1. Тижорат банкларининг ташкил топиши

Режа:
1 Тижорат банкларининг ташкил топиши

2 Тижорат банкларининг функциялари
3 Тижорат банклари томонидан амалга ошириладиган операция турлари


1.Тижорат банкларининг ташкил топиши

Тижорат банклари жамиятдаги вақтинчалик бўш пул маблағларини жалб қилиб, ушбу маблағларни тегишли шартлар (тўловлилик, қайтаришлик, муддатлилик, таъминланганлик, мақсадлилик) асосида иқтисодиётнинг турли тармоқларига жойлаштирадиган, шунингдек жисмоний ва юридик шахсларга тўлов ҳисоб китобларни амалга ошириш бўйича хизмат кўрсатадиган тижорат ташкилотлари хисобланади. Замонавий шароитда тижорат банкларининг жисмоний ва юридик шахсларга кўрсатадиган воситачилик операциялари ва хизмат турлари ортиб бормоқда. Тижорат банкларининг ушбу муносабатлари тижорат асосида ташкил этилади, фаолияти тижоратга асосланган бўлиб, уларнинг асосий фаолияти юқори даражада фойда олишга йўналтирилади. Бироқ, тижорат банклари ишлаб чиқариш корхоналаридан фарқли ўлароқ, ўз фойдасини қўшимча қиймат ишлаб чиқариш ҳисобидан эмас балки, корхона, ташкилотлар ва аҳоли ихтиёридаги вақтинчалик бўш пул маблағларини тегишли шартлар асосида жалб қилиб, ушбу маблағларга эҳтиёжи мавжуд бўлган шахсларга тижорат йўсинда бериш орқали фойдасини шакллантирадиган ўзига хос молиявий муассаса ҳисобланади.

Ўзбекистонда тижорат банкларининг ташкил этилиши бевосита мустақиллик йилларига тўғри келади. Мамлакатимиз мустақилликка эришгунга қадар “банк тизимини фақатгина бир неча банклар
- СССР Давлат банки
-Ташқи иқтисодий фаолият банки
-Қурилиш банки
- Давлат меҳнат омонат жамғармалари кассалари мавжуд эди
Иттифоқдош республикаларда ушбу банкларнинг республика, вилоят идоралари ва туман бўлимлари фаолият кўрсатар эди.
Ўзбекистонда дастлабки тижорат банкларини ташкил этилишининг ҳуқуқий асоси бўлиб 1991 йилда қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида”ги қонуни хизмат қилди. Ўзбекистонда ташкил этилган дастлабки тижорат банки Ташқи иқтисодий фаолият Миллий банки ҳисобланади. Кейинчалик, “1994 – 1995 йилларда ихтисослаштирилган “Асака” банк (автомобил саноатини қўллаб қувватлаш учун), “Ғаллабанк” (ғалла етиштиришни молиялаштириш учун), “Пахтабанк” (қишлоқ хўжалиги корхоналарини қўллаб – қувватлаш учун) якка хўжаликларни қўллаб – қувватлаш учун “Тадбиркор” тижорат банки ташкил этилди.
Ўзбекистондаги хар бир тижорат банклари фаолиятига лицензия бериш, уларнинг фаолиятини назорат қилиш ва тўхтатиш Марказий банк зиммасига юклатилган бўлиб, тижорат банкларини ташкил этишда асосий омиллардан бири уларнинг устав капиталига қўйилган талаб ҳисобланади. Мамлакатимиз тижорат банклари капиталининг минимал миқдорига қўйилган талаб доимий равишда ош Марказий банк тижорат банкларига банк операцияларини амалга ошириш учун лицензия бериш юзасидан қарор қабул қилишда асосий омил бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
-бизнес режанинг мақбуллиги;
-капиталнинг адекватлиги;
-даромадлиликнинг келгуси истиқболлари;
-кўзда тутилаётган раҳбарнинг малакаси ва обрў – эътибори;
-банкни очиш учун тақдим этилган ҳужжатларнинг амалдаги қонунчиликка мувофиқлиги;
-монополияга қарши чоралар.
Мустақилликка эришгандан ҳозирги кунгача бўлган даврда турли мулк шаклидаги қатор банклар ташкил этилди, уларнинг асосий қисми мамлакатимиз молия – кредит бозорида самарали фаолият юритиб келмоқда. Мамлакатимизда бозор муносабатларининг такомиллашуви ва иқтисодий ислоҳотларнинг чуқурлашуви натижасида уларнинг айримларини мақоми ўзгартирилди, айримлари бошқа банкларга қўшилиб ёки умуман фаолиятини тўхтатди. 2018 йил 1 январ ҳолатига мамлакатимизда жами 28 та тижорат банклари ташкил этилган бўлиб, уларнинг учтаси давлат банки, бештаси хорижий капитал иштирокидаги қўшма банклар, 8 таси хусусий банклар, қолганлари акциядорлик тижорат банклари ҳисобланади.