1 modul. GİMnastikanin’ rawajlaniw tariyxi joba Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı Milliy gimnastika sistemaları

---

1-  modul. GİMNASTİKANIN’ RAWAJLANIW TARİYXI 

Joba 

1.  Gimnastikanın’ payda bolıwı h’a’m rawajlanıwı 

2.  Milliy gimnastika sistemaları 

3.  Ko’rkem gimnastikanın’ payda bolıwı 

4.  Gimnastikanın’ Olimpiada oyınlarına kiritiliwi 

5.  O’zbekistanda gimnastikanın’ rawajlanıwı 

6.  Xalıq aralıq jarıslarda salmaqlı orıng’a iye o’zbekstanlı sportshılar 

 

 

Gimnastika  –  b.e.sh.  A’yyemgi  Gretsiyada  qa’liplesken  dene  shınıg’ıwlar 

sisteması.  Ha’r  bir  ja’miyettin’  ekonomikalıq  h’a’m  ma’deniy  o’zgeriwi,  adam 

xaqqındag’ı ilimnin’ rawajlanıwı, sonday-aq urıs alıp barıw usıllarının’ o’zgeriwine 

baylanıslı onın’ mazmunı h’a’m wazıypaları o’zgerip kelgen. 

Gimnastika  grekshe  «gimnos»  so’zinen  kelip  shıqqan  bolıp,  ol  «jalan’ash» 

degen ma’nisti bildiredi. Jalan’ash degennin’ ma’nisi A’yyemgi Gretsiyada gomer 

da’wirinde  dene  ta’rbiyası  menen  darya,  bulaq  h’a’m  ten’iz  boylarında 

shug’ıllang’an  kiyimler  bolsa  ko’p  kesent  etken  (suwlardı  asıp  o’tiwde,  suwda 

gu’reskende  h’.t.b.).  Basqa  tu’sindiriwlerge  qarag’anda  grekler  magiyag’a  isenip 

kiyim adamnın’ fizikalıq mu’mkinshiligin pa’seytedi dep isengen.

1

 

 Sonday-aq    grekshe  «gimnastike»  «gimnazo»  so’zinen  alıng’an,  degen 

pikirlerde bar ol «shınıqtıraman», «shınıg’ıw isleymen» degen ma’nisti beredi.  

Gimnastika  -  adam  salamatlıg’ın  bekkemlew,  onı  h’a’r  ta’repleme  fizikalıq 

jaqtan  ta’rbiyalaw,  ku’sh,  shaqqanlıq,  tezlik,  shıdamlılıq    h’a’m  iyiliwshen’lik 

sıyaqlı  dene  sapaların  rawajlandırıw,  jetilistiriw  ushın  orınlanatug’ın  arnawlı 

tan’lang’an sistema. 

A’yyemgi grekler dene shınıg’ıwlarının’ barlıg’ın gimnastika  dep  atadı h’a’m 

onı  ekige  bo’lip,  jaslardı  ulıwma  fizikalıq  jaqtan  ta’rbiyalawdı  -  gimnastika,  al 

jarısqa tayarlawdı - agonistika dep atag’an. Ha’zirgi zaman gimnastikasının’ ayrım 

elementleri h’a’m shınıg’ıwları erte zamanlarda payda bolg’an. A’yyemgi Qıtayda 

gimnastika shınıg’ıwların awırıwlardı emlew ushın paydalang’an bolsa al, a’yyemgi 

Hindistanda  dem  alıw  organların  jaqsılawda  paydalang’an.  Akrobatikalıq 

shınıg’ıwlardı Mısır, Kavkaz ellerinde gu’reske tayarlıq retinde paydalang’an. Biraq 

XVIII a’sirdin’ aqırlarına shekem o’z betinshe gimnastika sisteması bolmadı. 

Rimliklerde  o’zlerinin’  arnawlı  u’skeneleri,  shabandozlardı  u’yretiwge 

ag’ashtan  sog’ılg’an at,  tosıqlardan  o’tiw  ushın  ag’ash  za’n’giler  h’a’m  basqa  da 

ag’ash qurılmalar bolg’an. 

Orta a’sirlerde Rim imperiyası qulag’annan keyin sxolastika,

2

 asketizm,

3

 ilimge 

h’a’m  bilimge  dushpanshılıq  xu’kim  su’re  basladı  h’a’m  bul  waqıtları  a’yemgi 

du’nya  ma’deniyatı  h’a’m  iskustvosı,  sonın’  menen  birge  gimnastika  da  umıtılıp 

ketti. 

                                                 

1

 Ласио Кун. Всеобщая история физической культуры и спорта. М., 1982 

2

 Орта әсир философиясында үстем болған идеалистлик бағдар. Турмыстан ҳәм әмелияттан қол үзген 

формаль билим. 

3

 Диний этикалық тәлиймат. Дүньяның рәҳәтинен бас тартыўшылық. 

---

Gimnastikanın’  qayta  rawajlanıwında,  italiyalı  vrach  İeronima  Merkurialis 

(1530-1606),  Shveytsariya  pedagogi  İoggan  Genrix  Pestolotstsi  (1746-1827), 

frantsiya  filosofı  Jan  Jak  Russo  (1712-1778),  chex  pedagogi  Yan  Amos 

Kamenskiylerdin’ (1592-1670) xızmetleri u’lken. 

XVIII  a’sir  aqırı  XIX  a’sir  baslarında  Germaniyada  gumanistlerdin’  ideyası 

ta’sirinde  Filantrop  mektepleri  du’zildi.  Bul  mekteplerde  dene  ta’rbiyası 

sistemasına,  sonın’  menen  birge  gimnastikag’a  u’lken  kewil  bo’lindi.  Bul 

mekteplerde G.Fit (1763-1836), İ.Guts-Mutslar (1759-1839) xızmet etti.