1 – Амалий машғулот

1 – Амалий машғулот

МАҲСУЛОТ СИФАТИНИ НАЗОРАТ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИНИ ЎРГАНИШ


Ишдан мақсад:
- маҳсулот сифати тушунчаси ва сифат кўрсаткичларини ўрганиш;
- маҳсулотларга қўйиладиган талабларни таҳлил қилиш;
- маҳсулот сифатини назорат қилиш усуллари ўрганиш.
Таянч сўзлар: маҳсулот, сифат, маҳсулот сифати, сифат кўсаткичлари, оргонлептик усул, тажриба усули ва бошқалар


Назарий қисм


Маҳсулот сифати тушунчаси ва сифат кўрсаткичлари.
Ҳар бир маҳсулотни хусусиятлари унинг бир нечта кўрсаткичлари билан белгиланади. Сифат кўрсаткичи-бу маҳсулот хусусиятлари йиғиндисидан иборатдир.
Маҳсулотларни маълум бир шароитда фойдалана олиши (истеъмол қилиниши) уни истеъмолчилар талабини қондириш даражаси хисобланади.
Маҳсулотлар сифати ҳар доим унинг хусусиятлари билан мос келавермайди. Масалан, тахта ёки ёғочни мих ва шурупни ўтказиши хусусияти бўлса уни мустахкамлиги сифатга киради.
Турли маҳсулотлар сифати ўзига хос ўлчам ва бирликларга эгадир (км, м, гр, кгс ва бошқалар).
Сифат кўрсаткичлари қуйидагича таърифланади: алоҳида белгиси, комплекс, интеграл, бошланғич (базовый), умумлаштирилган ва нисбий кўрсаткичлари.
Алоҳида белгиси деганда биз маҳсулотнинг фақат битта сифат кўрсаткичини кўрамиз: сифат хидини антиқалиги, тиллани тозалиги, ёғочни пишиқлиги соябонни офтобдан ва ёмғирдан химоя қилиш хусусиятлари.
Агарда маҳсулотни бир нечта сифатлари умумлашган бўлса уни окмплекс кўрсаткичлари деб айтамиз. Маҳсулотни алоҳида сифат кўрсаткичларидан бирортаси 0 га тенг бўлса у маҳсулот сифатли маҳсулот деб айтилмайди.
Сифатни интеграл кўрсаткичи маҳсулотни истеъмол қиймати билан унинг нархи яъни сарф харажатларни нисбати билан аниқланади:

a=K₀/З=K₀/З_п+З_э

бу ерда З-маҳсулотни ишлаб чиқариш ва фойдаланиш учун кетган ҳаражатлар; З_п-ишлаб чиқариш ҳаражатлари; З_э-фойдаланишдаги ҳаражатлар; К₀-стеъмол хусусиятлари кўрсаткичлари.

Турли маҳсулотларни яратилиши давридан уни сифатини олий даражага кўтаришда иқтисодий тарафлари муҳим аҳамиятга эга бўлади, чунки иқтисодий тарафда яхши сифатга эга маҳсулот доимо харидоргир бўлиш билан бир қаторда истеъмолда ва фойдаланишда яхши самарадорликка эгадир.

Сифатни оптимал кўрсаткичи деганда, сифат кўрсаткичларини шундай кетма-кетлигига айтиладики, у маҳсулот кам ҳаражат талаб қилиб, истеъмолчиларни эҳтиёжини тўла қондиради. Ишлаб чиқаришни такомиллаштириш натижасида харидорлар талаби ҳам ортиб боради ва маълум сифатли маҳсулот ўрнини келажаги порлоқ бўлган бошқа маҳсулот эгаллайди.
Маҳсулотларнинг умумлаштирилган сифат кўрсаткичи-бу шундай умумлашган кўрсаткички, у шундай хусусиятлар йиғиндисики, у орқали сифатга баҳо бериш мумкин. Маҳсулотларни сифатини баҳолашда уни умумлашган хусусиятларини солиштириб кўриш мумкин. Бу доимо ўзгаришда ва ривожланишда бўлади, чунки аҳолини эҳтиёжи доимо ўзгариб туради ва мукаммалликка интилади. Шунинг учун сифатни баҳолашдан сифат даражасини баҳолаш тўғри бўлади. Истеъмолчи учун маҳсулотни сифати билан бир қаторда унинг бажарадиган вазифаси, чидамлилиги ва бошқа кўрсаткичлари муҳим аҳамиятга эгадир.