1 Tashki bozorda faoliyat soxasini tanlash

Tashki iktisodiy faoliyat soxasiga chikish sharoitlarini tanlash metodologiyasi

Reja:

1.Tashki bozorda faoliyat soxasini tanlash

2. Kabul kiluvchi mamlakatni tanlash

3. Xorijiy sherikni tanlash

«Eng maqbul qaror» masalasi
1 Tashki bozorda faoliyat soxasini tanlash

Tashki bozorda faoliyat yuritish nuktai-nazaridan iktisodiyotning barcha tarmoklarini 2 guruxga: 1) aloxida milliy bozorlarga xizmat kursatuvchi kup millatli tarmoklar, bunda xar bir tarmok (ozik-ovkat sanoati, chakana savdo, sugurta) kabul kiluvchi mamlakatga karab uz xususiyatiga ega buladi va 2) butun jaxon bozorini xisobga olgan iste’molchi-davlatlarda talab xususiyatlarini minimal aks ettiruvchi global tarmoklar (fukaro aviatsiyasi, televideniye, yarim utkazuvchilar ishlab chikarish).

Iktisodiyotning global tarmoklariga ixtisoslashgan xorijiy filiallarni boshkarish uchun xalkaro kompaniyalar dunyo kulamida rakobatbardoshlik darajasini tutib turish maksadida global strategiyani kullaydi. Bunday kompaniyalar xorijiy filiallarning butunjaxon tarmogiga ega, sayyoramizning turli kit’alarida resurslarga ega, eng past ishlab chikarish xarajatlariga ega davlatlarda korxonalar tashkil kiladilar va masshtab effektini keng kullaydilar. Ular uz tadkikot markazlarini bosh kompaniya asoslashgan davlatlarda emas, balki kupincha yaxshi sotish bozorlari joylashgan davlatlarda joylashtiradilar.

Maxalliy va xorijiy rakobatchilar amal kilayotgan kabul kiluvchi mamlakatda shakllangan bozorda rakobatbardoshlik afzalliklariga ega bulish ancha kiyin, jiddiy tayyorgarliksiz esa – deyarli mumkin emas. Xalkaro kompaniyaning kabul kiluvchi mamlakatlarda eng samarali faoliyat soxasini aniklash uchun TMK izlanuvchi-iktisodchilari va marketologlari yangi xorijiy bozorga chikish xakidagi karor loyixasini tayyorlash jarayonida tovarlar va xizmatlar ishlab chikarish va jaxon bozoriga yetkazib berishda xalkaro kompaniya imkoniyatlarini tankidiy baxolaydilar va chet elda tadbirkorlik faoliyati sharoitlarini kuyidagi bir necha aspektlarda kurib chikadilar:

1. Rakobatchi korxonalar firma tuzilishi va stretegiyasi aspekti. Bu aspektda birinchi navbatda tanlab olingan faoliyat soxasida milliy korxonalar va faoliyat kursatayotgan xorijiy firmalarga nisbatan xalkaro kompaniyaning rakobatbardoshlik darajasini baxolash zarur. Bundan tashkari kabul kiluvchi mamlakatda ishlab chikarishni boshkarish va tashkil kilish uslubi TMK xorijiy filiali ega bulgan sharoitlarga javob berishini taxlil kilish muxim.

Bunda maxalliy rakobatchi-firmalar kanday strategiya tanlashini, rakobatli kurashda ulardan uzish imkoniyati darajasini, xalkaro kompaniyaning muljallanayotgan faoliyat soxasi kabul kiluvchi mamlakat millati psixologiyasiga javob berishini aniklab olish zarur.

2. Xizmatlarni ishlab chikarish va kursatish sharoitlari aspekti. Bu yunalishdagi taxlil predmeti bulib kuyidagi omillar xizmat kiladi: iktisodiyotning kaysi tarmoklarida kabul kiluvchi mamlakatning nisbiy afzalliklari yakkolrok namoyon buladi, xalkaro kompaniyani kiziktiruvchi iktisodiyot soxalarida NIOKR uchun asos mavjudligi va nixoyat, kabul kiluvchi mamlakat xalk xujaligidagi zaif tomonlarning (kapital yetishmasligi, ilmiy-texnik soxada orkada kolish va b.) xorijiy sarmoyadorlar faoliyati bilan tuldirilishi mumkinligi.

3. Sotish sharoitlari. Ular milliy iste’molchilar tomonidan talablarning murakkablik darajasi va xususiyatlari, shuningdek kabul kiluvchi mamlakatda sotish kanallarining jaxon bozorida kabul kilingan kanallardan farklanishi bilan aniklanadi. Ichki talab rivojlanish tendensiyalari TMK xorijiy filiali maxsulot assortimentini shakllantirish yunalishlarini belgilaydi.

Kardosh tarmoklar va yetkazib beruvchilar. Bu xolatda xalkaro kompaniyani kabul kiluvchi mamlakatda uning maxsulotini yirik iste’molchilari mavjudligi xakidagi axborot kiziktiradi. Ishlab chikarish xarajatlarini pasaytirish uchun u yerda loyixalashtirilayotgan korxonani xom ashyo materiallari bilan ta’minlovchi tarmoklarni rivojlantirish muxim axamiyat kasb etadi. TMK xorijiy filiali faoliyat soxasini tanlashda keyingi muxim omil bulib maxalliy firmalar – potensial yetkazib beruvchilarning texnik darajasi (sifatli yigma detallarni yetkazib berish imkoniyatiga egaligi) xisoblanadi.

90-yillarda jaxon bozorlarida amal kilgan korxonalar kullagan xalkaro iktisodiy munosabatlarning asosiy shakllari va turlari uz ustunliklari va kamchiliklariga ega. Amerikalik iktisodchilar tomonidan taklif kilingan ularning klassifikatsiyasi 1-jadvalda berilgan.

1-jadval. Korxonalar tashki iktisodiy faoliyati asosiy shakllari va turlarining afzalliklari va kamchiliklari