1-lekciya cifrlı qurilmalardi joybarlawǵa kirish faniga kirish reja

1-LEKCIYA

Cifrlı QURILMALARDI joybarlawǵa KIRISH FANIGA KIRISH

REJA:

1. Cifrlı qurılmalardı joybarlawǵa kirisiw páni maqseti hám wazıypaları.

2. Cifrlı qurılmalar hám signallar.

3. Cifrlı qurılmalardıń abzallıǵı.

4. Cifrlı qurılmalardı proektlestiriw rawajlanıwınıń tiykarǵı baǵdarları. Integral mikrosxemalar

(IMS) hám olardıń klassifikatsiyasi.

Cifrlı qurılmalardı joybarlawǵa kirisiw páni ulıwmakásiplik pánler kompleksine tiyisli bolıp, V semestrde uyreniledi.

“Cifrlı qurılmalardı joybarlawǵa kirisiw” pániniń bas zárúrli wazıypası studentlerge informaciya hám kommunikatsiya texnologiyalarında isletiletuǵın cifrlı qurılmalar túrleri, xarakteristikaların, olardıń dúzilisi, islew mexanizimlari hám olar járdeminde jaratılatuǵın quramalı cifrlı qurılmalardıń texnologiyalıq hám de sxemotexnik qásiyetlerin úyreniw máselelerin óz ishine alıp keyinirek studentlerge arnawlı pánlerdi ózlestiriwde, keleshekte bolsa cifrlı qurılmalardı islep shıǵarıw, proektlestiriw hám izertlew jumıslardı tabıslı ózlestiriwi ushın zárúr bolatuǵın tayansh bilimlerdi beredi.

Pán boyınsha studenttiń ilmiy tájriybesine qoyılatuǵın talaplar. Studentler cifrlı qurılmalardı joybarlawǵa kirisiw pánin úyreniw processinde tómendegilerdi atqara alıwı kerek:

-cifrlı integral qurılmalardıń islew mexanizimi, xarakteristikaları, modelleri hám de olardı analiz hám sintez etiwge kerek bolatuǵın ekvivalent sxemaların biliwi;

-ózlestirgen bilimlerin cifrlı integral qurılmalardı tuwrı tańlawda, xarakteristikasınan parametrlerin tuwrı esaplawda, jumıs rejimleri hám sırtqı tásirinlerge turaqlılıǵın anıqlawda qollay biliwi;

-informaciya hám kommunikatsiya texnologiyalarında isletiletuǵın cifrlı qurılmalar mikro baǵdarları hám wazıypaların, sxemanıń diskret passiv komponentalari hám integral sxema elementlerin, integral mikrosxema elementleri dúzilisi onıń xarakteristikasına tásirin biliwi;

-cifrlı integral qurılmalardıń parametrlerin ólshew hám de xarakteristikaların izertlewge isletiletuǵın ásbap hám qurılmauralarda islewdi biliwi;

-informaciya hám kommunikatsiya texnologiyalarında isletiletuǵın cifrlı qurılmalar parametrlerin anıqlay biliwi hám alınǵan nátiyjelerdi tuwrı analiz qılıwdı biliwi kerek.

Hár qanday ilimiy-texnikalıq, biologiyalıq hám sotsial sistemalardı basqarıw hám islew, ásirese esaplaw texnikası tiykarlarında informaciya processleri jatqan bolıp, olarda informaciyalardı jıynaw hám qayta islew menen baǵlıq bolıp, olardı uzatıw, saqlaw, bólistiriw, sáwlelendiriw, jazıp qoyıw, oqıw hám basqa processler jatadı. Sanap ótilgen informaciya processlerin juwmaqlaw tiykarında tómendegi:informaciyanı qabıllaw, uzatıw, saqlaw hám olardı qayta islew -tórt tiykarǵı processler yamasa atqarılatuǵın jumıslar rejimin ajıratıw múmkin bolıp tabıladı. Ulıwma usı processlerdi ámelge asırıw tiykarında informaciyalardı ańlatiwshı fizikalıq qayta islew hám olardıń usınıw formalarında jatadı.

Informaciya - eń qısqa hám qıyın tariflanadigan túsinik bolıp tabıladı. Informaciyanıń qanday da material kóriniste sáwlelengenlantirilgani -xabar, onı fizikalıq qurallar menen uzatılıwı - ( DSTU2938-94 ga tiykarınan )-signal dep ataladı.

Mudamı informaciya xabarları informaciya deregi, informaciyanı qabıl etiwshi hám uzatıw kanalları menen baǵlıq bolıp tabıladı (1. 1-súwret)


Ахборотни кабул килувчи

Узатиш каналлари

Ахборот манбаси

1- súwret. Uzatıw kanalınıń informaciya modeli

Informaciyalardı uzatıwshı hám qabıl etiwshi retinde insanlar yamasa texnikalıq qurulmalar ( kompyuterler, datchiklar indikatorlar v. b.) bolıwı múmkin bolıp tabıladı. Uzatıw ( aloka) kanalı dep- bir kirisiw hám bir chikishli informaciyalardı kórsetilgen aralıqqa uzatıw ushın mólsherlengen qurılmalar kompleksine aytıladı. Xabarlar túrli formalarda : dawıs, tekst, suwret, datchiklardan alınǵan elektr kernewler bolıwı múmkin.

Integral mikrosxemdalardan shólkemlesken cifrlı texnika hám cifrlı usıllar, sonday-aq, mikroprotsessor sistemaları, televiziyalıq, radiouzatish hám baylanıs qurılmauralarida informaciya shólkemlestiriwde keń qollanıw etilgen.

Cifrlı texnika házirgi kúnde esaplaw texnikasınıń tiykarın shólkemlestirip tómendegi jónelislerde keń qollanılıp atır :

- Texnologiyalıq processlerdi avtomatikalıq basqarıw, texnikalıq qásiyetlerin avtomatikalıq baqlaw hám kesellikti anıqlaw qılıw ;

- Elektron esaplaw mashinalarında admınıstrativ basqarıw, ilimiy jumıslar hám avtomatlastırılgan proektlestirisler ushın paydalanılıp atır ;

- Cifrlı texnikanıń rawajlanıwına 1949 jılda tranzistordıń jaratılıwı dúmpish boldı.

Bizge belgili bolǵan logikalıq funksiya hám ámellerdi payda etiwde tranzistorlardan paydalanıw múmkinshiligi bar ekenligi cifrlı texnikanıń sol dárejede jedel rawajlanıwına alıp keldi. Házirgi kunga kelip barlıq EHM protsessorlarining tiykarın quraytuǵın integral mikrosxemalarda, tranzistorlarda qurılǵan logikalıq funksiyalar tiykarǵı esaplaw jumısların ámelge asıradı.

- Cifrlı qurılmalar dep, logikalıq algebra funksiyaların ámelge asırıw ushın isletiletuǵın qurılmalarǵa aytıladı.

- Logikalıq algebra funksiyaların shólkemlestiriwde qollanılatuǵın qurılma logikalıq qurılma dep ataladı.

- Cifrlı qurılmalar kodlı sózlerdi kirgiziw hám shıǵarıw usılına qaray izbe-iz, parallel hám aralash túrlerge bólinedi.

- Izbe-iz cifrlı qurılma kiriwine kodlı sóz belgileri bir waqıtta berilmaydi. Mısal ushın 1. 2-suwretdegi qurılmatı keltiriw múmkin:

1. 2.- súwret

Parallel cifrlı qurılma kiriwine hár bir kirisiw belgi bir waqıtta beriledi.

1. 3.-suwrette bunday qurılmaqa mısal keltirilgen:

1. 3 - súwret
Bunda kirisiwde 2 ( I, II) úsh razryadlı signal belgileri bir waqıtta beriledi hám shıǵıwda da úsh razryadlı signal belgileri bir waqıtta shıǵadı.

Aralash túrli cifrlı qurılmalarda kirisiw hám shıǵıw kodlı sózleri hár túrlı túrde beriledi. Mısalı, kiriwler ketma- ket, shıǵıwlar parallel. Bunday qurılmalar kodlı sózlerdi bir formadan basqa formaǵa ótkeriwde isletiliwi múmkin ( Mısalı, izbe-iz formadan, parallel formaǵa hám kerisinshe). Avtomatlasqan sistemalarda informaciya almasınıwı signallar járdeminde ámelge asadı. Signaldı tasıwshıları retinde fizikalıq shamalar túsiniledi, mısalı, tok, kernew, magnit jaǵdaylar hám t.b. Fizikalıq shamalar óziniń waqıt funksiyası arqalı yamasa belgilengen keńislikdegi bólistiriliwinde ańlatpalanadı.

CHastota, amplituda, faza, impulslar dawam etiw waqti, izbe-iz impulslar ceriyalarining bir yamasa bir neshe parallel liniyalarida bólistiriliwi, suwret noqatlarınıń tegislik hám x. k. larda bólistiriliwi sıyaqlı uzatıwshı vaqtli funksiyalardı anıqlawshı parametrler ( olar arqalı informaciya uzatıw jaǵdayında ) informaciya parametrleri dep ataladı. Eger fizikalıq shama eki yamasa odan artıq informaciya parametrlerdiń tasıwshısı bolsa, ol kóp ólshewli signal esaplanadı. Informaciya parametrler bir qatar anıq muǵdarlar kompleksine iye.

- Analog signallar ( informaciya parametrleri berilgen diapazon ishinde hár qanday muǵdardı qabıllawı múmkin);

- Diskret signallar ( informaciya parametrleri tek ǵana berilgen anıq diskret muǵdarlardı qabıllawı múmkin);

- Úzliksiz signallar ( informaciya parametrleri hár waqıtta ózgeriwi múmkin);

- Uzlukli signallar ( informaciya parametrleri waqtıniń diskret az waqıtlaridagina basqa muǵdardı qabıllawı múmkin);

EHM járdeminde avtomatlastırılatuǵın sistemalarda ushraytuǵın signallardıń tipik formalarına birpara mısallar tómende keltirilgen:

1.4.-súwret

1.5.-súwret

1.6.-súwret

1.7.-súwret

1.8.-súwret

1.9.-súwret

1.10.-súwret

Signallar.

- Diskret signallar cifrlı hám kóp pozitsiyali signal túrlerine bólinedi.

- Barlıq cifrlı bolmaǵan diskret signallar kóp pozitsiyali dep ataladı.

- Cifrlı signallar tiykarınan izbe-iz yamasa parallel tárzde uzatıladı. Parallel signallarda informaciya parametrleriniń barlıq parametrleri túrli n signal liniyalari arqalı uzatıladı.

- Izbe-iz signallarda informaciya parametrlerdiń barlıq parametrleri anıq waqıt izbe-izliginde ulıwma signal liniyalari boyınsha birin-ketin ámel etedi.

Cifrlı signallar. Tómendegi 2-suwretde tórt razryadlı cifrlı signaldıń kórinisi suwretlengen.

Ol jaǵdayda

a - parallel signal ;

b - izbe-iz signal ;

1.11.-súwret