1-mavzu: O’zbekiston tarixi predmeti, uni o’rganishning
metodologik tamoyillari, manbalari va ahamiyati
Reja:
1.O‘zbekiston tarixi fani, uning predmeti, o‘rganish ob’ekti va manbalari.
2. O‘zbekiston tarixini o‘rganishning nazariy-uslubiy asoslari.
3. Komil insonni tarbiyalashda tarixning roli.
4.Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q.
1.Tarix fani dunyo xalqlari qanday yashaganligi, ularning hayotida qanday voqealar
sodir bo‘lganligi, odamlar hayoti qanday va nima uchun o‘zgarib, hozirgi holatga
kellganligini o‘rgansa, O‘zbekiston tarixi uning ajralmas qismi bo‘lib, shu tarixiy madaniy
jarayonlarga mos holda ona zaminimizda o‘tmishda yashagan xalqlarning hayoti va
ularning rivojlanishi davomida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar, voqea va hodisalar, ularning
turmush tarzi, iqtisodi, ijtimoiy munosabatlari, davlatchiligi, madaniyati va shu kabilarni
to‘laligicha o‘rganadigan fandir.
“Tarix” so‘zi asli arabcha bo‘lib, “o‘tmishdagi voqealar haqida aniq hikoya qilish”
ma’nosida ishlatiladi. Bu so‘z lotinchada “istoriya” deb yuritilgan va bu ibora g‘arb
mamlakatlari xalqlari tillariga singib ketgan. Tarix ma’lum bir makonda, u yoki bu davrga
oid, aniqlangan, tadqiq etilgan inson hayotidagi voqealar to‘plamidir.
Demak, tarix–bu odamzotning turli davr va sharoitlardagi kechmishi, insonning
hayot uchun kurashi, turli qiyinchiliklarni yengishga, bunyodkorlikka, odamiylikka,
ezgulikka intilishini yoritib beruvchi fandir. Inson o‘z manfaatlarini ko‘zlab tutgan
murakkab va mashaqqatli yo‘lini ifodalovchi ham tarixdir. Buyuk mutafakkir A. Navoiy
moziyni ta’riflab shunday degan ekanlar:–Hukmdorlarning qay biri zulm otini surdiyu,
qay biri adolat bilan dong taratdi va oxiri bundan nima murod hosil bo‘lganini tarixdan
bilamiz. O‘lkada nima obod bo‘lgandi, mamlakat nimadan tinchlikka yuz tutdi
Har bir
shaxsning sifati nimayu, nuqsonlari nima, hamma hammasi tarixda bitilgan. Demak
“O‘zbekiston tarixi” faqat turli bilimlar tarzidagi fan emas, balki bir necha asrlar
davomida to‘planib kelgan o‘zaro ichki g‘onuniyatlar bilan chambarchas bog‘langan
bilimlar tizimi sifatidagi o‘zining predmetiga, o‘rganish ob’ektiga ega bo‘lgan mustaqil
fandir. Shu bilan birgalikda, “O‘zbekiston tarixi” fani xalqimiz tarixini haqqoniy
tasvirlovchi, aks ettiruvchi ko‘zgu, ijtimoiy, siyosiy, tarbiyaviy, ma’naviy saboqlar
majmuasidir. Vatanimiz tarixi predmeti xalqimizning deyarli uch ming yillik murakkab va
shonli o‘tmishini, ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy va ma’naviy hayotini xolisona o‘rganishga,
uni tushuntirishga qaratilgan.
O‘zbekiston tarixi fanining o‘rganish ob’ekti O‘zbekiston tarixidir. Tarixiy ob’ekt
(makon) O‘zbekiston tarixi fanining aniq maqsadi, vazifasi, yo‘nalishi va harakat doirasini
belgilab beradi. Ma’lum bir ma’noda ob’ekt bilan predmet bir-biriga juda yaqin tushuncha
bo‘lsada, ular tarix fanida tutgan o‘rni va vazifasi bilan farqlanadi.
Ob’ekt aniq tarixiy davr, makon, zamon va geografik mintag‘aviy chegaralar,
ma’lum bir xalq, milliy mamlakat tarixi bilan bog‘liq bo‘lib, shular doirasidagi voqea va
hodisalarni bir butun va yaxlitlikda o‘z ichiga oladi. Predmet esa mana shu bir butun
ob’ekt ichidagi aniq tarixiy-madaniy jarayonlardir.
Tariximizni o‘rganar ekanmiz, yana shuni inobatga olmog‘imiz lozimki, o‘zbek
davlatchiligi sarhadlari hozirgi mustaqil respublikamiz hududidan ancha keng bo‘lgan.
Shu boisdan ham o‘tmishimizning turli davrlarini o‘rganishda Markaziy Osiyoga oid
ma’lumotlar ham yoritiladi va bu tarixiy jarayonni to‘laroq anglashga yordam beradi.
Ayni paytda, mamlakatimizda uzoq vaqtlardan buyon o‘zbeklar bilan yonma yon yashab
kelayotgan tojik, qozoq, qirg‘iz, turkman, qoraqalpoq va boshqa elatlar ham yurtimiz
tarixiga dahldor. O‘zbekiston xalqi insoniyatning ajralmas bir qismidir. Yurtimiz o‘tmishi
va buguni o‘zga xalqlar, davlatlar bilan bog‘liq. Chunki ularning o‘lkamizda sodir
bo‘lgangan voqealarga u yoki bu darajada ta’siri bo‘lgan. Shu bois ham O‘zbekiston tarixi
jahon tarixining tarkibiy qismi desak adolatdan bo‘ladi
O‘zbekiston tarixi fani uchun tarixiy manbalarning o‘rni va ahamiyati behad katta.
Shuning uchun ham ular millat va xalqning ma’naviy-madaniy merosi, bebaho boyligi
hisoblanib maxsus arxivlarda, kutubxona va muzeylarda juda avaylab ehtiyotkorlik bilan
saqlanadi.
Tarixiy voqealar, xalqlar hayoti nom-nishonsiz yo‘q bo‘lib ketmaydi, ularga tarixiy
manbalar guvoh bo‘lib qoladi. Tarixiy manbalar ikkiga-moddiy va yozma manbalarga
bo‘linadi.
Eng qadimgi davrlardan bizgacha yetib kelgan mehnat qurollari, har xil idishlar,
tanga pullar, harbiy qurol-yarog‘lar, uy joylar, qal’alar, shahar xarobalari, qabrlar,
qoyatosh suratlari, rasmlar va boshqa narsalar moddiy tarixiy manbalar deb ataladi.
Qadimgi davrlardayoq odamlar o‘z fikrlarini yozma bayon etish uchun yozuv
belgilari ixtiro qilganlar. Savodxon kishilar o‘zlari yashab turgan yoki borib ko‘rgan
mamlakatlari haqida ko‘rgan-kechirganlarini daraxtlarning po‘stlog‘iga, toshga, teriga,
keyinchalik qog‘ozga yozib qoldirganlar. Xalqlarning hayotida yuz bergan voqea va
hodisalar haqida yozilgan bitiklar, kitoblar, podshoh va hokimlarning yozma shakldagi
qonunlari va farmonlari saqlanib qolgan bo‘lib, bular yozma manbalar deyiladi.
Umuman, Vatanimiz tarixini yaratish va o‘rganishda quyidagi manbalar asos
bo‘lishi lozim:
Do'stlaringiz bilan baham: |