24- Ma’ruza: Alternativ (muqobil) va tiklanuvchi energiya manbalari.
Reja:
1.
Alternativ (muqobil) energiya manbalari va resurslari haqida mulohazalar.
2.
Hozirda mavjud dolzarb energetik va ekologik muommolar.
3.
Tiklanuvchi tabiiy resurslar.
Kalit so‘zlar:
umumiy va yakka tartibdp muhofazalash, zanjirdagi zo‘riqish, passiv va
aktiv muhofazalash, «parazit (tekinxo‘r) halaqit», himoya ekrani.
Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq O‘zbekistonning energetika
siyosati mamlakat
energetika xavfsizligini ta’minlash hamda milliy energetika imkoniyatlaridan jamiyatning
ijtimoiy va iqtisodiy muammolarini hal etish uchun foydalanishga qaratib kelinmoqda. Yangi
iqtisodiy munosabatlarning shakllanish sharoitida davlat sanoatning asosiy tarmoqlari,
chunonchi yoqilg‘i-energetika majmui korxonalariga katta yordam berdi. Bu boradagi davlat
siyosati energetika strategiyasining asosiy yo‘nalishlarini amalga oshirishga yo‘naltirilgan
bo‘lib, quyidagilarni nazarda tutgan edi:
• neft va gaz kondensatini qazib olishni ko‘paytirish orqali yoqilg‘i
mustaqilligini
ta’minlash;
• energetika tarmog‘ining ishonchli xomashyo bazasini tashkil etish;
• elektr energetika tarmog‘ining barcha korxona va tashkilotlari O‘zbekiston
Respublikasi energetika va elektrlashtirish va zirligiga bo‘ysundirildi;
• aholining tabiiy va suyultirilgan gaz, elektr energiyasi va zamonaviy yoqilg‘i
turlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish;
• neft, neftni qayta ishlash va gaz sanoati korxonalari negizida konsern tashkil etilib, -
keyinchalik "O‘zbekneftgaz" milliy korporatsiyasiga aylantirildi;
• energetika tarmog‘ining moliyaviy barqarorligini saqlash va qo‘shimcha sarmoyalar
jalb etish;
• "O‘rtaosiyoko‘mir" O‘rta Osiyo birlashmasi "Ko‘mir" aksionerlik birlashmasiga
aylantirildi;
• me’yoriy-huquqiy
bazani ishlab chiqish, energetikaning narx belgilash shartlari
va bir-biriga yaqin sohalar bilan munosabatini hisobga oladigan moliya-soliq tizimni
takomillashtirish;
• energetika resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish;
• O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining yoqilg‘i-energetika resurlarini
tejash bo‘yicha maxsus komissiyasi tashkil etildi.
Bizga ma’lumki, quyosh qurilmalarini yaratish hamda tadbiq etish masalasi yer
sirtidagi quyosh nurlanishining asosiy xususiyatlari –
past energetik zichlik, quyosh nuri
tushishining sutkashlik davriyligi, iqlimiy omillarga bog‘liqligiga asoslangan.
Keltirib o‘tilgan xususiyatlar quyosh qurilmalarining, birinchi navbatda, yig‘uvchi
qurilmalarning ahamiyatliligini va yuqori qiymatliligini belgilab beradi.
Hozirgi paytda geliotexnikadagi dolzarb masalalardan
biri quyosh qurilmalarining
samaradorlilik darajasini oshirishdan iboratdir.
Bu masalaning hal qilinishi umuman olganda, bir-biriga bog‘liq bo‘lgan ikki
yo‘nalishda olib borilmoqda. Birinchisi qurilmalarning tannarxini kamaytirish va ikkinchisi
ularning foydali ish koeffitsentini oshirish.
Quyosh qurilmalarining foydali ish koeffitsentiga ta’sir qiluvchi asosiy omillardan biri
quyosh nuri ta’siri ostida ishlaydigan qabul qilgichlarning hamda qurilma sirtlarning
radiatsion xarakteristikalaridir.
Keltirib o‘tilganlar quyosh nurlari qabul qilgichlarning
samaradorligini ularning
radiatsion xarakteristikalarini umumlashtirish hisobiga oshirishga asoslangan ishning
dolzarbligini belgilab beradi.
Respublikada energiyaga bo‘lgan talabning yuqori darajadaligi energiya talab etadigan
jarayonlarning past texnikaviy darajasi va ishlab chiqarish energiya sig‘imi tizimi bilan
belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasi yonilgi energitika majmunini rivojlan-tirishning strategik
yunalishi energiyadan okilona foydalanish va energiya tejamkorligi masalalari xisoblanadi.
Ushbu masalalarini kurib chikishda alternativ energiya manbalaridan
foydalanishda siyosiy,
iktisodiy, tashkiliy, boshkaruv, texnik vaa texnologik jixatlariga kompleks tarzda yondoshish
lozimdir.
Hozirgi kunda kelib quyosh nurlari qabul qilgichlari tanlangan yuzalarining
umumlashgan radiatsion xarakteristikalarini aniqlash bo‘yicha katta nazariy ishlar amalga
oshirildi.
Shunga qaramasdan, qabul qilgichlar tanlangan radiatsion
xarakteristikalarining past
haroratli hamda yuqori haroratli yaxlit quyosh issiqlik va energetik qurilmalarining
samaradorligiga ta’sirini o‘rganish bo‘yicha olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari juda kam.
Huddi shunday past haroratli quyosh qurilmalarining qabul qilgichlari selektivligining zaruriy
darajasiga bo‘lgan talablar aniqlanmagan (qizdirish haroratsiga bog‘liq ravishda kerakli
selektivlik darajasi, uning qabul qilgich hamda yaxlit qurilmaning
foydali ish koeffitsientiga
ta’siri), quyosh nuri ta’siri ostida bo‘lgan binolar va inshoatlar sirtlari uchun qoplamalar
qo‘llash (sovutish sirtlari) zaruriyati to‘g‘risidagi masalalar qaralmagan, real sirtlar
selektivligini va ekspluatatsiya paytidagi o‘zgarishlarni baholash bo‘yicha
metodika ishlab
chiqilmagan.
Quyosh
teploenergetik
qurilmalari
qabul
qilgichlarining
radiatsion
xarakteristikalarini umumlashtirish bo‘yicha masalalar qaralmagan.
