10. Funksiyaning monotonligi



Download 0,9 Mb.
Sana08.09.2021
Hajmi0,9 Mb.
#168667
Bog'liq
Hosilaning tadbiqlari.


Hosilaning tadbiqlari.

10. Funksiyaning monotonligi. Faraz qilaylik, f x( ) funksiya (a b, ) da

( ) berilgan bо‘lsin.

Ma’lumki,

x x1, 2 (a b, ), uchun x1 x2 f x( )1 f x( ) ( ( )2 f x1 f x( ))2 bо‘lsa, f x( ) funksiya (a b, ) da о‘suvchi (qat’iy о‘suvchi), x x1, 2 (a b, ) uchun x1 x2 f x( )1 f x( ) ( ( )2 f x1 f x( ))2 bо‘lsa, f x( ) funksiya (a b, ) da kamayuvchi (qat’iy kamayuvchi) deyiladi.

1 -teorema. Aytaylik, f x( ) funksiya (a b, ) da berilgan bо‘lib, x (a b, ) da f x( ) hosilaga ega bо‘lsin.

f x( ) funksiyaning (a b, ) da о‘suvchi bо‘lishi uchun x (a b, ) da f x( ) 0

bо‘lishi zarur va yetarli.



Zarurligi. f x( ) funksiya (a b, ) da о‘suvchi bо‘lsin. Unda 0 bо‘lganda

f x( x) f x( ) 0

bо‘ladi. Hosila ta’rifidan foydalnib topamiz:

f x( ) f x( 0) limx 0 f x( xx) f x( ) 0.



Yetarliligi. Aytaylik, x (a b, ) da f x( ) mavjud bо‘lib, f x( ) 0bо‘lsin. [x x1, 2 ] da (x x1, 2 (a b, ), x1 x2) f x( ) funksiyaga Lagranj teoremasini qо‘llab topamiz: f x( )2 f x( )1 f c( ) (x2 x1) 0. Demak, x1 x2 f x( )1 f x( )2 , f x( ) о‘suvchi. ►

Xuddi shunga о‘xshash, quyidagi teorema isbotlanadi.



2-teorema. Faraz qilaylik, f x( ) funksiya (a b, ) da berilgan bо‘lib, x (a b, ) da f x( ) hosilaga ega bо‘lsin. f x( ) funksiya (a b, ) da kamayuvchi bо‘lishi uchun x (a b, ) da

f x( ) 0

bо‘lishi zarur va yetarli.

Shuningdek quyidagi teoremalarni isbotlash qiyin emas.

3-teorema. f x( ) funksiya (a b, ) da berilgan bо‘lib, x (a b, ) da f x( ) hosilaga ega bо‘lsin. f x( ) funksiyaning (a b, ) da qat’iy о‘suvchi bо‘lishi uchun


  1. x (a b, ) da f x( ) 0.

  2. x ( , ) da f x( ) 0 tenglik bajariladigan ( , ) (a b, ) intervalning mavjud bо‘lmaslik shartlarining bajarilishi zarur va yetarli.

4-teorema. f x( ) funksiya (a b, ) da berilgan bо‘lib, x (a b, ) da f x( ) hosilaga ega bо‘lsin. f x( ) funksiyaning (a b, ) da qat’iy kamayuvchi bо‘lishi uchun

  1. x (a b, ) da f x( ) 0,

  2. x ( , ) da f x( ) 0

tenglik bajariladigan ( , ) (a b, ) intervalning mavjud bо‘lmasligi shartlarining bajarilishi zarur va yetarli.

Demak, (a b, ) da



f x( ) 0 f x( ) о‘suvchi f x( ) 0, f x( ) 0 f x( ) kamayuvchi f x( ) 0, f x( ) 0 f x( ) qat’iy о‘suvchi f x( ) 0, f x( ) 0 f x( ) qat’iy kamayuvchi f x( ) 0

bо‘ladi.

1-misol. Ushbu f x( ) funksiyaning о‘suvchi, kamayuvchi bо‘lish oraliqlari topilsin. ◄Ravshanki,

f x( ) x 2 (2x xln2)

bо‘ladi.

Ushbu f x( ) da о‘rinli bо‘ladi.

Demak, f x( ) funksiya x ) da kamayuvchi bо‘ladi.



2 0. Funksiyaning ekstremumlari. Faraz qilaylik, f x( ) funksiya X R tо‘plamda berilgan bо‘lib, x0 X bо‘lsin.

1-ta’rif. Agar shunday 0 son topilsaki, x U x( )0 (x0 ,x0 ) X nuqtalarda f x( ) f x( )0 f x( ) f x( )0 tengsizlik bajarilsa, f x( ) funksiya x0 nuqtada maksimumga (minimumga) erishadi deyiladi, x0 nuqtaga esa f x( ) funksiya-ning maksimum (minimum) nuqtasi deyiladi.

2-ta’rif. Agar shunday 0 son topilsaki, x U x( )0 \{ }x0 U x( )0 X nuqtalarda f x( ) f x( )0 f x( ) f x( )0 tengsizlik bajarilsa, f x( ) funksiya x0 nuqtada qat’iy maksimumga

(qat’iy minimumga) erishadi deyiladi,

Funksiyaning maksimum hamda minimumi umumiy nom bilan uning ekstremumlari, maksimum hamda minimum nuqtalari esa uning ekstremum nuqtalari deyiladi.

5 -teorema. Faraz qilaylik, f x( ) funksiya X R tо‘plamda berilgan bо‘lib, x0 X

nuqtada ekstremumga erishsin.



A gar f x( ) funksiya x0 nuqtada f x( )0 hosilaga ega bо‘lsa, u holda f x( )0 0 bо‘ladi. ◄Aytaylik, f x( ) funksiya x0 nuqtada maksimumga erishib, shu nuqtada hosilaga ega

b о‘lsin. U holda 0 : x U x( )0 X da f x( ) f x( )0 bо‘ladi. (x0 ,x0 ) intervalda f x( ) funksiyaga Ferma teoremasini qо‘llab topamiz: f x( )0 0.►

3-ta’rif. Funksiya hosilasini nolga aylantiradigan nuqta uning stansionar (kritik) nuqtasi deyiladi.

Eslatma. Agar f x( ) funksiya biror nuqtada ekstre-mumga erishsa, u shu nuqtada hosilaga ega bо‘lishi shart emas.

M asalan, f x( ) x funksiya x0 0 nuqtada minimumga erishadi, biroq u shu nuqtada hosilaga ega emas.

Demak, f x( ) funksiyaning ekstremum nuqtalari uning statsionar hamda hosilasi mavjud bо‘lmagan nuqtalari bо‘lishi mumkin.



4-ta’rif. Agar shunday 0 son topilsaki, x (x0 ,x0) da g x( ) 0yoki x (x0 ,x0) dag x( ) 0 bо‘lsa, g x( ) funksiya x0 nuqtaning chap tomonida ishora saqlaydi deyiladi.

A gar shunday 0 son topilsaki, x (x0 ,x0) da g x( ) 0 yoki x (x0 ,x0) da g x( ) 0 bо‘lsa, g x( ) funksiya x0 nuqtaning о‘ng tomonida ishora saqlaydi deyiladi.

6-teorema. Aytaylik, f x( ) funksiya X R tо‘plamda berilgan bо‘lib, quyidagi shartlarni

bajarsin:


  1. 0, x U x( )0 X da f x( ) hosila mavjud;

  2. f x( )0 0;

  3. f x( ) hosila x0 nuqtaning о‘ng va chap tomonlarida ishora saqlasin.

Agar f x( ) hosila x0 nuqtani о‘tishda ishorasini о‘zgartirsa, f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishadi.

Agar f x( ) hosila x0 nuqtani о‘tishda ishorasini о‘zgartirmasa, f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishmaydi. ◄ Aytaylik, x (x0 , x0) da f x( ) 0, x (x0, x0 ) da f x( ) 0



b о‘lsin. U holda x (x0 , ),x0 f x( ) 0 f x( ) о‘suvchi, ya’ni f x( ) f x( )0 , x (x x0, 0 ), f x( ) 0 f x( ) kamayuvchi, ya’ni f x( ) f x( )0 bо‘lib, x (x0 , x0 ) da f x( ) f x( )0 bо‘ladi. Demak, bu holda f x( ) funksiya x0 nuqtada

maksimumga erishadi. Aytaylik,



x (x0 , x0) da f x( ) 0, x (x0, x0 ) da f x( ) 0

b о‘lsin. U holda x (x0 , x0), f x( ) 0 f x( ) kamayuvchi, ya’ni f x( ) f x( )0 , x (x x0, 0 ),f x( ) 0 f x( ) о‘suvchi, ya’ni f x( ) f x( )0 bо‘lib, x (x0 ,x0 ) da f x( ) f x( )0 bо‘ladi.

Demak, bu holda f x( ) funksiya x0 nuqtada minimumga erishadi.



Agar x (x0 , x0) da f x( ) 0, x (x0, x0 ) da f x( ) 0 yoki x (x0 ,x0) da f x( ) 0, x (x x0, 0 ) da f x( ) 0 bо‘lsa, unda f x( ) funksiya (x0 ) da о‘suvchi yoki (x0 ) da kamayuvchi bо‘lib f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishmaydi. ► 7-teorema. f x( ) funksiya X R tо‘plamda berilgan bо‘lib, quyidagi shartlarni bajarsin: 1) f x( ) C X( );

  1. 0, x U x( )0 \ { }x0 da f x( ) hosila mavjud va chekli;

  2. f x( ) hosila x0 nuqtaning о‘ng va chap tomonlarida ishora saqlansin.

Agar f x( ) hosila x0 nuqtani о‘tishda ishorasini о‘zgartirsa, f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishadi.

Agar f x( ) hosila x0 nuqtani о‘tishda ishorasini о‘zgar-tirmasa, f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishmaydi.

Bu teorema yuqoridagi 6-teorema kabi isbotlanadi.

8-teorema. Faraz qilaylik f x( ) funksiya X R tо‘plamda berilgan va m N, m 2, x0 X bо‘lib, quyidagi shartlarni bajarsin:


  1. 0, x U x( )0 X da f (m 1)( )x hosila mavjud;

  2. f (m)( )x0 hosila mavjud;

  3. f x( )0 f ( )x0 ... f (m 1)( )x0 0, f (m)( )x0 0.

U holda m 2k k, N bо‘lganda f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishib, f (m)( )x0 0 bо‘lganda x0 nuqtada maksimumga, f (m)( )x0 0 da minimumga erishadi.

Agar m 2k 1, k N bо‘lsa, f x( ) funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishmaydi.

f x( ) funksiyaning x0 nuqtadagi Teylor formulasi f x( ) f ( )n ( )x0 (x x0)k o x( x0)n , x x0 n k 0 k!

ni olamiz. Bu formula teoremaning shartida ushbu



f x( ) f x( )0 f (m)( )x0 (x x0)m 0 (x x0)m , x x0 m!

kо‘rinishga keladi. Bundan esa x x0 da

f x( ) f x( )0 (x x0)m f (mm)( )x! 0 o x((x xx00)mm , x x0

) bо‘lishi kelib chiqadi.

« » ning ta’rifiga kо‘ra 1 | f (m)( )x0 | 0 son uchun 0, x U x( )0 \{ }x0 m!

nuqtalarda



o x( x0)mm m1! f (m)( )x0 (x x0)

bо‘ladi. Demak, x U x( )0 \{ }x0 uchun



f (m)( )x0 (x x0)mm va f (mm)( )x! 0 m! (x x0)

miqdorlar bir xil ishorali bо‘ladi. Bundan esa x U x( )0 \{ }x0 da f (m)( )x0 (x x0)m m!

n ing ishorasi f x( ) f x( )0 ayirmaning ishorasi bilan bir xil bо‘lishi kelib chiqadi.

A gar m 2k k, N bо‘lib, f (m)( )x0 0 bо‘lsa, unda f x( ) f x( )0 0, ya’ni f x( ) f x( )0 bо‘ladi. f x( ) funksiya x0 nuqtada minimumga erishadi.



A gar m 2k k, N bо‘lib, f (m)( )x0 0 bо‘lsa, unda f x( ) f x( 0) 0, ya’ni f x( ) f x( )0 bо‘ladi. f x( ) funksiya x0 nuqtada maksimumga erishadi.

Agar m 2k 1, k N bо‘lsa, f x( ) f x( )0 ayirma ishora saqlamaydi. Bu holda

funksiya x0 nuqtada ekstremumga erishmaydi. ►

Xususan, agar x0 nuqta f x( ) funksiyaning statsionar nuqtasi bо‘lib, f x( ) funksiya x0 nuqtada chekli f x( )0 0 hosilaga ega bо‘lsa, shu nuqtada f x( ) funksiya f x( )0 0 bо‘lganda maksimumga, f ( )x0 0 minimumga ega bо‘ladi.

2-misol. Ushbu f x( ) 23 x 5 53 x2 1 funksiya ekstremumga tekshirilsin.

◄ Bu funksiya R ( ; ) aniqlangan bо‘lib, u shu tо‘plamda uzluksiz. Uning hosilasini topamiz:

f x( ) 2 53 x 23 5 23 x 13 103x3 x 1 (1)

Ravshanki, funksiyaning hosilasi x1 1 nuqtada nolga alanadi: f (1) 0 ; x2 0 nuqtada esa funksiyaning hosilasi mavjud emas.

H osila ifodasi (1) dan kо‘rnadiki, x 1 nuqtaning chap tomonidagi nuqtalarda f x( ) 0 о‘ng tomonidagi nuqtalarda f x( ) 0 bо‘ladi. Demak, berilgan funksiya x 1 nuqtada minimumga erishadi va min f x f 1 2 bо‘ladi.



Yana hosila ifodasi (1) dan kо‘rinadiki, x 0 nuqtaning chap tomonidagi nuqtalarda f x( ) 0, о‘ng tomonidagi nuqtalarda f x( ) 0 bо‘ladi.

Demak, f x( ) funksiya x 0 nuqtada maksimumga erishadi va max f x



bо‘ladi. ►
Download 0,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish