1-topshiriq.
1.Beruniyning “Saydana” asarining tilshunoslik uchun ahamiyati.
O`rta asr Yevropasida Aliborona nomi bilan mashhur bo`lgan qomusiy alloma xorazmlik Abu Rayhon al - Beruniy (937-1048), ma`lumotlarga qaraganda, 150 dan ortiq asar yaratgan. Ushbu asarlar matematika, fonetika, kimyo, astronomiya, jo`g`rofiya, tibbiyot, adabiyot, musiqa, riyoziyot va tilshunoslik kabi qator sohalarga oid bo`lib, jahon ilm-fanining durdonalari sifatida qadrlanadi.
Abu Rayhon Beruniyning lisoniy qarashlari “Saydana” nomli asarida beriladi. Anig`i, ushbu asar dorivor o`simliklar, hayvonlar va ma`danlar tavsifiga bag`ishlangan bo`lib, unda dorivor moddalarning bir necha tillardagi nomlari keltiriladi. Buyuk alloma ushbu asarda dorivor moddalarning bir necha tillarda qanday nomlanishinigina bayon qilib qolmasdan, balki ushbu moddalarning har bir tildagi mahalliy, ya`ni har bir shevadagi nomlanishini ham alohida ko`rsatib beradi. Demak, muallif predmet va uning nomi munosabati masalasiga alohida ahamiyat beradiki, ayni masala qadimgi tilshunoslik davridan to shu kungacha ham til haqidagi fanning eng dolzarb muammolaridan biri bo`lib kelmoqda.
Beruniy she`riyat masalalari bilan ham shug`ullanadi, asarlar yaratadi, o`zi ham she`r ijod qiladi. U “Saydana” asarida qator shoirlarning she`riyatidan namunalar keltiradi.
2.Beruniyning dorivor o‘simliklarning nomlanishiga bo‘lgan munosabati. “Saydana” dorivor moddalar lug‘atidir.
Beruniy asardagi 29 bob va 1116 maqolada dorivor moddalarning nomiga izoh beradi. Har bir bob bir harfga bag`ishlanadi. U asarda 4500 dan ortiq arabcha, yunoncha, suriyacha, forscha, xorazmiycha, so`g`dcha, turkcha va boshqa tillardan o`simlik, hayvon, dorivorlar nomlarini to`playdi va izohlaydi. Demak, “Saydana” asari ayni vaqtda dorivor moddalar nomlarining izohli lug`ati sifatida ham qadrlanadi. Muallif asarda dorivor moddalar nomini arab alifbosi tartibida joylashtiradi. Bir harf bilan boshlanuvchi bir necha so`z bo`lsa, ular shu harf bobida ichki alfavit asosida beriladi. Mazkur lug`at ham izohli, ham tarjima, ham etimologik, ham dialektologik lug`at sifatida alohida ahamiyatga egadir.
3.Beruniyning dunyo tillariga munosabati . Uning leksikologiya, leksikografiya, etimologiya va grammatikaga qo‘shgan hissasi.
Azaldan ko’p dindor kishilar arab yozuvi Olloh tomonidan berilgan ilohiy narsa deb qarashgan. Uni o’zgartirib bo’lmaydi, chunki u Ollohning kalomidir, - deydi. Beruniy esa har qanday yozuvlar qatori arab yozuvi ham insoniyatning kashfiyoti ekanligini ta’kidlaydi. Bu yozuvda unli fonemalarning ifodalanmasligi, ko’p harflarning o’xshashligi, ularning ayrimlari nutqda farqlanishi bir qancha qiyinchiliklar keltirib chiqarashini aytadi. Ayniqsa, tarjimada bu hol yaqqol ko’rinadi.Agar nuqtalar tushib qolsa, ma’noning chiqmasligi yunon olimlarining ism-shariflarini to’liq va to’g`ri ifodalab bo’lmasligini ta’kidlaydi. Shuning uchun yunon familiyalarini asliga solishtirgan holda transkripsiya qiladi. Shuningdek, hindcha so’zlarni berishda bir qancha hind fonemalarining arab tili fonetikasida yo’q ekanligini, shu sababli arab yozuvi orqali bu so’zlarni to’g`ri ifodalab bo’lmasligini aytib, u arab yozuviga fors tilidan foydalangan holda to’rtta (p, ch, j, g) harf qo’shadi.
4.Ibn Sinoning “Asbob” asarida nutq tovushlarining fiziologik va akustik xususiyatlari.
Til va tafakkur masalalari nihoyat darajada murakkab jarayon bo‘lib, u tilshunoslikdan tashqari falsafa, mantiq, psixologiya, fiziologiya fanlari bilan bevosita aloqadordir.
Ibn Sinoning til haqidagi ta’limoti mantiqiy nuqtayi nazarga asoslanadi. LJningcha, fikr belgisi haqidagi ta’limot til haqidagi ta’limotdir. U tilni tabiiy va sun'iy tillarga bo’ladi. Tabiiy til tafakkur belgisi sifatida Ibn Sino tomonidan har tomonlama o‘rganilgan. Ibn Sino ta’kidlashicha, fikr va nutq, til va tafakkur o‘rtasida doimiy aloqa mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |