|
27-MA’RUZA
BEVOSITA CHASTOTA O‘ZGARTKICHLAR
Reja:
1.
Umumiy funksional sxemasi.
2.
Bevosita chastota o‘zgargichlarning uch fazali sxemalari.
3.
Bilvosita chastota o‘zgartichlar.
Tiristorli bevosita chastota o‘zgartkichlarda tarmoqdan kelayotgan
o‘zgarmas chastotali va kuchlanishning haqiqiy qiymati o‘zgarmas
bo‘lgan o‘zgaruvchan tok kuchlanishi bevosita oraliq o‘zgartgichlarsiz
chastota va kuchlanishining haqiqiy qiymati rostlanuvchan o‘zgaruvchan
tok kuchlanishiga o‘zgartiriladi.
Bevosita TCHO‘ning ishlash prinsinini shu o‘zgartkichning bir
fazali sxemasi asosida ko‘rib chiqamiz (5.16-rasm). Bu sxema
o‘zgarmas tok tiristorli o‘zgartgichning rsversiv nol sxemasidan
iboratdir. Agar chap guruh tiristorlariga ochilish uchun signal
berganimizda, yuklagich
dan kuchlanish nol nuqtaga nisbatan
musbat ishorali bo‘ladi va uning o‘rtacha qiymati
so
bo‘lib, bu
erda, taristorlarning boshqarish burchagi;
bo‘lgandagi
yuklagich
dagi kuchlanish. Endi o‘ng guruh tirist&rlariga boshqaruv
signallarini yuborib ochganimizda, chap guruh tiristorlari yopilib
dagi
kuchlanishning ishorasi manfiy bo‘ladi. Agar boshqaruv impulslarini
goh u goh bu guruh tiristorlariga davriy ravishda yuborib turganimizda,
yuklagichdagi kuchlanishning ishorasi ham mos ravishda o‘zgarib
turadi. SHunday qilib, yuklagichda chastotasi tarmoq
5.16-rasm
chastotasidan farqli (undan kam) chastotali o‘zgaruvchan kuchlanish
hosil qilamiz. Boshqaruvchan impulslarning ketmaketlik davrini
o‘zgartirib
ning chastotasi boshqariladi, agar a boshqaruv burchagi
o‘zgartirsak
ning o‘rtacha qiymatini rostlashimiz mumkin.
Sanoat qurilmalarida asosan uch fazali bevosita TCHO‘lar
qo‘llaniladi. 5.17-rasmda tasvirlangan bevosita TCHO‘ning sxemasi uch
fazali nol sxema bo‘lib, ishchi tiristorlarning soni 18ga teng. Bevosita
TCHO‘ning uch fazali ko‘prik sxemali variantda (5.18-rasm) ishchi
tiristorlarning soni 36. O‘rta va katta quvvatli o‘zgaruvchan tok elektr
yuritmalarida ushbu sxemali bevosita
5.17-rasm
5.18-rasm
TCHO‘ning ishlatilishi iqtisodiy va ekspluatatsion ko‘rsatkichlari
bo‘yicha o‘zini oqlaydi.
Bevosita TCHO‘larning boshqarish burchagini boshqarish uchun
reversiv o‘zgarmas tok o‘zgartgachlarida qo‘llaniladigan faza siljitish
qurilmalari qo‘llaniladi. Bevosita TCHO‘ning ishchi sxemasida
tiristorlar komplekti soniga qarab FSQdar ham shuncha bo‘lishi, ya’ni
uch fazali nol sxemali bevosita TCHO‘lar uchun FSQdar soni oltita
bo‘lishi kerak. FSQlarni boshqarish uchun chastotasi hamda kuchlanish
amplitudasi rostlanuvchan bo‘lgan olti fazali simmetrik tizim bo‘lishi
kerak. Bevosita TCHO‘ chiqish kuchlanishining formasi to‘g‘ri
burchaklipog‘anali bo‘lsa, u holda boshqaruvchi kuchlanish manbai
sifatida to‘g‘ri burchakli impuls ishlab chiqaruvchi olti fazali
«generator»dan foydalaniladi. Butssay «generator» bir fazali generator
va impulslar tarqatgichdan iborat bo‘ladi.
Bevosita TCHO‘larning afzalliklari quyidagilardan iborat:
1. Tiristorlar quvvatlarining kichikligi ea o‘zgartgach foydali ish
koeffitsienti yuqori;
2. Tiristorlarni boshqarishda sunxiy kommutatsiya qurilmalarning
bo‘lmasligi o‘zgartgachning ishonchliligini oshiradi va og‘irliko‘lchov
katgaliklarini kamaytiradi;
3.Formasini o‘zgartirmagan holda past chastotalarda chiqish
kuchlanishlarni olish mumkinligi;
4. YUritgichning rekuperativ tormoz rejimini osonlik
bilan hosil qilish mumkin.
Bevosita TCHO‘ning asosiy kamchiliklari:
1.CHiqish kuchlanish chastota qiymatining chegaralanganligi
(tarmoq kuchlanish chastotasiga yaqin kuchlanish hosil qilish mumkin
emasligi);
2. Tarmoq quvvat koeffitsientining past bo‘lishi;
3. Ishchi sxemalarda tiristorlar soning ko‘p bo‘lishi (uch fazali
ko‘prik sxemali TCHO‘da tiristorlar soni 12 ga teng bo‘lganda bevosita
TCHO‘da esa tiristorlar son 36 ga teng).
Ta’minlovchi kuchlanishning chastotasini o‘zgartirib asinxron
motorning tezligini rostlash, tezlikni rostlash usullari ichida iqgisodiy
jihatdan ham, imkoniyatlari jihatdan ham eng samarali usuldir. Tezlikni
chastotani o‘zgartirib rostlaganimizda butun tezlik diapazoni oralig‘ida
asinxron motorning sirpanishi uncha katta bo‘lmagan o‘zgarmas
qiymatda qolishi natijasida motorning quvvati isrofi katga bo‘lmaydi.
Tezligi chastota o‘zgarishi bilan boshqariladigan asinxron elektr
yuritmalar statik va dinamik xususiyatlari bilan o‘zgarmas tok elektr
yuritmalaridan
aslo
qolishmaydi.
Rotor
cho‘lg‘amlari qisqa
tutashtirilgan asinxron motorlarning o‘zgarmas tok motorlarga nisbatan
1,5 - 2 marotaba engil bo‘lishi va deyarli 3 barobar arzonligini hisobga
oladigan bo‘lsak, unda chastota bo‘yicha boshqariluvchi asinxron elektr
yuritmalarning sanoatda qo‘llanishi kelajagi imkoniyaglari hali juda
keng ekanligini yaqqol ko‘ramiz.
Birinchi chastota o‘zgartgichlar elektromexanik qurilmalar asosida
yuzaga keldi (5.1-rasm). Bunday elektromexanik chastota o‘zgartichlar
sinxron generator SG dan olinayotgan kuchanishning qiymati va
chastotasi bir - biriga bog‘liq bo‘lmagan xolda boshqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
