10-ma’ruza: rdb dastgohning koordinataviy-strukturaviy texnologik modellash (kstm) asoslari

---

10-ma’ruza: 

RDB dastgohning koordinataviy-strukturaviy texnologik 

modellash (KSTM) asoslari 

Koordinataviy  texnologik  sxema  (KTS)  -  bu  dastgohning  texnologik 

vazifasi,  tarkibi,  koordinat  tizimi  hamda  harakatlanuvchi  va  qo’zg’almas 

organlarning  o’zaro  aloqadoligini  ifodaluvchi  shartli  yassi  tasvirdir.  Eng  avval 

KTS  -  bu  ishlov  berish  texnologik  sxemasining  tasviri.  Unda  ishlov  berilayotgan 

detal, kesish asbobi,  ishchi organlarining shakl beruvchi  va  yordamchi  harakatlari 

ko’rsatilishi lozim. 

KTSda shartli belgilar  yordamida ko’p o’lchovli ob’ektlar  yassi ko’rinishda 

tasvirlanadi. Shu belgilar tufayli ko’p (3 va undan yuqori) koordinatali dastgohlar 

oddiy chizma yordamida tasvirlanadi. 

KTS  dastgohning  oldi,  tepa,  chap  yoki  o’ng  tomoni  (qaysi  biri  tushunish 

uchun  qulay,  va  maksimal  darajada  axborotga  ega    bo’lsa)  ko’rinishida  qurilishi 

mumkin. 

Tokarlik  dastgohlarning  KTSi  asosan  tepa  ko’rinishida,  parmalash  va 

frezalash dastgohlarining KTS oldi, chap yoki o’ng ko’rinishida qurilishi mumkin.  

 

KTSda asbob tashuvchi harakatlanuvchi organlarining musbat koordinataviy 

yo’nalishlari  ISO 841 standartiga ko’ra katta X, Y, Z, U, V, W, P, Q, R  harflar, 

detalni tashuvchi organlarining musbat koordinataviy yo’nalishlari esa o’sha, faqat 

shtrixli  (X

1

, Y

1

, Z

1

, U

1

va hokazo)harflar bilan belgilanadi. 

 

Yordamchi  harakatlarning  koordinat  o’qlari  kichik  (x,  y,  z,  u,  v,  w  …….) 

harflar bilan yoziladi.  

X, Y, Z koordi 

nat  o’qlari  atrofidagi  burilishlar  A,  B,  C  harflari, 

yordamchi harakatlar uchun esa kichik a, b, charfladi bilan belgilanadi. 

Dastgohlarning KTSni tuzishdan avval quyidagilarni bilish lozim:  

1)  Dastgohning  texnologik  vazifasi  va  komponovkasi  (tuzilishi)  bilan 

tanishib olish; 

2)  Barcha  shakl  beruvchi  va  yordamchi  harakatlarni  aniqlash  va  ularni 

o’ng koordinat tizimiga bog’lab qo’yish; 

---

3)  Ishchi  va  ijro  etuvchi  organlar  harakatlarining  musbat  yo’nalishlarini 

aniqlash. 

 

KTSni qurilishi ko’rinish turini belgilashdan boshlanadi: 



  KTS

yu

- tepadan ko’rinish; 



  KTS

ch 

- chapdan ko’rinish; 



  KTS

o’ 

- o’ngdan ko’rinish; 



  KTS

b 

- oldindan (bosh) ko’rinish. 

 

Keyin detal va asbob  ishlov berish jarayonidagi ko’rinishda  tasvirlanadilar. 

Bunda  detal  shartli  ravishda  (“x”  belgisi  bilan)  detalni  tashuvchi  organga,  asbob 

esa  shpindel  yoki  asboblarni  tashuvchi  organlarga  (revolver  kallak,  asbob 

tutqichlari  va  hokazo)  biriktiriladi.  Shundan  keyin  asbob  va  detalni  tashuvchi 

organlar ketma-ketlik tartibda boshqa organlar  va stanina (qo’zgalmas  blok) bilan 

tutashtiriladi.  Koordinat o’qlarning (harakatlanuvchi bloklar)  musbat yo’nalishlari 

va  aylanishlari  yuqorida  qayd  etilgan  tavsiyalarga  binoan  ko’rsatiladi.  Stanina 

boshqa qo’zgalmas bloklar bilan birgalikda “Np” deb belgilanadi.