10-ma’ruza: issiqlik almashinishi usullari. Issiqlik o‘tkazuvchanlik qonuni



Download 279,27 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/4
Sana13.01.2022
Hajmi279,27 Kb.
#358536
  1   2   3   4


10-MA’RUZA: ISSIQLIK  ALMASHINISHI USULLARI. ISSIQLIK 

O‘TKAZUVCHANLIK. 

Issiqlik o‘tkazuvchanlik qonuni 

Yuqorida  qayd  qilinganidek,  issiqlikning  jismlarning  harorati  yuqori  bo‘lgan 

qismlaridan  harorati  past  bo‘lgan  qismlariga  mazkur  jimlar  mikroskopik 

zarrachalarning  issiqlik  harakati  tufayli  uzatilishiga  asoslangan  jarayon  issiqlik 

o‘tkazuvchanlik jarayoni deb ataladi.  

Jismlarning  issiqlik  holatlarining  harorati  (T,  t)  bilan  belgilanadi.  Issiqlik 

o‘tkazuvchanlik mexanizmiga asoslangan issiqlik uzatilish jarayonida jismlarning 

turli  nuqtalarining  harorti  turlicha  bo‘ladi  va  uzluksiz  o‘zgarib  turadi.  Jism 

nuqtalari  haroratlarining  barcha  qiymatlari  majmuasiga  mazkur  jismning  harorat 

maydoni deyiladi. Jismlarning harorati bir (x), ikki (x; u) va uch (x; y; z) koordinat 

o‘qlari bo‘ylab o‘zgarishi mumkinligi sababli ularning harakat maydoni ham mos 

ravishda bir, ikki va uch o‘lchamli bo‘lishi mumkin. 

Agar  jismlarning  harakat  maydoni  vaqtga  (τ)  bog‘liq  ravishda  o‘zgarib  tursa, 

bunday maydon nostatsionar, nobarqaror harorat maydoni deyiladi va 

 

 

 



)

;

;



;

(



z

y

x

f

t

   



                    (10.1) 

tenglama  bilan  ifodalanadi.  Mabodo  mazkur  harorat  maydoni  vaqtga  bog‘liq 

bo‘lsa, bunday maydon statsionar yoki barqaror harorat maydoni deyiladi va 

 

 



 

)

;



;

;

(



z

y

x

f

t

   



 

          (10.2) 

tenglama bilan ifodalanadi. 

 

Jismlarning bir xil haroratli nuqtalarini tutashtiruvchi sirtlar izotermik sirtlar 



deyiladi va ular tekislik, silindr, shar, ellipsoid va  shunga o‘xshash sirtlar shaklida 

bo‘lishi mumkin. 

 

Agar  jismning  ikkita      F



1

    va  F

  izotermik  sirtlarining  haroratlari  mos 



ravishda    t

1

  va    t



2

  ,  hamda  t

1

>t

2



    bo‘lsa,  issiqlik  F

1

  sirtdan  F



2

  sirtga  o‘tadi  (10.1. 

rasm).    F

1

  sirtdan  F



2

  sirtga  uzatilgan  issiqlik  oqimi    Q    mazkur  sirtlar 

haroratlarining ayirmasi    t=t

1

 – t



2

  va oralaridagi masofaga  (  n) bog‘liq bo‘lib Q 

ning eng katta qiymati mazkur sirtalarga nisbatan normal (n) yo‘nalishida bo‘ladi. 



 

Izotermik  sirtlar  haroratlari  ayirmasining  mazkur  sirtlar  orasidagi  masofaga 

nisbatining (  t/  n)   n  nolga  intilgandagi limiti n yo‘nalishdagi harorat gradienti 

deb ataladi va 

                 

t

gradt

n

t

n

t







lim

  

 



      (10.3) 

cimvollardan birontasi orqali belgilanadi. 

 

Haroratning  ortish  yo‘nalishi    harorat  gradientining  musbat  yo‘nalishi 



hisoblanadi. Icsiqlik tabiiy holda faqat harorati yuqori bo‘lgan sirtdan harorati past 

bo‘lgan  sirtga,  ya’ni  haroratning  kamayish  yo‘nalishida  uzatilishi  mumkinligi 

sababli  issiqlik  oqimi  bilan  harorat  gradienti  o‘zaro  qarama-qarshi  yo‘nalishda 

bo‘ladi (2.1.2. rasm) 

 

Issiqlik  oqimi  (Q)  deb  vaqt  birligi  (τ)  ichida  ma’lum  bir  sirt  orqali 



o‘tayotgan issiqlik miqdoriga (φ) aytiladi, ya’ni  

  

 



 

 

.



,

Bm

Q



                            (10.4.) 

 

Issiqlik  oqimining  (Q)  mazkur  oqim  o‘tayotgan  sirtning  ko‘ndalang  kesim 



yuzasiga  (F) nisbati bilan o‘lchanadigan kattalik issiqlik oqimining zichligi (q) deb 

ataladi, ya’ni 

                                  

.

,



2

m



F

Q

q

                                 (10.6.) 



 

Issiqlik  oqimi  va  uning  zichligi  vektor  kattalik  bo‘lib,  ularning  yo‘nalishi 

issiqlikning tarqalish yo‘nalishida bo‘ladi. 

 

Yuqorida  bayon  qilingan  mulohazalardan  issiqlik  uzatuvchanlik  vositasida 



uzatilgan  issiqlik  oqimi  harorat  gradientiga  va  issiqlik  oqimi  o‘tayotgan  sirtning 

ko‘ndalang kesim yuzasiga to‘g‘ri mutanosibligi kelib chiqadi, ya’ni 

                                

.

n



t

F

Q





                                         (10.6.) 

 

Agar uzatilgan issiqlik oqimining birlik yuzaga nisbatini oladigan bo‘lsak 



                                    

.

n



t

q





                                  (10.8.) 

tenglama kelib chiqadi va u issiqlik o‘tkazuvchanlik asosiy qonunining matematik 

ifodasi bo‘lib, issiqlik texnikasida Fure qonuni deb nomlanadi. 



 

2.1.6. va 2.1.8. tenglamalardagi «minus» ishorasi issiqlik oqimi bilan harorat 

gradienti vektoralarining yo‘nalishlari qarama - qarshi ekanligini bildiradi. Mazkur 

tenglamalardagi  mutanosiblik  koeffitsienti  λ  jismning  issiqlik  o‘tkazuvchanlik 

koeffitsienti deb ataladi va 

.

n



t

q

n

t

F









                                                    (10.8.) 

ifodadan  ko‘rinib  turibdiki,  u  son  jihatdan  vaqt  birligi  ichida  issiqlik  oqimi 

yo‘nalishiga  tik  bo‘lgan  birlik  yuzadan  harorat  gradienti  bir  birlikka    teng 

bo‘lgandagi  o‘tadigan  issiqlik  miqdorini  ifodalaydi.  Bundan  issiqlik 

o‘tkazuvchanlik  koeffitsienti  jismlarning  o‘zlari  orqali  issiqlik  o‘tkaza  olish 

qobiliyatini  ko‘rsatadigan  fizikaviy  kattalik  ekanligi  kelib  chiqadi.  Issiqlik 

o‘tkazuvchanlik  koeffitsientining  son  qiymati  moddalarning  tarkibiy  tuzilishi, 

zichligi,  namligi,  bosim  va  haroratga    bog‘liq  bo‘lib,  turli  xil  moddalar  uchun 

maxsus  tajribalar  yordamida  aniqlanadi.  Olingan  natijalar  asosida  turli 

moddalarning 

issiqlik 

o‘tkazuvchanlik  koeffitsientlari  bo‘yicha  maxsus 

ma’lumotnomalar  tayyorlanadi.Issiqlik  o‘tkazish  jarayonlarini  aniq  hisoblash 

uchun  moddalar  issiqlik  o‘tkazuvchanlik  koeffitsientining  haroratga  bog‘liqligini 

e’tiborga olish talab qilinadi. Tajribalar natijasiga ko‘ra ko‘pchilik moddalar uchun 

bunday bog‘liqlik 

                           

)

1



(

0

вt





                                      (10.9) 

ko‘rinishdagi  chiziqli  funksiya  orqali  ifodalanishi  mumkin.  Buerda 

0



moddaning  harorati  (t)  nolga  teng  bo‘lgandagi  issiqlik  o‘tkazuvchanlik 

koeffitsienti; v – tajriba asosida aniqlanadigan doimiy koeffitsient. 


Download 279,27 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish