3 ma’ruza mavzu: Seleksiya fanining asosiy yo‘nalishlari Reja Tezpisharlik bo‘yicha seleksiya ishlari Qurg‘oqchilikka chidamlilik seleksiyasi

3 - MA’RUZA
Mavzu: Seleksiya fanining asosiy yo‘nalishlari
Reja
1. Tezpisharlik bo‘yicha seleksiya ishlari
2. Qurg‘oqchilikka chidamlilik seleksiyasi
3. Sovuqqa chidamlilik seleksiyasi
4. Kasallik va zararkunandalarga chidamlilik seleksiyasi
Tayanch so‘z va iboralar: Bahorgi, kuzgi ekinlar, amal davri, qurg‘oqchilik, sovuqqa chidamlilik, zang, qorakuya, un shudring kasalliklari, qandala, o‘rgimchakkana, shira.
1. Tezpisharlik bo‘yicha seleksiya ishlari. O‘simliklar o‘sish davrining uzunligi, ya’ni ekilganidan to hisili pishishigacha o‘tgan davr ularning tezpisharligi deb ataladi. Tezpisharlik o‘simliklarning muhim belgisi bo‘lib, sifatli hosil etishtirish va uni o‘z vaqtida yig‘it-terib olish imkonini beradi. Tezpishar navlar tez rivojlanib, sovuq tushguncha yoki qurg‘oqchilik boshlanguncha pishib ulguradi va kechpishar navlarga qaraganda ulardan ko‘p va sifatli hosil olinadi. Tezpisharlik o‘simliklarning murakkab irsiy belgisi bo‘lib, o‘suv davrining ayrim fazalari (ekish, unib chiqish, tuplanish va nay chiqarish, boshoqlash, gullash, pishish)ning uzun-qisqaligi bilan belgilanadi.
Tezpisharlik baxorgi bug‘doy, arpa, suli, tariq, makkajuhori, nuxat kabi ko‘pgina o‘simliklar seleksiyasida muhim yo‘nalishdir. U ayniqsa, g‘o‘za seleksiyasida katta ahamiyatga ega. Respublikamizning turli tuproq-iklim sharoitlariga mos keladigan tezpishar g‘o‘za navlarini chiqarilishi bu qimmatbaho ekin ekiladigan maydonlarni keskin kengaytirish, undan sifatli mo‘l hosil olish, etishtirilgan hosilni qulay muddatlarda terib olish imkonini beradi.
Tezpisharlik seleksiyasida bir-biridan ekologik jihatdan uzoq navlarni chatishtirish, turlararo duragaylash asosiy yo‘l hisoblanadi. Bu sohadaish olib borilganda navlarning tezpisharlik xususiyatini ularning hosildorligi, qishga , qurg‘oqchilikka, kasalliklarga chidamliligi va mahsulot sifati kabi qimmatli- ho‘jalik belgilari bilan birga mujassamlashtirib ro‘yobga chiqarish juda muhimdir. Biroq o‘simliklarning tezpisharligi eslatib o‘tilgan ho‘jalik belgilari bilan genetik teskari bog‘lanishda bo‘lganligi uchun bunga erishish juda qiyin, chunki, aksariyat hollarda tezpishar navlar kam hosil, o‘sish sharoitining noqulayliklariga, kasalliklarga chidamsiz yoki hosilining sifati talabga to‘liq javob bermaydigan bo‘lib chiqadi. SHunday bo‘lsada, vatanimiz seleksionerlari turli ekinlarning ko‘pgina qimmatli tezpishar navlarini yaratishga muvaffaq bo‘ldilar.
Tezpishar va serhosil navlar yaratishda chatishtiriladigan o‘simliklarning to‘g‘ri va ustalik bilan tanlash, olingan duragaylarni ekologik sharoitda tegishli agrotexnikani qo‘llab parvarish qilish lozim.