1. Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi X1X asr oxirida XX asr birinchi yarmida tuproq kimyosining rivojlanishi

1.Mavzu: Tuproq kimyosi faniga kirish. Fanning maqsad va vazifalari. Tuproq kimyosining asosiy yo’nalishlari.

Reja:

1. Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi

2. X1X asr oxirida XX asr birinchi yarmida tuproq kimyosining rivojlanishi

3. Tuproqning singdirish qobiliyati haqidagi ta’limotning yaratilishi bo’yicha XX asrning birinchi yarmida o’tkazilgan eksperimental tadqiqotlar

 

Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi

• Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi
• Tuproqning kimyoviy tarkibi va uni tashkil etadigan moddalarni sistemali tekshirishning boshlanishi XVIII asrga taaluqli. XVIII asrning oxirlari XIX asrning boshlaridagi ko’pgina tekshirishlar fanning keyingi rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko’rsatdi. Uchta muhim muammo bo’yicha tekshirishlar asosiy ahamiyatga ega bo’ldi: 1) Tuproq gumusi; 2) tuproqning singdirish qobiliyati;
• 3) o’simliklarning mineral oziqlanish nazariyasi;
• Eng muhim tekshirishlar qatoriga F.Axardening (1786) tuproq va torfga ishqor eritmasini ta’sir ettirib to’q qo’ng’ir eritma olganligini ta’kidlash mumkin.

Ishqorli ekstraktga sulfat kislotasini qo’shish qoramtir, qorayib qora tusdagi cho’kma hosil bo’lishiga olib keldi. Bu modda keyinchalik gumin kislotasi deb nom oldi, Axarde tomonidan foydalanilgan, uni ajratish usuli, ba’zi o’zgartirishlar bilan hozirgi kungacha saqlangan.

• Ishqorli ekstraktga sulfat kislotasini qo’shish qoramtir, qorayib qora tusdagi cho’kma hosil bo’lishiga olib keldi. Bu modda keyinchalik gumin kislotasi deb nom oldi, Axarde tomonidan foydalanilgan, uni ajratish usuli, ba’zi o’zgartirishlar bilan hozirgi kungacha saqlangan.
• Tuproqdan qoramtir tusdagi spesifik organik moddaning ajratib olnishi va analizi bo’yicha eksperimental ishlarning olib borilishi ma’lum darajada o’simliklarning gumus bilan oziqlanish nazariyasiga binoan bog’liqdir, qaysiki bu nazariyani Shved olimi I.G.Vallerius o’zining «Dehqonchilikning kimyoviy asoslari» (1761) nomli kitobida juda aniq ta’riflagan.