3-ma’ruza Mavzu: Asosiy ta’rif va tushunchalar. Ilmiy – tadqiqotlar metodlari. Ilmiy tadqiqotlarning tasniflanishi va asosiy bosqichlari. Reja Asosiy tushunchalar Bilim egallash bosqichlari va konsepsiya

---

3-ma’ruza 
Mavzu: Asosiy ta’rif va tushunchalar. Ilmiy – tadqiqotlar metodlari. Ilmiy 
tadqiqotlarning tasniflanishi va asosiy bosqichlari. 
Reja
1.
Asosiy tushunchalar 
2. Bilim egallash bosqichlari va konsepsiya
 
3.1. Asosiy tushunchalar 
Ilmiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchilarning asosiy vazifasi ilmiy-tadqiqotga tegishli 
barcha tushunchalar tizimini to‘la tushunib yetish, tadqiqot ishlarini to‘g‘ri tashkil etish, 
ma’lum bir mavzuning mazmun va mohiyatini boshqalarga aniq va ravshan yetkazib 
berish kabi tadbirlarni o‘z ichiga oladi. 
Tushuncha deb, muayyan bir narsa yoki hodisaning eng umumiy va muhim 
xususiyatlari, belgi va qirralarini ifodalovchi so‘z yoki so‘z birikmasiga aytiladi. 
Tushunchalar narsa va hodisalarni ob’ektiv xususiyatlari hamda ulardagi 
qonuniyatlarini to‘la aks ettirishi lozim. 
Ilmiy faoliyat, hali ma’lum bo‘lmagan qonuniyatlarni, ya’ni yangi bilimlarni aniqlab 
berish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun, asosiy tushunchalar talqinini "bilim" degan 
tushunchaga ta’rif berishdan boshladik. 
Bilim bir butunlikni tashkil qiluvchi qismlar orasidagi ularning ichki 
zarurligidan kelib chiqqan bog‘liqlikdir. Bu boyuklik narsa va hodisalarning tabiatidan, 
ya’ni tadrijidan kelib chiqib, bizning ixtiyorimizdan tashqari o‘zi mavjud. Shuning uchun ham 
uni qonuniyat, deb yuritiladi. 
Bilim - narsa yoki hodisaning xususiyati, ichki qonuniyatidan kelib chiqib, 
qoidalar, umumiy ta’rif, tushuncha va atamalar shaklida namoyon bo‘ladi. 
Narsa va hodisalarning qandaydir xususiyati yoki ularni tashkil qiluvchi 
qismlar orasidagi zaruriy bog‘liqlikni kishi tafakkuri orqali his qilishlik egallashlik - 
bilish deyiladi. 
Bilish jarayoni aqliy safarbarlik orqali tafakkur faoliyati natijasida sodir 
bo‘ladi. 
Amaliyot, bu aniq shaxs, jamoa, yoki butun jamiyatning muayyan 

---

ehtiyojidan kelib chiqib, tabiiy unsur yoki hodisalarni shu maqsadga bo‘ysundirish 
yo‘lida qilinadigan tartibli harakatidir.
Fan - muayyan soha ilmi aniqlagan bilimlarni jamlab, ularni saralab, ma’lum 
bir tizimga solib turib, boshqalarga o‘rgatadigan faoliyat turidir. 
Jamiyatning cheksiz ehtiyojlaridan biri bilimga bo‘lgan ehtiyojdir. Buning 
sababi quyidagilardan iborat. 
Birinchidan, sog‘lom miyaning tabiiy holati tinmay bilim olib turish 
ehtiyojida bo‘ladi. Bilim inson ongi va ruxining ozuqa manbaidir. 
Ikkinchidan, har qanday inson o‘zini va bolacha-qasini tinchligi va xotirjamligini 
o‘ylaydi. Bu tinchlik va xotirjamlikni faqat bilim bera oladi. Narsa va hodisalar sirini 
biluvchi odam doim xotirjam bo‘ladi. Behudaga xavotirlanish va ruh notinchligi faqat 
kishining gunohlaridan yoki bilimsizligidan bo‘lishi mumkin. Chunki Tangrining 
bizga bergan eng oliy ne’matlaridan biri bilish qobiliyatidir. U ne’matdan 
foydalanmay umrini jaholatda o‘tkazish gunoh hisoblanadi. 
Uchinchidan, faqat bilimli insongina ruhan tetik bo‘lib, iymoni mustaxkam 
bo‘ladi. Iymoni mustahkam odam baxtli hisoblanadi. Baxtga hamma intiladi. 
Bilim - hikmat, ilmi toliblarga bilim berish bilan borliq faoliyat turiga 
ma’rifat deyiladi.