1-ma’ruza: O‘rta Osiyo xalqlari Turk xoqonligi tarkibida

---

1-ma’ruza: O‘rta Osiyo xalqlari Turk xoqonligi tarkibida (VI-VIII asr 
boshlari)
Reja: 
1.
Turk xoqonligining tashkil topishi va O‘rta Osiyoga yurishlari 
2.
 
Turk xoqonligining mamlakatni boshqarishdagi usuli va siyosiy-ma’muriy 
islohotlar
 
3.
 
Turk xoqonligiga qarshi qo‘zg‘olonlar va uning bostirilishi
 
4.
 
Ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotdagi o‘zgarishlar
 
5.
 
Turk xoqonligining inqirozga yuz tutishi
 
 
Tayanch so‘zlar, iboralar va tushunchalar: 
"turk el", "turk", "turkash", 
"tukdus", "tu-kyu", "tuk-yut", L.N.Gumilyov, Oq xunlar, S.P. Tolstov, 
A.N.Bernshtom, K.V.Trever, tegin, xoqon, alxonlar, yexu (yabg‘u), she (shod), 
dele (tegin), silifa (eltabar) va tutunfa (tudun)
Adabiyotlar: 
1.Karimov I.A. O‘zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo‘li. – Toshkent: 
O‘zbekiston, 2007. 
2.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – Toshkent: Sharq, 1998.
3.Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 
2008. 
4.Sagdullaev A.S. Qadimgi O‘rta Osiyo tarixi. – Toshkent: Universitet, 2004. – 
B.18-21. 
5.Eshov B. O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalalari. // O‘zbekiston tarixi 
fanidagi innovatsiyalar. – Toshkent: Noshir, 2012. B.278-385. 
6.Shamsutdinov R., Karimov Sh. Vatan tarixi. Birinchi kitob. – Toshkent, Sharq, 
2010.
Turk xoqonligining tashkil topishi va O‘rta Osiyoga yurishlari 
VI asrning ikkinchi yarmidan boshlab Janubiy Sibir va Shimoliy Mongoliya 
ya’ni, Oltoy hududlarida turkiy qabilalar ittifoqi shakllana boshlaydi. Xalklarimiz 
davlatchiligi tarixida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan Turk hoqonligi xususida 
talaygina manbalar bizning kunlarimizgacha saqlanib qolgan bo‘lsa-da, ularning 
ayrimlari bir-birini inkor etadi. Ushbu manbalar VI asrning oxirlarida yashagan 
vizantiyalik tarixchilar Menandr Protektor, Feofan Vizantiyskiy, suriyalik tarixchi 
Ionna Efessiylarning tarixiy asarlari, epigrafik yodgorliklar - Urxo‘n-Yenisey, runiy 
yozuvlari, Xitoyning "Tan xonadoni tarixi" qabilardir. Undan tashqari o‘rta asrlar 
mualliflari at-Tabariy, Denovariy, Beruniy, Narshaxiylar asarlarida ham Turk 
xoqonligi to‘g‘risida ma’lumotlar uchraydi. 
Ta’kidlash joizki turk atamasining ilk marotaba tilga olinishi 542 yilga to‘g‘ri 
keladi. Turli manbalarda turklar "turk el", "turk", "turkash", "tukdus", "tu-kyu", 
"tuk-yut" kabi nomlar bilan tilga olinadi.