16-ma’ruza. Geoekologik kartalashtirish

---

16-ma’ruza. GEOEKOLOGIK KARTALASHTIRISH 
 
O„zbekistonda ekologik tadqiqotlar barcha tabiiy komponentlar bo„yicha ko„p 
maqsadli tadqiqotlarni jamlovchi va muvofiqlashtiruvchi yagona dastur asosida olib 
boriladi. Shundan kelib chiqib geoekologik kartalashtirish O„zbekiston va xorijiy 
(masalan, Germaniya, Norvegiya, Ispaniya) mamlakatlarda ayrim farqlarga ega. 
Bulardan eng muhimi O„zbekistonda tadqiqot ob‟ektlari tashkilotlar (vazirliklar) 
orasida taqsimlab qo„yilgan. Yuqorida keltirilgan xorijiy mamlakatlarda esa ekologik 
tadqiqotlar iqtisodiy omillarni hisobga olib kompleks olib boriladi va “geopotensial” 
termini keng ishlatiladi. Bu termin bizdagi “geologik muhit” tushunchasiga ancha 
yaqin bo„lib, uning alohida komponentlarining xo„jalikdagi ahamiyati (tuproq, yer 
osti suvlari, foydali qazilmalar) hisobga olinadi. Bunday (geopotensialli) 
tadqiqotlarning yakuniy bosqichlaridan biri – hududlarni o„zlashtirishning xavfliligi 
kartasini tuzishdir. Bunday kartalar foydali qazilmalar konlarini ekspluatatsiya qilish 
va boshqa xo„jalik faoliyati jarayonida vujudga keladigan salbiy jarayonlar xususiyati 
haqida tasavvur beradi.
Xorijiy mutaxassislardan I.D.Bekker-Platen va M.Dorn “geopotensiallarni 
kartalashtirish” konsepsiyasidan foydalanishni taklif qiladi. Ularning fikricha 
tadqiqotlarni 4 bosqichda olib borish lozim:
1.
Tayanch ma‟lumotlarni beruvchi (bazali) kartalarni tuzish; 
2.
Maxsus kartalarni tuzish – muhandis-geologik, qishloq xo„jaligi hosildorligi, 
mineral resurslar, yer osti suvlari va h.k. 
3.
Baholash kartalarini tuzish – yer osti suvlaridan foydalanish, mineral xom 
ashyolarni qazib olish uchun zahira hududlar va h.k. 
4.
Ekologik cheklashlarni hisobga olib xo„jalik ob‟ektlarini joylashtirishni 
ilmiy asosda loyihalashni ta‟minlaydigan, geopotensiallar nuqtai nazaridan 
hududlarning mumkin bo„lgan foydalanish kartasini tuzish.