3-mavzu. Iqtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

Download 138,38 Kb. bet 11/14 Sana 15.05.2021 Hajmi 138,38 Kb. #64245

Bog'liq
3-mavzu. Iqtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari

Bu sahifa navigatsiya:

• Davlat
• Xususiylashtirish

Ro‘yxatdan o‘tgan	266,4	100	273,6		100	278,5
100
Davlat	39,5	14,8	39,4		14,4	39,0		14,0
Nodavlat	226,9	85,2	234,2		85,6	239,5		86,0
Faoliyat ko‘rsatayotgan - jami	241,2	100	246,7		100	257,8		100
Davlat	39,2	16,3	39,0		15,8	38,7		15,0
Nodavlat	202,0,	83,7	207,7		84,2	219,1		84,0

Jadvaldan ko‘rinadiki, 2013-yilda ro‘yxatdan o‘tgan korxona va tashkilotlaming mulkchilik shakllari bo‘yicha 14,8 foizi davlat mulkiga asoslangan korxonalardan iborat boTsa, 85,2 foizi nodav- lat mulkiga asoslanadi, faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilot- laming esa 16,3 foizi davlat mulkiga asoslansa, 83,7 foizi nodavlat mulkiga asoslangan holda faoliyat yuritmoqda. 2015-yilda esa mulk- ni davlat tasarmfidan chiqarish va xususiylashtirish hisobiga faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlaming 15 foizi davlat mulki aso- sida, 84 foizi esa nodavlat mulki asosida ishlamoqda.

O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish maqsadi, yo‘llari va usullari

Bozor munosabatlariga o‘tishning asosiy sharti ko‘p ukladli iqti- sodiyotni va raqobat muhitini shakllantirish uchun shart-sharoitni vujudga keltirishdan iborat. Bunda asosiysi mulkchilik masalasini hal qilishdir. Uzoq yillar mobaynida Sobiq Ittifoq tarkibiga kirgan davlatlar qatori bizning respublikamiz iqtisodiyotida ham umumxalq mulki deb atalgan, aslida esa davlatlashtirilgan mulk to‘liq hukmron- lik qilib keldi. Nazariya va amaliyotda umumxalq mulki deb hiso- blangan mulk subyekti sifatida davlatning chiqishi jamiyat a’zolari o'rtasida bu mulkka «hech kimniki», «davlatniki», «birovning mulki» deb qarashlaming shakllanishiga olib keldi. Bozor iqtisodiyotini vu- judga keltirish vazifasi o‘tish davrida mulkchilikda davlat sektorining salmog‘i ancha yuqori bo‘lgan mamlakatlarda bu mulkning ma’lum qismini davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni taqozo qiladi. Shunga ko‘ra, O‘zbekistonda ham mulkni davlat tasarrufi- dan chiqarish va xususiylashtirishga muhim ahamiyat kasb etuv- chi jarayon sifatida qaralib, O‘zbekiston Respublikasining «Davlat tasarmfidan chiqarish va xususiylashtirish to‘g‘risida»gi Qonunida (1991-yil 19-noyabr) quyidagicha ta’rif beriladi:

Davlat tasarrufidan chiqarish - davlat korxonalari va tashkilotla- rini jamoa, ijara korxonalariga, aksiyador jamiyatlarga, mas’uliyati cheklangan jamiyatlarga, davlatga qarashli mulk bo‘lmaydigan boshqa korxonalar va tashkilotlarga aylantirishdir.

Xususiylashtirish - fuqarolaming va davlatga taalluqli bo'lmagan yuridik shaxslaming davlat mulki obyektlarini yoki davlat aksiyador- lik jamiyatlarining aksiyalarini davlatdan sotib olishidir².

Bundan ko‘rinadiki, mulkni davlat tasamifidan chiqarish xususiy- lashtirishga qaraganda ancha keng tushuncha. Xususiylashtirish - davlat mulkiga egalik huquqining davlatdan xususiy shaxslarga o‘tishidir. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish xususiylashtirish- dan tashqari, bu mulk hisobidan boshqa nodavlat mulk shakllarini vu- judga keltirishni ham ko‘zda tutadi. U bir qator yoMlar bilan amalga oshiriladi: davlat korxonalarini aksiyadorlik jamiyatiga aylantirish, davlat korxonasini sotib, uni jamoa mulkiga aylantirish; mulkni qiymatga qarab chiqarilgan cheklar (vaucher) bo‘yicha fuqarolarga bepul berish; mulkni ayrim tadbirkor va ish boshqaruvchilarga sotish; ayrim davlat korxonalarini chet el firma va fuqarolariga sotish yoki qarz hisobiga berish; davlat mol-mulkini auksionlarda kim oshdi sav- dosi orqali sotish va h.k.

Xususiylashtirishning usullari ham turli-tuman bo‘lib, ulami 3 gu- mhga ajratish mumkin: 1) davlat mulkini bepul bo‘lib berish orqali xususiylashtirish; 2) davlat mulkini sotish orqali xususiylashtirish; 3) davlat mulkini bepul bo‘lib berish hamda sotishni uyg‘unlashtirish orqali xususiylashtirish (3.3-rasm).

Davlat mulkini xuvusiylashtirish usuliari

Mulkni bepul bo‘iib berish orqali xususiyiashtirish		Mulkm sotish orqali xususiylasbtirish
Mehnat jamoalariga bepul topshirish		Mehnat jamoalariga sotish
			i
Barcha jamiyat a'zolariga bepul bo‘lib berish		Barcha jamiyat a'zolariga sotish
Aholining ayrim ijtimoiy qatlamlariga bepul berish		Kim oshdi savdosida fuqarolarga yoki yuridik shaxslarga sotish
i
Har bir jamiyat a'zosining davlat mulkini hosil qilishdagi ishtiroki, ya'ni qo'shgan hissasiga qarab bo'lib berish		Korxonalami keyinchalik mehnat jamoalari tomonidan sotib olinisbi sharti bilan ijaraga berish
t
Foyda keltirmayotgan korxonani mehnat jamoasiga bo'lib berish		Chet el firmalari va fuqarolariga tashqi qarzni uzish evaziga berish yoki sotish

Mulkni bepul bo'lib berish hamda sotish usullanni uyg'unlashtirish orqali xususiylashtirish

3. 
   
   
   Download 138,38 Kb.
   
   Do'stlaringiz bilan baham: