12-mavzu: korxonalarda ishlab chiqarishning iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligi reja

12-MAVZU: KORXONALARDA ISHLAB CHIQARISHNING IQTISODIY VA IJTIMOIY SAMARADORLIGI
Reja:
1. Iqtisodiy samaradorlikning mohiyati va ahamiyati.
2. Korxonalarda iqtisodiy samaradorlikni tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash tartibi.
3. Korxonalarda iqtisodiy samaradorlikni oshirish yo‘llari.


1. Iqtisodiy samaradorlikning mohiyati va ahamiyati.
Iqtisodiy samaradorlik korxonalar faoliyatining asosiy ko’rsatkichi hisoblanadi. Chunki tadbirkorlik faoliyatidan ko’zlangan asosiy maqsad – foydaga erishishdir.
Iqtisodiy fanlarda “samara” va “iqtisodiy samaradorlik” tushunchalari mavjud. Ular mamlakat, tarmoq, korxona va ayrim mahsulotlar bo‘yicha aniqlanishi mumkin. “Iqtisodiy samaradorlik” tushunchasi “samara” tushunchasiga nisbatan kengroq mazmunga ega. Iqtisodiy samaradorlik deganda ma’lum davrda amalga oshirilgan tadbirlar bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ular natijasida olingan sof foyda summasi bilan taqqoslanadi. Shunda sarflangan xarajatlar evaziga olingan sof foyda summasi qancha ko‘p bo‘lsa, iqtisodiy samaradorlik darajasi shuncha oshgan hisoblanadi va aksincha. Samara esa biror tadbirni amalga oshirish orqali erishilgan natijani ifodalaydi. Masalan, korxonada zamonaviy texnologik liniyaning o’rnatilishi natijasida mehnat unumdorligining oshishi va boshqalar.
Korxonalarda yalpi mahsulot miqdorini ko‘paytirish va sifatini yaxshilash, xarajatlarni tejash iqtisodiy samaradorlik darajasini oshirishga olib keladi. Bu hol, o‘z navbatida, korxona ishchi-xizmatchilarini moddiy rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi, ularning ish haqlarini oshirish hamda mukofotlash uchun, mahalliy va davlat budjetiga to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirish va nihoyat, korxona ishlab chiqarishini kengaytirilgan takror ishlab chiqarish zaminida rivojlantirish imkoniyatini yaratadi. Natijada ishlab chiqarishga yangi texnikalar, samarali texnologiyalarni joriy etish ta’minlanadi. Bu hol mehnatning mexanizatsiyalashganlik darajasini yuksaltirib, unumdorligi oshishini ta’minlaydi.
Demak, iqtisodiy samaradorlikning o‘sishi korxonalarning ham, davlatning ham iqtisodiyoti yuksalishi negizidir. Shuning uchun bu masalaga respublikamizda alohida e’tibor berilmoqda. Respublikamiz hukumati tomonidan qishloq xo‘jalik korxonalari faoliyatining samaradorlogini oshirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ularga kredit olishda, soliqlar to‘lashda imtiyozlar yaratilmoqda, chet el investitsiyalarini jalb etishda yordam ko‘rsatilmoqda. Bularning barchasi korxonalar faoliyatining iqtsodiy samaradorligi yuksalishini ta’minlashga qaratilgandir. Buning uchun korxonalar o‘z faoliyatlari bilan bog‘liq bo‘lgan huquqiy, tashkiliy, texnologik hamda iqtisodiy tadbirlarni o‘z vaqtida va sifatli o‘tkazishlari zarur.