlang’ich ta’limda o’quvchilarning yosh xuuiyatlari, savodxonlik darajalari, 

shaxsiy tabiatiga ko’ra didaktik o’yinlar orqali, evristik suhbatlar loyihalahtirish

asosidagi metodlar keng qo’llanilmoqda. Agar o’qitish jarayonida har bir o’quvchi 

o’zining o’zlashtirish imkoniyati darajasida topshiriqlar olib ishlaganida u yuqori 

sifat va samaradorlikni ta’minlagan bo’lar edi.

Bunday holat faqat tabaqalashtirilgan ta’lim orqaligina amalgam oshirish mumkin.

Endi ta’lim jarayonini didaktik o’yinlar orqali amalgam oshirish haqida fikr 

yuritamiz :

Didaktik o’yinli metodlar o’quvchi faoliyatini faollashtirish  va jadallashtirishga 

asoslangan. Ular o’quvchi shaxsidagi ijodiy imkoniyatlarni ro’yobga chiqarih va 

rivojlantirishning amaliy yechimlarini aniqlash va amalga oshirishda katta 

ahamiyatga ega.

Didaktik o’yinlarning aoiy turlari: intelektual (aqliy) va harakatli hamda aralash 

o’yinlardan iborat. Bular o’quvchilarda aqliy, jismoniy, axloqiy, ma’naviy, 

ma’rifiy, psixologik, estetik, badiiiy, tadbirkorlik, bunyodkorlik, mahnat, kasbiy 

ko’nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.

Bu metod o’quvchini ichki imkoniyatlariniihga tuhirishga, o’ylashga, erkin fikr 

yuritishga, muloqotga, ijodkorlikga yetaklaydi. Ayniqsa , unda atrof – muhit , 

hayotni bilishga qiziqish ortadi, uchragan qiyinchilik, to’siqlarni, qanday yengish 

va tanqidiy fikrlash ko’nikmalarini shakllantiradi.

Ta’lim – tarbiya jarayonida asosan o’quvchilarda ta’lim olish motivlarini, ulani 

turli yo’nalishlardagi qobiliyat va qiziqishlarini   oshiradigan , biror kasbga 

moyilliklarini ko’rsatadigan, didaktik o’yinlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Didaktik o’yinlar nazariy, amaliy, jismoniy, rolli, ishchanlik, va boshqa 

yo’nalishdadi turlarga ajratiladi. Ular o’quvchuilardagi tahlil qilish, mantiqiy 

fikrlash, tadqiq qilish, hisoblash , o’lchash , yasash, sinash, kuzatish, 

solishtirish,  xulosa chiqarih, mutaqil qaroo qabul qilish, guruh yoki jamoa 

tarkibida ishlash, nutq o’stirish, til o’rganish, yangi bilimlar olish 

faoliytalarini rivojlantiradi.

Umumiy o’yinlar nazariyasiga ko’ra, mavjud barcha o’yin turlarini tasniflashda 

ularni funksional, mavzuli, konstruktiv, didaktik, sport va harbiy o’yinlarga 

ajratiladi.

Didaktik o’yin turlarini tanlashda,   quydagi mezonlarga rioya qilish yaxshi 

natijalar beradi:

ishtirokchilarning tarkibi bo’yicha, ya’ni o’g’il bolalar, qiz bolalar yoki aralash 

---

guruhlar uchun o’yinlar;

 

ishtirokchilarning soni bo’yicha – yakka, juftlikda, kichik guruh, katta guruh, sinf

jamoasi, sinflararo jamoasi va ommaviy tarzdagi o’yinlar;

 

o’yin jarayoni bo’yicha – fikrlash, o’ylash, topag’onlik, harakatlar asoslangan, 

musobaqa va boshqalarga yo’naltirilgan;

 

vaqt me’yori bo’yicha – dars, mashg’ulot vaqtining reja bo’yicha ajratilgan qismi, 

o’yin maqadiga erishguncha, g’oliblar aniqlanguncha davom etadigan o’yinlar.

 

Ayrim didaktik o’yinli dars shakllari:

ishchanlik o’yini dari – mavzu bo’yicha masalalarni hal etish jarayonida 

o’quvchilarning faol ishtirok etishini ta’minlash orqali yangi bilimlarni 

o’zlahtirish mashqi;

rolli o’yin darsi – mavzu bo’yicha masalalarni o’rganishda o’quvchilarga oldindan 

ma’lum rollarni bajarishlarini tashkil etish asosida bilimlarini mustahkamlash;

teatrlashtirilgan dars – mavzu bilan bog’liq sahna ko’rinishlarini tahkil etish 

orqali dars mavzusi bo’yicha chuqur, aniq ma’lumotlar berish;

“kim oshdi savdosi” darsi – o’quv fani, ayrim bo’limi bo’yicha bilimlarni har bir 

o’quvchi qanchalik ko’proq bilishini namoyish etish;

Yarmarka darsi – mavzuni bo’laklarga bo’lish, olindan o’zlashtirgan o’quvchilarning 

o’zaro muloqotlari asosida qiziqarli tushuntirish orqali o’tiladigan darlr;

O’yin darsi – mavzuni sahnalahtirilgan holdagi konsert shaklida ifodalah mashqlari 

bo’lib, o’quvchilarni faollashtirish va bilimlarini mustahkamlash imkoniyatini 

beradi.

Integral – (intergrallashtirilgan ) dars – boshqa darlarga doir va integratsiyalash 

uchun qulay bo’lgan mavzular bo’yicha tashkil qilingan dar bo’lib, o’quvchilarning 

turli fanlarga qiziqishlarini orttirib, ta’lim jarayonidagi faollikni ta’minlaydi.

Ta’lim jarayonida uyushtirilgan didaktik o’yinlar ham o’quvchilar tafakkurini 

rivojlantirishda asosiy vosita sanaladi. Unga dam olish yoki vaqt o’tkazish vositasi

emas, balki ta’lim beruvchi faoliyat sifatida qarash lozimdir. Quyida e’tiboringizga

didaktik o’yinlarning ayrimlarini havola etamiz.

“U kim? Bu nima?”. Stol ustida bir qancha predmetlar terib qo’yiladi. O’quvchi shu 

predmetlardan birortasiga ta’rif beradi. O’quvchilar ta’rif asosida gap nima haqida 

borayotganligini topadilar.

Bu o’yinning afzallik tomoni shundaki, uni dars davomida o’quvchilar diqqatini 

jamlah, qo’llariga dam berish maqadida yoki yangi mavzuni bayon qilish jarayonida 

foydalanish mumkin. Bu o’yin o’quvchilarda ziyraklik, inchkovlik va mustaqil 

fikrlash qobiliyatini shakllantirih imkoniyatini beradi.

Masalan: o’zi shar shaklida. Mashhur sportchilarimiz uni stadionlarda o’ynaydilar. 

Yosh bolalarning ham  sevimli o’yinchog’i hisoblanadi. (koptok).

---

“Bo’lishi mumkin emas”. O’yin davomida o’qituvchi matnni o’qiydi. O’quvchilar 

bo’lishi mumkin bo’lmagan voqealar ifdalangan jumla yoki gapni topishlari lozim. 

Hazil – mutoyiba bilan o’tadigan bu o’yin boladan ziyraklik, sinchkovlik  va 

kuzatuvchanlikni talab qilish bilan birga, hikoya tinglash ko’nikmasini 

shakllantirishga ham yordam beradi. O’yin bir necha marta o’tkazilgandan so’ng 

o’quvchilarga mustaqil ravishda shunday hikoyachalar tuzishni topshirishi ham 

mumkin.

O’qituvchining o’yinda o’zi ham ishtirok etib, harakatlarni to’g’ri bajarish 

namunasini ko’rsatishi, o’yinning borishini boshqarib, aytib turishi juda muhimdir.

Quyida “oq quyonim alomat” nomli o’zbek xalq bolalar o’yinini e’tiboringizga havola 

etamiz.

Bolalar zalning bir tomoniga qo’yilgan o’rindiqlarda o’tiradilar. O’qituvchi 

ularning hammalari hozir quyon bo’lishlarini aytadi va o’tloqqa yugurib chiqishni 

taklif etadi. Bolalar zalning o’rtasiga chiqadilar va o’qituvchining yonida davra 

qurib turadilar. Keyin cho’qqayib o’tiradilar. O’qituvchi shunday qo’shiq aytadi:

oq quyonim alomat,

otini qo’ydim Salomat.

shalpang quloq quyonim,

juda – juda alomat.

Bolalarda qo’llarini yuqoriga ko’tarib, quyon qulog’ini ifoda etib ,  barmoqlarini 

qimirlatadilar. O’qituvchi  qo’shiqni davom ettiradi:

quyon sovqotib qopti,

oyoq – qo’lin isitsin.

Tap-tap-tap-tap, tap-tap-tap,

oyoq – qo’lin isitsin.

Bolalar “tap-tap” so’zlarini eshitishlari bilan chapak chaladilar:

Qo’shiq davom ettiriladi:

bir joyda tuaverib,

quyon titrar sovuq yeb .

endi sakrab o’ynasin,

sakrab – sakrab quvnasin.

Bolalar “sakrab –  sakrab” so’zini eshitishlari bilan ikki oyoqlab , irg’ishlab , 

sakray boshlaydilar. Sakrashni matn tamom bo’lguncha davom ettiradilar.

---

O’qituvchi : – Kimdandir cho’chib ketdi,

Quyonim qochib ketdi,

Deydi va ayiqpolvonni ko’rsatadi , bolalar qochib borib o’z joylariga turib 

oladilar.

Ko’rsatmalar. O’yin ko’p marta takrorlangandan so’ng quyoncha roliga birorta bolani 

tayinlash va uni doiraning o’rtasiga turg’azib qo’yish mumkin. Bunday o’yinning 

muntazam o’tkazib turilishi tufayli ular o’z joylarini yaxshi eslab qoladilar va uni

tez topib oladigan bo’ladilar. O’quvchilarning holatini qo’llab – quvatlash, 

rag’batlantirib

turish lozim.

Bularning bari o’quvchilarga fanlararo bog’liqlikni o’rgatish orqali ularda olam 

tuzilishining ilmiy asoslarini to’liq idrok etish va ilmiy dunyo qarashlarini 

shakllantirish , ijodiy tafakkurlarini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Albatta, bir maqola doirasida barcha interfaol metodlarning mazmuni va mogiyatini 

ochib berish imkoni yo’q . darlarni nechag’li qiziqarli , foydali va samarali 

tashkil etish o’qituvchilarning ijodkorligi , tashabbukorigiga bog’liq.

Xulosa qilib aytganda :

O’qituvchi faqat o’qitibgina qolmay , o’quvchini mustaqil mutolaa qilish orqali 

ta’lim olish ko’nikmalarini shakllantirshi ;

O’quvchilarni darslik , qo’llanma , internet xabarlari, manbalarni tahlil qilish 

orqali bilim olishga o’rgatishi;

O’quvchi ta’lim jarayonida eshitib , ko’ribgina qolmay , balki dars mavzusi 

mazmunini o’rganishda uni faol ihtirokchisiga aylanishini ta’minlashi zarur;

Agar o’qituvchi interfaol ta’lim mazmunini va mohiyatini , uning metodlarini o’qib –

o’rganib, o’zlahtirib , o’z pedagogik faoliyatiga joriy qila olsa, takomillashgan 

Davlat ta’lim standartlarini va modernizatsiya qilingan o’quv dasturlarini to’la 

o’zlashtirishlarini kafolatlaydi, sifat va samaradorlikga erishishni ta’minlaydi.

O’tkazilgan tajriba – sinov natijalari shuni ko’rsatdiki, agar darslar so’z, 

tushuntirish orqali olib borilsa , o’zlashtirish 10 foizni , ko’rsatish , 

namoyishlar orqali tashkil etilsa , 50 foizni, ta’lim jarayoni o‘quvchining shaxsiy 

 ishtiroki , faolligida kechsa , o’zlashtirish sifati va samaradorligi  90 foizni 

tashkil etadi.

Demakki, har bir o’qituvchi o’z o‘quvchisini dars jarayonida faollashtira olsa , 

bolalaning o’qish, o’zlashtirish , bilim, ko’nikma, malakalarni egallash darajasi 

yuqori ko’rsatkichlarni tashkil etadi.