1. javob ilmiy va amaliy tadqiqotlarda real mavjud sistemalarni modellashtirish katta rol uynaydi. Modellashtirish moxiyati shundan iboratki

1.JAVOB Ilmiy va amaliy tadqiqotlarda real mavjud sistemalarni modellashtirish katta rol uynaydi. Modellashtirish moxiyati shundan iboratki, xar biri real mavjud yoki abstrakt bulgan ikki sistemalar orasida uxshashlik munosabati urnatiladi. Agar bu sistemalardan birinchisi tadkik kilish uchun ikkinchisiga nisbatan soddarok bulsa, ikkinchi sistemaning xossalari xakida birinchi sistema xulkini kuzatib xukm chikarish mumkin. Bu xolda tadqiqot uchun foydalanilgan sistemani model deyiladi.

2.JAVOB Model (lat. modulus-ulchov, me’yor) biror obyekt yoki obyektlar sistemasining obrazi yoki namunasidir. Masalan, Yerning modeli globus, osmon va undagi yulduzlar modeli planetariy ekrani; odam suratini shu surat egasining modeli deyish mumkin.

Qadimdan insoniyatni yaxshi sharoitda turmush kechirish, tabiiy ofatlarni oldindan aniklash muammolari kiziktirib kelgan. Shuning uchun insoniya dunyoning turli hodisalarini urganib kelishi tabiiy xoldir.

3JAVOB. Modellashtirish masalalarining kuyilishi san’atini egallashga yordam beradigan sistemaviy tushunchalarga jumladan, «sistema» suziga dikkatni karataylik. «Sistema» cuzi yunonchadan tarjimada birlashma (sochetanie)degan ma’noni beradi. ”Sistema”suzi va unga boglik bulgan “katta sistemalar”, ”murakkab sistemalar”, ”dinamik sistemalar”, ”statik sistemalar”, ”determinirlangan sistema”, ”extimoliy sistema”, ”ochik sistema”, ”yopik sistema”, ”sistemaviy taxlil”, ”sistemalar nazariyasi”, “sistemaviy yondashish” tushunchalari keng tarkalgan.

“Sistema”tushunchasini anik ta’riflash kiyin. Bu tushuncha kibernetikaning asosiy tushunchasidir.

Adabiyotda sistema tushunchasining ma’no buyicha uzaro yakin bulgan bir kancha ta’riflari keltirilgan. Masalan, sistema umumiy funkstiya bilan boglangan elementlar tuplamidir yoki sistema uzaro alokadagi elementlar tuplamidir yoki oralarida u yoki bu alokalar mavjud bulgan elementlar tuplamini sistema deyiladi.

4javob. 1. Oila-sistema

2. Poezd kupesida gazeta ukiyotgan uchta odam guruxi-sistema emas.

3. Suxbatga kirishgan usha uchala odamlar guruxini sistema sifatida karash mumkin.

4. Temir yul-sistema.

5. Xalk xujaligi –sistema.

6. Kristallning atom panjarasi –sistema emas, chunki u atomlar tuplamini tashkil kilsa xam, biror vazifani bajararishga muljallanmagan.

7. Tirik xujayra-sistema, chunki u usadi, oziklanadi, xayotiy jarayonni davom ettirishdan iborat bulgan uz vazifasiga buysunadi.

8. Tenglamalar sistemasi

9. Odamning nerv sistemasi

10. Xarbiy ishlarda mudofaa sistemasi.

11. Avtomatlashtirilgan boshkaruv sistemasi.

Sistema sistema ostilarga ajralishi mumkin. Masalan, stanok uni boshщkaruvchi usta bilan ikki uzaro ta’sirdagi va uzaro boglik kismli odam- mashina sistemasini tashkil kiladi. Ishchi, uz navbatida, muskul, nerv, kon aylanish va boshka sistemalardan tashkil topgan sistemani xosil kiladi.

5JAVOB

Sistema sistema ostilarga ajralishi mumkin. Masalan, stanok uni boshщkaruvchi usta bilan ikki uzaro ta’sirdagi va uzaro boglik kismli odam- mashina sistemasini tashkil kiladi. Ishchi, uz navbatida, muskul, nerv, kon aylanish va boshka sistemalardan tashkil topgan sistemani xosil kiladi.

7.JAVOB Adabiyotda sistema tushunchasining ma’no buyicha uzaro yakin bulgan bir kancha ta’riflari keltirilgan. Masalan, sistema umumiy funkstiya bilan boglangan elementlar tuplamidir yoki sistema uzaro alokadagi elementlar tuplamidir yoki oralarida u yoki bu alokalar mavjud bulgan elementlar tuplamini sistema deyiladi.

10JAVOB

Jarayonlarni matematik modellashtirishda sistemaviy yondashishdan deyarli xamma fanlar (geografiya, politologiya, psixologiya, sostiologiya va boshkalar) vakillari tomonidan foydalaniladi. Bunda modellashtirilayotgan obe’kt sistema sifatida karaladi.

Sistemaviy yondashish tushunchalarining anik amaliy muammolarning taxliliga kullash sistemaviy taxlil (yoki sistemalar taxlili)nomini oldi. Sistemaviy taxlilning xar kanday metod u yoki bu omillar, xodisalar, jarayonlarning matematik bayoniga tayanadi. Sistemaviy taxlilning asosi matematik modellarni tuzishdan iborat. Taxlilning takdiri modelning sifatiga boglik. Fan bora-bora aloxida faktlarni urganishdan modellarning iurakkab sistemalarini urganishga utishni tayyorladi. Sistemaviy taxlilining yaxshi maktabi bulib, fizika xisoblanadi. Fizikada uzaro boglangan modellar sistemasi barpo kilingan. Sistemaviy taxlil matematik fan emas. U rasmiylashtirilgan modellarni taxliliga asoslangan metodlarni soddalashtiradi va uzlashtiradi.

Bunda elementlar tuplamining uzi sistemani tashkil kilmaydi. Sistemaning elementlari unday yoki bunday boglanishda bulishi kerak.