11-Мавзу: Агросаноат мажмуида кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлаш ва унинг озик-овкат саноатини ривожлантиришдаги урни



Download 92,5 Kb.
bet1/2
Sana26.02.2022
Hajmi92,5 Kb.
#467682
  1   2
Bog'liq
11-Мавзу Агросаноат мажмуида кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлаш ва унинг озик-овкат саноат

11-Мавзу: Агросаноат мажмуида кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлаш ва унинг озик-овкат саноатини ривожлантиришдаги урни.


Р Е Ж А:
1. Аросаноат мажмуида кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлаш ва уларни истеъмолчиларга етказиб бериш;
2. Кишлок хужалик махсулотларини тайёрлашнинг шакллари ва унинг такомиллашуви;
3. Озик-овкат саноати ва уни халу хужалигида тутган урни ва ахамияти;
4. Озик-овкат саноати ишлаб чикаришини такомиллаштириш;
1. Агросаноат мажмуида кишлок хужалик махсулотларини кайта ишлаши ва уларни истеъмолчиларга етказиб бериш.
Кишлок хужалик махсулотларини давлат йули билан тайёрлаш саноат билан кишлок хужалиги уртасидаги иктисодий алокаларнинг амалга оширувчи пул-товар муомаласининг бир куринишидир. Кишлок хужалик махсулотларининг сотиб олиш республика микёсида ягона давлат режасига асосан олиб борилади.
Кишлок хужалик махсулотларини тайёрлаш ва давлатга топширишнинг мохияти ахолини йил давомида узлуксиз озик-овкат билан, саноатни хом ашё билан таъминлаб туриш эхтиёт фондлар яратиш чет мамлакатлар билан иктисодий алокалар урнатиш, мамлакатнинг уз ичидаги ижтимоий эхтиёжларини кондириш каби заруриятларидан келиб чикади. Ана шу эхтиёжларни кондириш учун давлат узининг озик-овкат фондига эга булиш керак. Бундай фондга эти булмаган давлатнинг сиёсати курук сафсата бозликдан ёки хаёлпарасликданбошка нарса эмас. Давлат кишлок хужалик махсулотларини сотиб олиш йули билан кишлок хужалиги ривожланишига катта таъсир курсатади. Давлат, жамоа ва давлат хужаликларига кишлок хужалик махсулотларини сотиб олиш учун буюртма бериш йули билан кишлок хужалик махсулотларини катъий бахоларда сотилишига кафолат беради.
Утган йиллар мобайнида хар бир давирнинг шароитига караб кишлок хужалик махсулотларини тайёрлаш ва давлатга топширишнинг шакллари хам узгариб ва такомиллашиб борди.
1918-1921 йиллардаги гражданлар уруши йилларида ахолини озик - овкат билан таъминлаш максадида давлат галла монополиясини уз кулига олди ва озик-овкат разверткасини сиёсатини амалга оширди. Бу сиёсатга биноан дехконларнинг ортикча кишлок хужалик махсулотларини давлат томонидан тортиб олишди. Кишлок хужалик махсулотларини очик сотиш ман килинди. 1921 йилдан бошлаб озик-овкат развереткаси озик-овкат солиги билан алмаштиришди.
Дехконларга озик-овкат солигини бажарганларидан кейин канча ортикча махсулотларни сотиш эркинлиги берилди. Бу эса ишчилар синфи билан дехконлар уртасидаги иттифокни янада мустахкамлаш имконини берди.
1927-1928 йиллардан 1932 йилнинг охиригача кишлок хужалик махсулотларини тайёрлаш икки томонлама тузилган шартномалар контрактация шаклида олиб борилди.
Давлат топшириладиган махсулот учун пул аванси бера бошлади ва махсулотни сотиб олишга катъий белгиланган бахолар жорий килишди. 1933 йилдан бошлаб контрактация бекор килиниб, кишлок хужалик махсулотларини тайёрлаш давлат мажбурияти асосида амалга оширилди.
Ана шу йиллардан бошлаб, дехкончилик махсулотлари экин майдонларининг хар бир гектари, чорва махсулотлари эса молларнинг хар бир боши хисобидан давлат мажбурияти асосида топширилди. Аммо 1939-40 йилларга келганда махсулоти бундай тартибда давлатга топшириш талабга жавоб беролмай колди. Чунки , жамоа хужаликлари канча куп экин майдонига эга булсалар, шунча дехкончилик махсулотларини давлатга мажбурият асосида топширар эдилар. Экин майдонларининг бир кисмида экин экилмай колдирилган хужаликлар эса махсулот берар эдилар. Худди шунингдек чорва моллари оз булган хужаликлар хам кам микдорда чорва махсулотларини топширар эдилар. Бу окибатда шунга олиб келадики, экин майдонининг камайиши, чорва моллари бош сони купайиши урнига кискариб кетди. Шунинг учун давлатга купрок махсулот етказиб бериш максадида махсулот тайёрлашининг гектар принципи жорий килинди.
1958 йилгача МТС (машина трактор станция)ларини кайта ташкил этиш асосида техникани хужаликларга сотиш жорий килингунча кадар МТСларнинг бажарган ишлари учун хужаликлар томонидан туланадиган натура хакки шакллари мавжуд эди.Техника экинлари, коракул тери, пилла каби махсулотлар давлатга контракция асосида , чорвачилик махсулотларидан гушт, сут, жун давлат мажбурияти асосида катъий нарх билан сотилган.
МТС томонидан килинган ишлар учун туланган натура хакки, галла, пахта, сут, жун ва бошкалар хам тайёрлов пунктларига топширилган. Шуни айтиш керакки, 1958 йилгача булган нархлар кишлок хужалик махсулотлари ишлаб чикариш учун кетган моддий пул ва мехнат харажатларини коплай олмас эди.
1958 йилда жамоа хужаликларида етиштириладиган кишлок хужалик махсулотларини давлат мажбурияти асосида тайёрлаш сотиб олиш контракция, МТСларнинг натура хакки шакллари бекор килинди.Уларнинг урнига ягона махсулот тайёрлаш шакллари амалга оширилади. Шу билан бирга табакалашган зона нархлари белгиланади. 1965 йилда кишлок хужалик махсулотлари тайёрлаш тартиби янада такомиллаштирилди ва уларнинг нархлари хам бир мунча оширилади.
Шунга мувофик дон махсулотларини тайёрлаш ва сотиб олишнинг бир неча йилларга мулжалланган катъий режаси, режадан ортикча чорвачилик ва дон махсулотлари учун устама хак бериш каби рагбатлантириш тартиби жорий килинди. Бу эса давлат томонидан сотиб олинадиган кишлок хужалик махсулотларининг микдори йилдан-йилга купайиб боришига имкон берди.Аста-секин хужаликлар учун кишлок хужалик махсулотларини тайёрлашнинг ягона давлатга топшириш шакли вужудга келди. Бунинг учун ягона давлат режаси асосида хужаликлар билан давлат тайёрлов пунктлари уртасида икки ёклама контракция шартнома тузилади.
Контракцияда давлат режаси бажариш шарт-шароитлари шунингдек, хужаликларнинг ихтиёрий равишда режадан ташкари кушимча махсулот сотиш каби масалалар акс эттирилган. Контракция тугрисидаги шартномага асосан уч кисмдан иборатдир.Унинг биринчи кисмида хужаликлар уз зиммаларига олган мажбуриятлари, иккинчи кисмида эса тайёрлов ташкилотлари ва корхоналарнинг уз зиммаларига олган мажбуриятлари, учунчи кисимда эса контрактация килувчи томонларнинг шартнома бузулишига йул куйгани такдирда моддий, жавобгарлик принциплари курсатилади . Одатда , махсулот топширувчи хужалик томон зиммасига давлатга режа буйинча сотиладиган махсулот турлари ва уларнинг микдори, ассортимент махсулотларини топшириш вактлари, режадан ортикча канча махсулот сотилиши курсатилади. Хужаликлар узлари етиштирган уз транспорт воситалари билан топширишлари керак .
Кишлок хужалик махсулотларини кабул килиб олувчи тайёрллов ташкилотлари ва корхоналари зиммасига хам катор мажбуриятлар юкланади. Уларни хужаликларга сифатли уруглик, кишлок хужалик зарар кунандалари ва экинлар касаллигига карши курашда зарур булган захарли химикатлар билан таъминлаш, тегишли муддатларда хужаликларга аванс бериш, техника экинлари, чунончи, пахта топширадиган хужаликларга фартук, ун, галла, омухта ем етказиб бериш ва пунктга келган махсулотларни тухтовсиз кабул килиб олиш вазифалари топширилади.
Хулоса килиб айтганда, хужаликларга товар махсулотни сотиш буйича берилган давлат режа топширикларини бажаришнинг контратация асосида олиб борилиши томонларнинг моддий жихатдан манфатдорлигини оширади ва айни вактда уларнинг узаро масъулиятини хам кучайтиради.
2. Кишлок хужалик махсулотларини тайёрлашнинг шакллари ва унинг такомиллашуви.
Маълумки республикамиз 1991 йил март ойидан бошлаб бозор иктисодиётига утди. Бозор товар ишлаб чикариш ва товар муомуласи конуниятлари билан чамбарчас богланган булади. Ривожланган бозорсиз тула хужалик хисоби муносабатларини амалга ошириб булмайди, Бозор шароитида талаб ва таклиф конуни харакат килади. Талаб ва таклифнинг бир-бирига муносабати оркали бахо белгиланади. Шунинг учун хам хужалик механизмида бозор иктисодиёти мухим роль уйнайди. Бозор киймат конуни ва пул муомуласи конуни билан чамбарчас богланган.
Давлат ва жамоа хужаликлари етиштирган жами кишлок хужалик махсулотларининг асосий кисмини давлат буюртмалари асосида сотадилар. Мухим резон кишлок хужалик махсулотларини етиштиришгина эмас , балки уни яхши бахоларда сотишдир. Бу эса ишлаб чикаришда савдода, тижорат ишларини олиб боришни , талаб ва таклифни урганишни, режа билан бозорни бир-бири билан олиб боришини такоза этади.
Шунинг учун хам 1992 йилдан бошлаб республика давлат ва жамоа хужаликларига сабзавот, полиз , картошка, узум ва мева махсулотлари давлат буюртмасининг 50% ни эркин ва келишилган бахоларда сотиш хукуки берилган. Колган кишлок хужалик махсулотлари, яъни пилла пахта, галла, коракулларни буюртмадагисининг 15% ни режадан ташкари етказилган махсулотнинг хаммасини эркин равишда хохлаган ерга, хохлаган бахода сотиш хукуки берилди. Бунда хар бир кишлок хужалик корхонаси етиштирган махсулотни сотиш билан узининг харажатини коплаши ва маълум микдорда фойда олиш керак. Лекин куп холда бахоларнинг асоссиз оширилиши натижасида истеъмолчиларнинг манфатларига зиён етказади.
Саноат билан кишлок хужалиги уртасидаги пропорция куп холларда кишлок хужалиги фойдасига хал булмайди. Ишлаб чикариш воситалари ва минерал угитларнинг бахосининг кутарилиши давлат ва жамоа хужаликларида ишлаб чикариш рентабеллигининг пасайишига тармокнинг банклардан карзининг купайишига олиб келмокда. Умуман олганда давлат ва жамоа хужаликлари махсулотининг асосий кисми давлат буюртмаларини бажарган учун катъий белгиланган бахоларда сотилади. Худдишунингдек , асосий пул даромадлари хам давлат тайёрлов ташкилотларидан келади.
Шундай экан давлат ва жамоа хужаликлари махсулотини сотишдан пул маблагларини купайтириш мумкинми савол тугилади.
Бунга албатта купайтириш мумкин, факатгина топшириладиган махсулотлар сифатини яхшилаш йули биландеб жавоб бериш мумкин. Масалан канд ловлагини сотиш жараёнида унинг шакарчилик даражаси оширилса картошканинг крахмаллик даражаси ортса, пахта толасининг сифати яхшиланса, сутнинг ёглилик даражаси ортса хужаликлар бу махсулотларни давлат харид корхоналаридан юкори бахоларда сотилиш мумкин.
Бундан ташкари давлат ва жамоа хужаликлари эртаси ва кечки сабзавот, полиз махсулотларини, картошка ва мевани харид нархидан юкори бахоларга сотиши мумкин .
Агар хужаликлар тугридан - тугри "дала-дукон" принципида махсулотни сотса, ундай махсулотлар чаканс бахода савдо скидкаларисиз сотилади. Бундан истеъмолчи сифатли махсулот сотиб олиши билан коникма хосилкилса, хужаликлар эса купрок пул даромади олиш билан манфаатдор буладилар.
Агар хужаликлар махоратларини сотишга тайёрласалар ёки бошкача килиб айтганда махсулотларни сортлаш, ураш ва махсус идиш ва яшикларга юклаш ишларини амалга оширса, уларнинг даромади янада ортади. Масалан, сутни сотишдан олдин фильтрлаш ва совитиш керак. Ун градусгача совутилган 1 сорт сутга хар бир тоннаси учун ун сум кушимча хак туланади. Шунинг учун хом сут фермалардаги совутгичлар ва филтрлаш асбобларининг киймати 1,5-2 йилда копеонади.
Кишлок хужалик махсулотларининг сотишда матлубот коперацияси мухим роль уйнайди. Улар оркали кишлокдаги чакана савдонинг 80 % амалга оширилади. Узбекистонда кишлокдаги умумий савдо оборотининг 34% ни ташкил этади.
Матлубот кооперацияси картошка, сабзавот, мева, гушт, тухум, жун ва бошка кишлок хужалик махсулотларини тайёрлаш билан шугулланади. Тайёрланган махсулотларнинг 24-25% - давлат ва жамоа хужаликларига тугри келса , 75-76 % шахсий танорка хужаликларида тайёрланади.
Тайёрланган махсулотлар матлубот кооперацияси дуконларида келишилган бахоларда сотилади.
Кейинги йилларда республика матлубот кооперацияси оркали озик - овкат махсулотлари тугрисида куйидаги жадвал оркали булиши мумкин (минг тонна).


1980

1985

1986

1987

1988

1989

1990

Гушт парранда гушти хам киради

17,7

70,2

82,2

93,9

100,5

103,9

89,8

Балик т.н

37

118

164

176

497

310

334

Мол ёги . т.н

17

17

41

36

293

391

187

Сут ва сут махсулоти

1,1

1,2

1,4

2,5

3,0

2,9

2,6

Усимлик ёги т.н

8

24

37

47

71

23,1

25,7

Тухум млн. дона

7,2

18,3

23,8

16,1

35,9

48,2

61,0

Ун ва дон махсулоти

5,4

6,7

8,5

11,8

17,8

17,8

21,7

Картошка

9.0

27,9

40,0

50,6

54,1

80,9

92,6

Сабзавот

23,3

55,8

59,0

74,0

98,9

106,6

147,2

Полиз экинлари,курук ва хул мевалар

15,8

33,5

41,8

54,3

64,3

53,8

73,7

Кишлок хужалик махсулотларини сотишнинг мухим тармокларидан бири бу "дехкон бозор"дир.
Ахолини озик-овкат махсулотлари билан таъминлашнинг яхшилашдан "колхоз бозори" мухим ахамиятга эгадир. 1990 йили республикамизда колхоз бозори сони 603 тага етиб 160 минг сотиш жойига эга булади. Давлат коператив ва колхоз бозорининг умумий савдо оборотида "колхоз бозори"нинг улуши 1990 йилда 2,8 % булган булса, озик-овкат махсулотларида унинг улуши 5,9 % ташкил этди.
Дехкон бозорида картошка, сабзавот, полиз, гушт, сут, тухум махсулотларини сотишда "дехкон бозори" нинг улуши бунда хам каттадир. Айрим холларда буларнинг улуши 60-70% ни хосил килди.
Дехкон бозорида кооператив(ширкат) хужаликлари, ишчи ва хизматчилар узларининг шахсий томорка хужаликларидаги ортикча махсулотларини чикариб сотадилар. Хозирги вактда дехкон бозорида савдо килувчилар асосан ишчи ва хизматчилардир.
Кейинги йилларда кооператив(ширкат) хужаликлари пахта якка хокимлигига берилиб кетиб бозордан алокаларини узиб куйдилар . Вахоланки, хужаликлар учун хали дехкон бозори даромад олишнинг мухим манбаидир.
3. Озик-овкат саноати ва уни халк хужалигида тутган урни ва ахамияти.
Республика халк хужалигида мухим мавкеини эгаллайдиган замонавийозиковкат саноатига эга. Бу саноат асосан махаллий хом ашёни кайта ишлашга асосланган . Республика умумий саноат махсулоти хажмининг 9,8 % озик - овкат саноати хиссасига тугри келади.
Озик-овкат саноати корхоналарида банд булган саноат ходимлари сони 100 минг кишига якин .
Тармок таркибида гушт-сут, ёг-мой, балик махсулотлари, унёриа, нон, макарон, мева-сабзавот консервалари, кандолат, чой кадоклаш, узум ва шампань виноси , спирт арак, тамаки, пиво, чонковбосар ичимликлар, совун ва бошка саноат корхоналари бор.
Республика мустакилликка эришганидан кейин озик-овкат саноатида чукур ташкилий ва иктисодий ислохатлар амалга оширишди, купгина саноат корхоналари давлат тасарруфидан чикаришиб, очик турдаги акциядорлик жамиятларига айлантирилди, илгари тармок корхоналарига рахбарлик килган озик-овкат, гушт-сут , дон махсулотлари ва бошка вазирликлар тугатилиб "Уз озик-овкат саноат" давлат - акциядорлик концерни (кейинчалик " Озик-овкатсаноат" ва " Ёг-мой тамаки саноат" уюшмалари), "Уз гушт саноат" давлат - акциядорлик уюшмаси, "Уз дон махсулот" давлат акциядорлик корпорацияси, "Уз мева сабзавот узум саноат холдинг" холдинг компонияси, " Уз балик" давлат - акциядорлик корпорациялари ташкил этилди. Кишлок хужалиги вазирлиги таркибидаги "Уз парранда саноат" республика ишлаб чикариш бирлашмаси, " Узбек бирлашув" таркибидаги озик- овкат саноати корхоналари очик турдаги акциядорлик жамиятларига айлантирилди. Корхоналарда янги замонавий технология ва ускуналар урнатилмокда.
Мулкчилик шаклларининг хилма- хиллигини таминлаш асосида тармокда иктисодий ислохатлар давом эттирилмокда. Ахоли эхтиёжларини республиканинг узида ишлаб чикорилган озик-овкат махсулотлари билан кондириш чоралари курилмокда. Чунки хамон республика инпортида озик-овкат махсулотлари хиссаси юкори булиб колмокда (19,3 %, 1997)
1997 йилда мамлакатимизда 32,9 минг т гушт ва гушт махсулотлари , 89,8 минг т сут, 133,3 минг т ёрма, 54,2 минг т макарон махсулотлари 542,2 минг т нон ва нон махсулотлари ишлаб чикарилади.
Гушт саноати 1930 йилларга кадар Узбекистон ахолисини гушт билан майда ва таркок кассобхона ва кушхоналар таъминлаб келган. От гуштидан кази, корамол , куй гуштидан узок муддат сакланадиган, куритилган, ковурилган гушт махсулотлари тайёрланган . 1905 йилда тошкентда Орифхужа Азиз хужа туркистон улкасида биринчи завод типидаги кушхонага асос солган. 1929 йилда бу кушхона негизида тошкент гушт комбинати ташкил этилди. 1932 йилда гушт саноати республика халк хужалиги режасига алохида саноат тармоги тарзида киритилган. Уша йили Тошкент, Самарканд, Андижон , Бухоро, Катта кургон, Термиз, Карши, Кукон шахарларидаги 8 та шахар кассобхонаси, Самарканд ва Бухорадаги музхона (музлатгич)ни бирлаштирган "Уз гушт совитиш саноат" трести ташкил этишди.
Кейинчалик бу трест таркибига Олмалик, Чирчик, Наманган, Янги йул шахарларидаги кушхоналар хужайли, Урганч мол суйиш пунктлари ва Тошкент музхона комбинати хам киради. Бухора хужайли, Урганч , Термиз, Шахрисабз гушт комбинатлари курилди. 1965 йилда Республика гушт ва сут саноати вазирлиги ташкил этилди. Чирчик, Фаргона, Катта кургон, Самарканд гушт комбинатларида юкори кувватга эга булган колбаси цехлари курилди. Самарканд, Навоий, Жиззах ва Наманган гушт комбинатлари курилиб ишга туширилди, Бухоро, Фаргона , Термиз, Хужайли, Карши, Шахрисабз гушт комбинатлари кайта таъмирланиб, кувватлари анча оширилди. Купгина корхоналар янги технологияларни куллаш асосида ишлаб чикарилаётган махсулотлар турларини купайтиришга эришмокдалар.
"Уз гушт сут саноат" уюшмаси таркибида 23 йирик гушт корхонаси (комбинотлар), 45 гушт етиштиришга ихтисослашган хужаликлар, вилоят туманларида сукимга бокиладиган ва бурдокичилик пунктлари хамда 100 дан ортик урта ва кичик корхоналар бор . Уюшма корхоналарида, республикадаги жамоа хужаликлари ва тадбиркорлар томонидан замонавий технология ускуналари билан жихозланган касаба махсулотлари ишлаб чикарадиган куплаб кувватлар ишга туширилмокда , факат " Узбек бирлашув" нинг " Узбекистон ширкат саноат " бирлашмаси таркибида колбаса махсулотлари ишлаб чикарадиган 34 цех бор. Тармокдаги энг йирик корхона Тошкент вилояти (Урта овул) даги гушт комбинатлар.
Республика гушт саноати узининг мустакил ва етарли хом ашё базасига эга. Гушт саноатидаги усиш республикада чорва моллари бош сонини саклаб колиш ва купайтиришга эришилган холда таъминланмокда.
Республикада гушт саноатида ГФР ва туркил фирмалари билан хамкорликда суякни кайта ишлаш, ичак махсулотлари тайёрлаш , ярим тайёр гушт махсулотлари ишлаб чикариш, гуштни кадохлаш ва ураб истеъмолга чикариш буйича тадбирлар амалга оширилмокда.
Сут саноат республика сут саноати корхоналарида, сариёг , сут-катик, сут консевалар , казин ва бошка махсулотлар ишлаб чикарилмокда. Мамлакатда сутни кайта ишлаш корхона пайдо булганига кадар шахар-кишлокларда сутдан катик, айрон, сузма, пишлок, каганок, курт каби махсулотлар тайёрлаш, катикни кувда пишиб сариёг олиш кенг таркалган эди. Узбекистонда биринчи сут заводи тошкент шахрида 1928 йилда ишга туширилган ёги олинмаган сут ва сут махсулотлари ишлаб чикарадиган корхоналар Термиз , Андижон, Урганч, Навоий, Наманган, Газалкент, хужайли шахарларида ишга туширилди. Тошкентда бир сменада 150 т сут ва сут махсулотлари ишлаб чикарадиган сут комбинати фойдаланишга топширилди. Фаргона , Кукон, Ангрен, Гулистон, Жиззах , Навоий, Катта кургон, Чирчик шахарларида янги замонавий сут корхоналари ишга туширишди.
Республика сут саноати корхоналарида кичик ёшдаги болалар учун сут махсулотлари (Тошкент, Наманган , Самаркант сут комбинатлари), бузокларни бокиш учун сунъий сут (3,9 м ) (Шахрихон , Денов, Наманган сут комбинатлари), ишлаб чикариш йулга куйишди. Сут корхоналарида сариёг ва юмшок, бринза , техник ва озука казени ишлаб чикариш хажми купайди, техник казени чет элларга чикарилмокда.
Навоий ва Жиззах сут корхоналарида Гермония ва Греция фирмалари билан хамкорликда казени ишлаб чикариш корхоналари барпо этилади. Сут саноат корхоналари хорижий технология, кадоклаш автоматлари билан жихозланмокда. "Узгушт сут саноат уюшмаси таркибида 37 сут корхонаси 11 сут кабул килиш пунктлари ишлайди.
Уюшма таркибидаги "Узмахсус автотранс" авторефрижератор, сут ва юк тошувчи машиналарига эга.
Ёг-мой саноати республика озик- овкат саноатининг етакчи тармокларидан бири. Узбекистонда кадимдан усимлик ёки кунжит, зигир, индов, махсар уруги, пахта чигити , полиз экинлари уругларидан жувозларда олинган. Узбекистонда пахта чигитидан мой олувчи дастлабки завод 1884 йили Куконда курилган. 1913 йили 30 та кичик ёг заводида 57 минг т пахта мойи ишлаб чикилган , республикада йиллик чигит мойи усимлик уругларини кайта ишлайдиган 19 корхона ишлаб турубди. Саноатнинг бу тармогида пахта, соя, рапс мойлари, мева донаклари хамда сабзавот уругларидан олиниб, атир-упа, фармацевтика ва озик-овкат саноат тармокларида ишлатиладиган ёглар, маргарин махсулотлари, майонез, кирсовун, атирсовун, техника максадларидаги бошка турли махсулотлар ишлаб чикарилади. Усимлик мойи ишлаб чикаришда йилига уртача 2,1 мингдан купрок пахта чигити ишлатилади, рапс , зигир, мохсор уруги, шунингдек олинадиган соя дуккаги кайта ишланади. Республика ёг-мой саноати озик-овкат саноати умумий махсулоти хажмининг 40% га экинини беради. Тармок корхоналарида ишлаб чикариладиган махсулотлар, хусусан пахта мойи экспортга чикарилади. Косонсой, Гулистон ёг экстракция заводлари (бир суткада 1200 т чигитни кайта ишлайди), фаргона ёг-мой комбинати (куввати суткада 810 т чигит), катта кургон ёг мой комбинати (куввати суткада 950 т чигит), Денов ёг - экстракция заводи (суткада 800 т хом ашё), Урганч ёг мой комбинати (суткада 800 т хом ашё ) гараждаги энг йирик корхоналардир.
Кукон ёг-мой комбинати таркибида мева данаклари ва сабзавот уругларидан мой ишлаб чикарадиган махсус завод (куввати суткада 50 т донак) ишлайди, Бу заводда 15 номдаги мева данаги мойлари (урик, шафтоли, помидор, узум ва бош) ишлаб чикариш узлаштиришда, Тошкент ёг-мой комбинатида маргарин махсулотлари (йиллик куввати 52,4 минг т ) ва майонез (йиллик куввати 2 минг т ) тармокдаги 10 корхона - Фаргона, янгийул , Андижон, Урганч, Катта кургон ва бошка ёг-мой комбинатларида кир совун (ялпи йиллик умумтй куввати 103,7 минг т ) ишлаб чикарилади. Фаргона ёг-мой комбинатида йилига 16,7 минг т турли кичик улчамдаги (25,40,100 граммли) атирсовунлар ишлаб чикарадиган линия курилмокда, глецерин (йиллик куввати 2 минг т ) ишлаб чикариш узлаштиришди. Тармок корхоналарида технологик жараёнларни автоматлаштириш, хорижий фирмалар ускуналари билан жихозлаш ишлари давом эттирилмокда.
Корхоналарни техникавий жихатдан кайта жихозлашда крупп, СКЕТ (Гермония) , "Альфа лаваль" (гивизия), "Жон Браун", "Карвер", "Краун" (АКШ), "маццони", "Балистра" (Италия), Германия, Польша, Украина, Россия фирмалари билан хамкорлик яхши самара бермокда.
4. Озик-овкат саноати ишлаб чикаришини такомиллаштириш.
Республикамизда озик-овкат саноати саноат корхоналари ичида етакчи тармо хисобланади. Озик - овкат саноати ишлаб чикариши республикамиз мустакилликга эришгач, саноат тармогини хам жумладан озик-овкат саноати ривожланишига катта эътибор берилмокда.
Саноат корхоналарини янада ривожлантириш ва янги корхоналар куриш республикамиз мустакилликга эришгач жуда катта эътибор берилди. Республикамиз маъмурий буйруквозлик тизимидан воз кечиб Аралаш иктисодий тизим асосида иктисодиётини бошкарар экан, мамлакатда турли мулкчиликга асосланган лирек шакилларини вужудга келтирди. Бундан ташкари бир канча саноат корхоналарини чет технологиялари аксида куриш ва уларни ривожлантиришга жуда катта эътибор берилди. Хозирги пайтда республикамизда озик-овкат махсулотларига булган талаб йилдан - йилга ошиб бормокда шунинг учун озик-овкат саноатини ривожлантиришга кейинги йилларда жуда катта эътибор берилмокда. Мисол килиб кашкадарё вилояти Шахрисабз туманида чет эл хамкорлигида яъни карея давлати инвестицияси асосида курилган дон махсулотлари кайта ишлаш яъни ун комбинати ишга туширишди. Бундай саноат корхоналаридан купчилигини мисол килиб айтишимиз мумкин. Саноат корхоналарини ишлаб чикаришни янада ривожлантириш ва такомиллаштириш хозирги бозор иктисодиётини асосий ишларидан биридир. Шунинг учун бозор шароитида озик-овкат саноатининг ишлаб чикаришини такомиллаштириш учун:
1. Ишлаб чикаришда чет эл технологиялари асосида олиб бориш ва озик - овкат саноатида купрок инвестициялар жалб килиш:
2. Мехнатни илмий асосда ташкил килиш яъни ишчи хизматчиларни малакаси стажи маълумотига эътибор бериш асосида ишни ташкил килиш;
3. Корхонада ишловчиларга иш хакки тулашни ва рагботлантириш ишларини мустакил олиб бориш;
4. Корхона харажатларни камайтириш ва фойда олиш даражасини кутариш;
5. Ресурсларни тежаб-тергаб ишлатиш;
6. Корхонада чикитсиз ишлаб чикаришни ташкил килиш оркали. Ишлаб чикаришни самарадорлиги ошади.

Download 92,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish