2-mavzu: falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi

2-MAVZU:FALSAFIY TAFAKKUR TARAQQIYOTI BOSQICHLARI:SHARQ FALSAFASI

1-1 TOPSHIRIQLAR

1. Siz «Falsafa» tushunchasining mohiyatini qanday tushunasiz?

Har qanday noma’lum so’z mazmunini uning etimologiyasidan , yani u qachon , qanday v anima uchun yuzaga kelganini aniqlashdan boshlash o’rinli bo’ladi.”Falsafa” tushunchasi yunoncha phileo-sevaman va sophia-donolik so’zlaridan olingan bo’lib , mazkur atamaning dastlabki ma’nosini donolikka muhabbat deb talqin qilish mumkin.Falsafa so’zini ilk bor qadimgi yunon mutafakkiri Pifagor miloddan avvalgi VI asrda tayyor holda (afsonalar , rivoyatlar , an’analar orqali) avloddan avlodga o’tuvchi bilim va inson o’z aqliga tayanib , mushohada yuritish va borliqni tanqidiy tushunish yo’li bilan olishi mumkin bo’lgan bilimni farqlash maqsadida ishlatgan.

2. Falsafaning bahs mavzusi nimada?

Falsafa haqida gapirish-inson dunyoqqarashi , uning oqilona fikrlash qobiliyati haqida , binobarin , uning mohiyati va yerda paydo bo'lish tarixi haqida gapirish demakdir.Bu yerda biz hali kam o’rganilgan murakkab muammolarga duch kelamiz , zero insonning kelib chiqishi odamlar doim javobini topishga harakat qilgan buyuk jumboqlardan biir hisoblanadi.Ammo bilimning bu sohasida yechilmagan muammolar bugungi kunda ham bisyor.Xususan , inson nima uchun , qayerdan , qaysi sabablarga ko’ra paydo bo’lgan , degan savolga aniq , umumiy e’tirof etilgan ajvob xanuzgacha mavjud emas.

3. Falsafaning mantiqiy-gnoseologik funksiyasi deganda nimani tushunasiz?

Dinning mantiqiy-gnoseologik ildizlari oqilona bilim nuqtai nazaridan dunyo o’z rang-barangligida insonga cheksiz murakkab bo’lib tuyulishida namoyon bo’ladi.Forobiy fikricha “Din nazariy va amaliy qonunlar tuzilgan paytdagina va odamlar e’tiqodi , ta’limi tarbiyasi yo’llari ishlab chiqilgandagina paydo bo’ladi va mustahkamlanadi.Ana shunday din tufayli omma baxt saodat uchun yetarli bilim olishi mumkin”.Odamzot o’zini qo’rshgan borliqni faqat qisman anglab yetadi.ayni shu sababli olam inson uchun sirlar va mo’jizalarga to’ladir.

4. Falsafaning umuminsoniyligi deganda nimani tushunasiz?

Shuni ham qayd etib o’tish lozimki , falsafa , garchi muayyan natijalarga , mukammal ta’riflarga , uzil-kesil xulosalarga intilsada , lekin shuning o’zi bilan kifoyalanmaydi. Falsafani avvalo inson madaniyati sohasida yuz berayotgan , turli qarama-qarshiliklar va o’zaro ta’sirlar bilan uzviy bog’liq va ayni vaqtda o’zga sohalarga o’tish va ularda gavdalanish qobiliyatiga ega bo’lgan ma’naviy jarayon sifatida tushunish lozim.

5. Dunyoqarash nima?

Dunyoqarash-insonning o’zini qurshagan borliqqa va o’z-o’ziga bo’lgan munosabatga nisbatan yondashuvlar tizimi , shuningdek odamalarning mazkur yondashuvlar bilan belgilangan hayotiy ideallari , e’tiqodlari , bilish va faoliyat tamoyillari , qadriyat va mo’ljallaridir.Dunyoqarash- bu , avvalo , inson o’zligini va dunyoni zaruruiy ravishda anglashi , tushunishi , bilishi va baholashi natijasida yuzaga kelgan xulosalari , bilimlari asosida shakllangan tasavvur va qarashlar , nazariy xulosa va umumlashmalar tizimidir. Dunyoqarashning tarkibiga borliqning oddiy hissiy va aqliy inikosi sifatida hosil bo’lgan sezgi , idrok va tasavvurlaridan tortib , nazariy tafakkurda mantiqiy jihatdan qayta ishlanib hosil bo’lgan mifologik , diniy , falsafiy , siyosiy , huquqiy , axloqiy , estetik , badiiy va ilmiy bilimlar , qarashlar, ishonch va e’tiqodlarning barchasi , xullas , amaliy va ilmiy bilim va qarashlarning jami kiradi.Dunyoqarashning tarkibida bu elementlarning barchasi bir butunlikni va umumiy bir mazmunni ifodalaydi.

6. Sizningcha falsafiy dunyoqarashning g’oyaviy ildizlari nimalarda namoyon bo’ladi?

Hayot tajribasi va empiric bilimlar asosida shakllanadigan dunyoqarash oddiy yoki empiric dunyoqarash deb ataladi va insonnig dunyo haqidagi tasavvurlarining qismlarga ajralmagan , tizimsiz majmui sifatida amal qiladi. U falsafiy dunyoqarashning ildizi hisoblanadi va odamlarga kundalik hayoti va faoliyatida yo’l ko’rsatib , ularning xulq-atvori va aksariyat qilmishlarini belgilab , muhim regulyativ funksiyani bajaradi.

7. Siz dinning dunyoqarash tizimidagi o’rni va axamiyatini qanday ta’riflaysiz?

Dunyoqarashning tarixan ikkinchi shakli dindir. Din so’zi arabchadan tarjimada e’tiqod , ishonch , ishonmoq degan ma’nolarni anglatadi.Mif kabi , din zamirida ham e’tiqod tuyg’ular va emotsiyalar yotadi.Garchi din kurtaklari “aqlli odam” dunyoqarashi shakllanishining dastlabki bosqichlarida , yani taxminan 40-60 min yil muqaddam paydo bo’lgan bo’lsa-da , umuman olganda u dunyoqarashning mustaqil shakli sifatida keyinroq , jumladan mif ta’sirida insonning abstrakt fikrlash qobiliyati sezilarli darajada kuchaygan davrda vujudga kelgan. Xullas , din murakkab ma’naviy tuzilma va iijtimoiy-tarixiy hodisa bo’lib , unda murakkab tarzda birinchi o’ringa qo’yiladi ba hamisha bilimdan ustun turadi.

8. Falsafiy dunyoqarashning vazifalari nimalardan iborat deb o’ylaysiz?

Falsafiy dunyoqarash-bu mantiqiy tahlil va umumlashtirishlar , mantiqiy muhokama va xulosa chiqarishlar , mantiqiy isbot va raddiyalar asosida nazariy fikr yuritishlar orqali dunyoni , butun borliqni tushunish va tushuuntirish , izohlash va baholash tufayli hosil bo’lgan bilim ba qarashlardir.Falsafiy dunyoqarashning shakllanishi va rivojlanishi falsafa fanining paydo bo’lishi v arivojlanishi bilan uzviy bog’liq holda yuz beradi.

9. Mifologik dunyoqarash nima, uning mazmuni va ahamiyati?

Mifologiya yani afsonaviy dunyoqarash- kishilik jamiyati taraqqiyotining ilk bosqichida paydo bo’lgan bo’lib , u tabiat kuchlari va hodisalarini xissiy qiyofalar va alohida vujudlar shaklida jonlantirib tasvirlovchi , kishilarning hayolotiga asoslanuvchi qarashlar va tasavvurlardir.”Mif” tushunchasi yunoncha mythos so’zidan kelib chiqqan bo’lib , afsona , rivoyat degan ma’noni anglatadi.Mif-bu turli xalqlarning dunyoning kelib chiqishi , tabiat hodisalari , fantastic mavjudodlar , xudolar va qahramonlarning ishlari haqidagi tasavvurini ifodalovchi muayyan tarzda tizimga solingan dunyoqarashdir.

10. Qadimgi Sharq va G’arb falsafasining umumiyligi va farqi?

Falsafiy bilim kurtaklari eng dastlab qulchilik munosabatlari shakllangan va qadimgi sivilizatsiyaning ilk markazlari bo’lgan Sharq mamlakatlarida-Vaviloniya(Bobil) , Misr , Hindiston , Xitoy va qadimgi Turon zaminida , so’ngra esa G’arbda -qadimgi Yunoniston va Rimda vujudga keldi va yuksak yutuqlarga erishdi.Sharq qadimiy madaniyat o’chog’i va jahon sibilizatsiyasining beshigi deya bejiz ta’riflanmagan.G’arb madaniyati tarixini o’rganish jarayonida Ovruposentrizm nazariyasiga og’ib ketish g’ayriilmiy bo’lgan kabi , masalaning Sharq bilan bog’liq jihatini tahlil etganda ham Osiyosentrizm g’oyalari ta’siriga tushmaslik lozim.