11 тема практика

---

№

 11. Omirtqa bag‘anasinin‘  jaraqati, omirtqalardin‘  siniw turleri, stabil ha‘m nostabil 

transportirovka, birinshi ja‘rdem  ko‘rsetiw, emlew. 

Omitqa bag'anasinin' asiniwsiz ziyanlaniwlari 

Arqa  miy  ha'm  onin'  tutamlarin  ziyanlamastan  omirtqa  bag'anasinin'  ziyanlaniwi  asqiniwsiz 

ziyanlaniw  delinedi.  Olar  ishinde  aqibetleri  na'zerde  tutilsa  ,  en'  awiri  omirtqalarxin'  shig'iwi 

ha'm  siniwi  esaplanadi.  Bunday  ziyanlaniwlardi  o'z  waqtinda  diagnozlamaw  omirtqalardin' 

ekilemshi  ziyanlawina  ha'm  dural    qapsha  ishindegi  arqa  miy  ha'm  onin'  tutamlarinin'da 

ziyanlaniwi  sebep  boliwi  mu'mkin.  Soni  este  saqlaw  kerek  ,  omirtqalardin'  ziyanlaniwi  toliq 

biykar  qiling'annan  keyin  "arqa  bo'lim,  baylamlar  ha'm  basqa  ag'zalar  ziyanlang'an"  degen 

diagnoz qoyiw mu'mkin. 

OMIRTQA DENELERINIÑ SHIGIWI HAM SINIWI 

Omirtqa denelerinin' jaraqatlaniwi ko'brek tuwri emes ta'sirden, omirtqa bag'anasi og'i boylap 

ju'k  tu'siwi  ,  tosattan  ha'dden  tisqari  onin'  bu'giliwi  ya'ki  (kemrek)  jaziliwinan  kelip  shig'adi. 

Ayrim  jag'dayda  eki  ha'm  ha'tte  u'sh  tu'rdegi  ta'sirlerdin'  qosiliwi  gu'zetiledi.  Misali,  mashina 

tu'rtip  jibergende  ya'ki  birden  toqtatilg'anda  "xipchin  uriw"  mexaniziminde  omirtqa  bag'anasi 

moyin bo'liminin' ku'shli bu'giliwi onin' jaziliwi menen qosilip keledi (216-su'wret). 

U'lkenlerde omirtqa bag'anasinin' fiziologik qiysayiwlarinin' biri-ekinshisine o'tiw bo'limleri, 

yag'niy  to'mengi  moyin  ha'm  joqari  ko'kirek  ,  to'mengi  ko'kirek  ha'm  joqari  bel  omirtqalari 

ko'birek ziyanlanadi. 

Moyin  bo'liminde  ko'birek  shig'iw  ko'kirek  ha'm  bel  bo'limlerinde  siniw  ha'm  siniw-  shig'iw 

gu'zetiledi.  

Omirtqa  bag'anasi  ziyanlaniwin  turaqli-turaqsiz  arqa  baylam  jiyindisi    pu'tinligi  menen 

aniqlanadi.  Arqa  baylam  kompleksine o'tkir  o'sikler  ara,    o'tkir  o'sikler  u'sti ha'm  sari  baylamlar 

ha'mde  omirtqalarara  baylamlar  kiredi.  Jaraqtlaniw  arqa  baylam  jiyindisinin'  toliq  buziliwi 

menen  keshse  turaqsiz,  qalg'anlari  turaqli  jaraqatlaniw  dep  ataladi.  Turaqsiz  jaraqatlaniwlarda 

omirtqalardin'  alding'i  -arqa  ta'repke  soriliwina  beyimlilik  bolip,    dural  qapsha  ishindegilerdi 

ezip  qoyiw  qa'wipi  bar.  Turaqli  siniwda  bunday  beyimlilik  ha'm  qa'wipi  joq.  TURAQSIZ 

ZIYANLANIWLARGA    omirtqalardin'  shig'iwi  ha'm  sinip  shig'iwi,    omirtqa  denesi  alding'i 

bo'limnin'  yarim  ba'lentligi  ha'm  onnan  ko'birek  da'rejede    panasiman  ezilip  siniwi,  sol  menen 

birge,  buralip bu'gilgen siniwlar kiredi (217-su'wret). OMIRTQA DENELERININ' 

---

 

 

---

TURAQSIZ  SINIWLARINA-  dene

da'rejede panasiman eziliw ha'm"

bu'gilmegen ha'm jazilmag'an halda og'i boylap awirliq tu'skende payda boladi ha'm omirtqa denelerinin' u'stki 

ha'm  astqi  ju'zelerin  qaplap  turiw

kiredi  ha'm  gidravlik  zarba  tomoyili  boyinsha  olardi  bo'leklerge  bo'leklep  taslaydi.  Turaqli  jaraqatlaniwlar 

turaqsiz jaraqatlaniwlarg'a qarag'anda ko'birek ushiraydi.

Diagnoz.  Nawqalardin'  da'slepki  waqitlarda  ko'p  shikayatlari  omirtqa  bag'anasinin'  jaraqatlang'an  bo'liminde 

awiriw  .  Awiriwdin'  da'rejesi  su'yekler  siniwinin'  awirlig'i  g'ana  emes,  ba'lkim  jumsaq  toqimalardin' 

jaraqatlaniwi,    nawqastin'  uliwma  awhali,    jeke  sezgirlig

bag'anasinin'  jaraqatlaniwi  basqa  ag'zalar  jaraqatlaniwi  menen  birgelikte  kelse,    nawqas  shipaker  diqqatin 

omirtqa  bag'anasindag'i  awiriwg'a  qaratpaslig'i  na'tiyjesinde  onin'  jaraqatlang'anlig'i  aniqlanbay

mu'mkin.  Bunday  jag'daylarda  tuwri  diagnoz  qoyiwg'a  toliq  jiynalg'an  anamnez    ha'm  qunt  penen  klinik 

tekseriw jardem beredi. 

Qan  quyiliw,    shiliniwlar  jaraqatlaniw  bo'limin,  ta'sir  ku'shin  aniqlawda  qol  keledi.  Omirtqa 

bag'anasi  sing'anda  nawqaslar 

shiqqani  ko'zge  taşlamadı.  Arqadan  ko'rilgende,  aldın  omirtqa  bag'anasinin'  fiziologiyaliq 

qiysayiwlarina  diqqatti  qaratiw  kerek.  Shin  bu'kirlik  kem  ushiraydi,  biraq  bel  lordozinin'

ya'ki  ko'kirek  kifozinin'  ku'sheyiwi  ko'p  gu'zetiledi.  Qatar  jag'daylarda  qaptalg'a  qiysayiw    (skolioz) 

ha'm  payda  boliwi  mu'mkin.  Bulshiq  etleri  jaqsi  rawajlang'an  shaxslarda  jaraqatlang'an  omirtqalar 

tusinda arqa uzin bulshiq etler qisqarip,

bo'rtip  turadi.  Moyin  omirtqalari  jaraqatlang'anda  bul  jerde  bulshiq  etlerdin'  spastik  qisqariwi  turaqli 

ushiraytug'in belgi esaplanadi. O'tkir o'siklerdi palpaciyalag'anda awiriw seziledi.

dene  mu'yeshinin'  qopariliwi,    omirtqa  denesinin

"partlag'an "siniwlar kiredi(218-su'wret). "Partlag'an" siniw omitqa bag'anasi 

bu'gilmegen ha'm jazilmag'an halda og'i boylap awirliq tu'skende payda boladi ha'm omirtqa denelerinin' u'stki 

ha'm  astqi  ju'zelerin  qaplap  turiwshi  plastinkalari  bo'leklenedi.  Diildewik    yadrolar  omirtqa  deneleri  ishine 

kiredi  ha'm  gidravlik  zarba  tomoyili  boyinsha  olardi  bo'leklerge  bo'leklep  taslaydi.  Turaqli  jaraqatlaniwlar 

turaqsiz jaraqatlaniwlarg'a qarag'anda ko'birek ushiraydi. 

qalardin'  da'slepki  waqitlarda  ko'p  shikayatlari  omirtqa  bag'anasinin'  jaraqatlang'an  bo'liminde 

awiriw  .  Awiriwdin'  da'rejesi  su'yekler  siniwinin'  awirlig'i  g'ana  emes,  ba'lkim  jumsaq  toqimalardin' 

jaraqatlaniwi,    nawqastin'  uliwma  awhali,    jeke  sezgirligi  ha'm  ha'm  basqa  faktorlarg'a  baylanisli.  Omirtqa 

bag'anasinin'  jaraqatlaniwi  basqa  ag'zalar  jaraqatlaniwi  menen  birgelikte  kelse,    nawqas  shipaker  diqqatin 

omirtqa  bag'anasindag'i  awiriwg'a  qaratpaslig'i  na'tiyjesinde  onin'  jaraqatlang'anlig'i  aniqlanbay

mu'mkin.  Bunday  jag'daylarda  tuwri  diagnoz  qoyiwg'a  toliq  jiynalg'an  anamnez    ha'm  qunt  penen  klinik 

Qan  quyiliw,    shiliniwlar  jaraqatlaniw  bo'limin,  ta'sir  ku'shin  aniqlawda  qol  keledi.  Omirtqa 

  majburiy  halatti  iyeleydi,  a'sitede,    ol  mıyım  bo'liminin'  sing'ani  ya'ki 

lamadı.  Arqadan  ko'rilgende,  aldın  omirtqa  bag'anasinin'  fiziologiyaliq 

qiysayiwlarina  diqqatti  qaratiw  kerek.  Shin  bu'kirlik  kem  ushiraydi,  biraq  bel  lordozinin'

ya'ki  ko'kirek  kifozinin'  ku'sheyiwi  ko'p  gu'zetiledi.  Qatar  jag'daylarda  qaptalg'a  qiysayiw    (skolioz) 

ha'm  payda  boliwi  mu'mkin.  Bulshiq  etleri  jaqsi  rawajlang'an  shaxslarda  jaraqatlang'an  omirtqalar 

tusinda arqa uzin bulshiq etler qisqarip,  teri astinan arqan siyaqli o'tkir o'siklerden eki ta'repke qarap 

bo'rtip  turadi.  Moyin  omirtqalari  jaraqatlang'anda  bul  jerde  bulshiq  etlerdin'  spastik  qisqariwi  turaqli 

ushiraytug'in belgi esaplanadi. O'tkir o'siklerdi palpaciyalag'anda awiriw seziledi.

denesinin'  yarim  ba'lentliginen  kem 

). "Partlag'an" siniw omitqa bag'anasi 

bu'gilmegen ha'm jazilmag'an halda og'i boylap awirliq tu'skende payda boladi ha'm omirtqa denelerinin' u'stki 

shi  plastinkalari  bo'leklenedi.  Diildewik    yadrolar  omirtqa  deneleri  ishine 

kiredi  ha'm  gidravlik  zarba  tomoyili  boyinsha  olardi  bo'leklerge  bo'leklep  taslaydi.  Turaqli  jaraqatlaniwlar 

qalardin'  da'slepki  waqitlarda  ko'p  shikayatlari  omirtqa  bag'anasinin'  jaraqatlang'an  bo'liminde 

awiriw  .  Awiriwdin'  da'rejesi  su'yekler  siniwinin'  awirlig'i  g'ana  emes,  ba'lkim  jumsaq  toqimalardin' 

i  ha'm  ha'm  basqa  faktorlarg'a  baylanisli.  Omirtqa 

bag'anasinin'  jaraqatlaniwi  basqa  ag'zalar  jaraqatlaniwi  menen  birgelikte  kelse,    nawqas  shipaker  diqqatin 

omirtqa  bag'anasindag'i  awiriwg'a  qaratpaslig'i  na'tiyjesinde  onin'  jaraqatlang'anlig'i  aniqlanbay  qaliwi 

mu'mkin.  Bunday  jag'daylarda  tuwri  diagnoz  qoyiwg'a  toliq  jiynalg'an  anamnez    ha'm  qunt  penen  klinik 

Qan  quyiliw,    shiliniwlar  jaraqatlaniw  bo'limin,  ta'sir  ku'shin  aniqlawda  qol  keledi.  Omirtqa 

majburiy  halatti  iyeleydi,  a'sitede,    ol  mıyım  bo'liminin'  sing'ani  ya'ki 

lamadı.  Arqadan  ko'rilgende,  aldın  omirtqa  bag'anasinin'  fiziologiyaliq 

qiysayiwlarina  diqqatti  qaratiw  kerek.  Shin  bu'kirlik  kem  ushiraydi,  biraq  bel  lordozinin'  tegisleniwi 

ya'ki  ko'kirek  kifozinin'  ku'sheyiwi  ko'p  gu'zetiledi.  Qatar  jag'daylarda  qaptalg'a  qiysayiw    (skolioz) 

ha'm  payda  boliwi  mu'mkin.  Bulshiq  etleri  jaqsi  rawajlang'an  shaxslarda  jaraqatlang'an  omirtqalar 

teri astinan arqan siyaqli o'tkir o'siklerden eki ta'repke qarap 

bo'rtip  turadi.  Moyin  omirtqalari  jaraqatlang'anda  bul  jerde  bulshiq  etlerdin'  spastik  qisqariwi  turaqli 

ushiraytug'in belgi esaplanadi. O'tkir o'siklerdi palpaciyalag'anda awiriw seziledi. Awiriwdan 

 

---

tisqari, palpaciyalag’anda sing’an omirtqa o’siginin’ arqag’a tu’rtip turg’ani ha’m o’sikler arasi 

ziyanlang’an bo’limde u’lkeygeni aniqlanadi. Bel omirtqalari sing’anda qarinda awiriw boliwi ha’m qarin 

alding’I diywali tartiliwi mu’mkin. Bul qarin seroz perdesi arqa bo’liminde gematoma barlig’i menen 

baylanisli. Qarin perde arqasindag’I gematoma, quyash shuwmag’I ha’m shegara simpatik bag’anasi 

ziyanlaniwi ya’ki qattilasiwi jalg’an o’tkir qarin klinikasin beriwi mu’mkin, ayrimlarinda ol sonday aniq 

ko’rinedi , na’tiyjede tastiyiqlawshi laporoskopiya, ha’tte laporotomiya qiliwg’a tuwri keledi. 

   

 Bel ya’ki to’mengi ko’kirek omirtqalari sing’anin arqa jumsaq toqimalari ziyanlang’ani ha’m 

ko’ndelen’ o’sikler sing’aninan qiyaslaw  ushin  jatqan nawqastin’ jazdirilg’an ayaqlarin ko’terip , o’tkir 

o’sikler palpaciyalanadi ( Silin belgisi). Jumsaq toqimalar jaraqatlang’anda , sozilg’aninda ya’ki 

ko’ndelen’ o’sikler sing’aninda awiriw ku’sheymeydi, omirtqa deneleri, o’tkir o’sikleri ha’m og’i 

sing’anda awiriw ju’da ku’sheyedi. Bul belgi jaraqatlaniwdan ko’p waqit o’tken bolsa , omirtqalardin’ 

sing’anin aniqlawda u’lken a’hmiyetke iye, sebebi basqa belgiler aniq bolmaydi. Nawqastin’ tabanina 

urip, ya’ki basin basip omirtqa bag’anasi og’I boylap ta’sir beriw tek jatqan halda o’tkeriliwi mu’mkin. 

Oq boylap u’lkenrek ju’k beriw ha’m qopalliq penen omirtqa bag’anasinin’ ha’reket  ko’lemin aniqlaw, 

a’sirese vertical halatta taqiyqlanadi.  

 

   Rentgenologik tekseriwdi eki ju’zede, fas ha’m profil halatlarda alinatug’in su’wretler menen 

baslanadi. Keyinshelli ko’rsetpege qarap mo’lsherlengen su’wretler, tomografiya, rentgenogramma qiysiq 

ju’zelerde alinadi, olar omirtqa deneleri ha’m olardin’ arqa bo’limleri :  dugalari, buwin ha’m o’tkir 

o’siklerinde gu’zetiletug’in patologik o’zgerislerdi mayda bo’limleri menen ko’riwge imkan beredi. 

Omirtqa denesi sing’aninin’ belgisi bolip, qaptal ta’repten aling’an rentgen su’wretinde ko’rinetug’in 

panasiman deformaciya esaplanadi. 

   

 To’mengi ko’kirek ha’m bel omirtqalari siniwlarin emlew. Omirtqa bag’anasi siniwina 

gu’man etilip atirg’an nawqasqa birinshi ja’rdem berilip atirg’anda omirtqa bag’anasin ha’reketlendiriw, 

a’sirese, bu’giw mu’mkin emes, sebebi ol omirtqa bag’anasi ha’m arqa miydin’ ja’nede ko’birek 

jaraqatlaniwina alip keledi. Bunday nawqaslar astina  taxta qoyilg’an arnawli u’skenelerde, omirtqa 

bag’anasinin’ bu’giliwine jol qoymag’an halda emlewxanag’a jatqariliwi lazim.  Omirtqalar siniwin 

emlew ushin ko’p usillar ishinde en’ ko’p qollanilatug’ini da’rhal repoziciya qilip, korset qoyiwdan, 

funkcional usil bolsa, a’ste-aqirinlik penen repoziciya qilip, korset qoyiwdan ibarat. 

     Da’rhal jabiq repoziciya ha’m izinen korset qoyiw omirtqa denelerinin’ yarim ba’lentligi ha’m 

artiqraq da’rejede ezilip, pana ta’rizli bolip qaliwinda qollaniladi.