2-mavzu. O’zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari Reja: O’zgarmas tok ta’rifi, elementlari, iste’molchilarini turlari

---

2-mavzu. O’zgarmas tok chiziqli elektr zanjirlari 
 
Reja: 
1.O’zgarmas tok ta’rifi, elementlari, iste’molchilarini turlari.
2.O’zgarmas tok manbaalari, qarshiliklarni ketma-ket va parallel ulash. 
3. Zanjirdagi elektr tokniing ishi va quvvati. 
4. Elektr zanjirlarining ish rejimlari 
Tayanch so’z va iboralar: O’zgarmas tok ta’rifi, elementlari, 
iste’molchilarini turlari, o’zgarmas tok manbaalari, qarshiliklarni ketma-ket va 
parallel ulash, zanjirdagi elektr tokniing ishi va quvvati, elektr zanjirlarining ish 
rejimlari, salt ishlash, qisqa tutashuv, me’yoriy rejim,
2.1. O’zgarmas tok ta’rifi, elementlari, iste’molchilarini turlari. 
Vaqt birligi davomida o’zining elektrik parametrlari xamda yo’nalishini bir 
xil meyorda saqlaydigan toklarga o’zgarmas elektr toki deyiladi. Xozirgi vaqtda 
ayniqsa elektrotransportda qo’llaniladigan o’zgarmas tok energiyasini ko’p qismi 
turli tipdagi to’g’rilagichlar vostasida o’zgaruvchan toklardan xosil qilinadi. 
O’zgarmas toklarni xosil qilish uchun o’zgarmas tok generatorlaridan xam keng 
foydalaniladi. Dunyo miqyosida garchan asosiy foydalaniladigan energiya tarkibini 
o’zgaruvchan toklar tashkil etsada, o’zgarmas toklardan transport sanoatida, engil 
sanoatda, boshqarish tizimlarida, radiotexnikada, xalq xo’jaligidagi barcha 
texnikalarini ta’mirlash qurilmalarida ishlatiladi. O’zgarmas tok zanjiri elementlari, 
manbalari, elektr energiya iste’molchilari va boshka elementlarni shartli 
belgilanishlari quyida jadvalda ko’rsatilgan.
Elektr energiya manbaasi sifatida generatorlar, kimyoviy energiyani elektr 
energiyasiga aylantiruvchi birlamchi elementlar, akkumulyatorlar batareyasi va 
galvanikelementlar kiradi.
O’zgarmas tok zanjirining iste’molchilari esa quyidagi turlarga bo’linadi. 
1) 
aktiv iste’molchilar
– ular elektr energyasini o’ziga qabul qilib uni issiqlik 
yoki yorug’lik energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi qarshiligi va 
o’tkazuvchanligi bo’ladi. Birligi Om larda o’lchanadi. 
2) 
induktiv iste’molchilar
– ular elektr energiyasini o’ziga qabul qilib uni 
magnit maydon energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi magnit 
singdiruvchanligi xisoblanadi. Birligi Gn larda o’lchanadi. 
3) 
sig’im iste’molchilar
– ular elektr energiyasini o’ziga qabul qilib uni elektr 
maydon energiyasiga aylantirib beradi. Xarakterlovchi kattaligi sig’imi xisoblanadi. 
Birligi Farada larda o’lchanadi.
Elektr tokini o’lchov birligi bo’lib o’tkazgichning ko’ndalang kesimida bir 
sekundda o’tgan elektr miqdori qabul qilingan. 
t
Q
I
=
bu erda: I–tok kuchi, Q – 
zaryad miqdori, t- vaqt birligi. Zanjirdan o’tayotgan tokning yo’nalishi va miqdori 
vaqt birligi ichida o’zgarmasa u o’zgarmas tok deyiladi. Ular asosan o’zgarmas tok 
generatorlari orqali yoki o’zgaruvchan toklarni maxsus to’g’rilagichlar orqali 
to’g’rilab xosil qilinadi.

---