London –Buyuk Britaniya poytaxti,mamlakatning muhim siyosiy,iqtisodiy va madiny markazlardan birin hisoblanadi. London hozirgi kundagi igliz tilida gaplashuvchi mamlakatlarning poytaxti va ingliz tilining vatani deb tan olingan. London Temza daryosining quyi oqimida ,Shimoliy dengizdan 64 km masofada joylashgan. Aholisi 8,961,989 kishi. (2021) . Iqlimi qishi yumshoq, yozi unchalik issiq bo’lmagan joyda joylashgan.
Rimliklar bosib olghuniga qadar ya’ni milodiy 30-40 yillarda London dastlab o’rnida keltlar qishlog’I bo’lgan. Kryinchalik 11-asr oxiri va 12-asr boshlarida London Angliyaning rasmiy poytaxtiga aylandi.
Ingliz tili (inglizcha: English) — hind-yevropa oilasining german guruhiga kiruvchi til. Ingliz xalqining tili. Avstraliya, AQSH, Birlashgan Qirollik, Hindiston, Irlandiya, JAR, Kanada, Liberiya, Malta va Yangi Zelandiyaning rasmiy tili. Ingliz tili dunyodagi eng koʻp ishlatiladigan tillar ichida 3-oʻrinda turadi (Ispan hamda Mandarin Xitoycha tillardan keyin). Yevropa Ittifoqining asosiy tili.
Ingliz tili BMTning rasmiy ish yuritish tillaridan biri, Buyuk Britaniya, Irlandiya, Shim. Amerika, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Osiyo va Afrikadagi koʻpgina mamlakatlarda tarqalgan. Bu tilda yer yuzidagi 400 milliondan ortiq kishi gaplashadi (1992). Buyuk Britaniya va Shim. Irlandiya, AQSH, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Kanada (fransuz tili bilan birga), Irlandiya (irland tili bilan birga), Hindiston va 15 ta Afrika davlati (JAR, Nigeriya, Gana, Uganda, Keniya, Tanzaniya va b.)da rasmiy til sifatida qoʻllaniladi.
Ingliz tili qadimgi german qabilalari (ingliz, saks va yut)ning tillaridan kelib chiqqan. Ingliz tili Angliyaning Anglo-Sakson qirolliklari hamda hozirgi janubiy-sharqiy Shotlandiya yerlari avvalgi Norzumbriya qirolligida vujudga keldi. Tarixiy manbaalarga koʻra, eski ingliz tili juda koʻplab shevalar turkumini oʻz ichiga oladi. Qadimiy ingliz tili (7— 11-asrlar) anglosaks tili deb atalgan va 4 shevaga ega boʻlgan: nortumbriy, mersiy, uessek va kent. 9—11-asrlarda uessek shevasi asosida adabiy ingliz tili shakllangan. Bu shevalar turkumi Buyuk Britaniyaning sharqiy qirgʻogʻiga nemis qabilalari boʻlmish anglo-saksonlar tomonidan keltirilgan. English (ingliz) soʻzi Angles soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, bu xalqning ajododlar yurti Angeln hozirgi Schleswig-Holstein boʻlgan. Ingliz soʻzlarning koʻpchiligi Lotin tilidan olingan, vaholanki lotin tili Xristian Cherkovi hamda Yevropa tafakkur doirasining tili edi. Vikinglarning 8 hamda 9-asrdagi istilosidan keyin ingliz tili eski norz-tilining bir qismini oʻzlashtirdi. Angliyaning 11-asrda Normandlar tomonidan egallanilishi norman fransuz tilininin ingliz tili bilan qorishishiga olib keldi. Aynan shu sababli ingliz tili lugʻaviy va imloviy tarzda roman tillar turkumiga aloqador. Oʻrta ingliz tili (12—15-asrlar) urgʻusiz unlilarning reduksiyaga uchrashi natijasida feʼllik soʻz birikmalari koʻp oʻzgarishlarga uchragan. 16—17-asrlarda yangi ingliz tili yuzaga kelgan. Buyuk Britaniyaning 17 va 20-asr oʻrtasidagi kuchli rivojlanishi hamda AQSHning 20-asrdagi dunyoviy tasiri ostida ingliz tilining xalqaro nufuzi oshdi.
Hozirda ingliz tili oʻz hududiy shevalariga ega. Buyuk Britaniyada shotland shevasi, shim., jan., markaziy shevalar guruhi, AQShda Sharqiy, Oʻrta Atlantika (markaziy), jan.sharqiy, oʻrta, gʻarbiy shevalar guruhi mavjud. Ingliz tili fonematik tizimida oʻziga xos unlilar va undoshlar mavjud. Boshqa german tillaridan ingliz tili analitik qurilish belgisi bilan farqlanadi. Grammatik munosabatlarni ifodalashda yordamchi soʻzlar (artikl, yordamchi feʼllar, predloglar) va soʻz tartibi katta ahamiyatga ega. Ingliz tili boshqa tillar (lotin, fransuz, italyan, ispan va b.)dan 70 % ga yaqin soʻz qabul qilgan. Ingliz tilining amerikacha variantini Buyuk Britaniya variantidan farqini shu bilan izohlash mumkinki, Shim. Amerikaga dastlab koʻchib kelganlar (1607) London va uning atrofidan, keyingilari esa Shim. Britaniya va Irlandiyadan kelishgan. AQSH tilida Britaniyadagi singari yorqin ifodalangan shevalar yoʻq. Prof. X. Kurat taxriri ostida chiqqan „AQSH va Kanadaning tilshunoslik atlasi“da (1939) yetti sheva, shu jumladan, tarqalishi hududi jihatidan eng salmoqli boʻlgan AQShning markaziy va shim. viloyatlari shevalari ajratib koʻrsatilgan; u AQShda asosiy adabiy meʼyor hisoblanadi. Ingliz tilining amerikacha va Buyuk Britaniya variantlari oʻrtasidagi farq leksikada va maʼlum darajada fonetikada namoyon boʻladi; grammatikasidagi farq sezilarli emas. Ingliz tilining mavjud Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya va JAR adabiy variantlari xususida ham shunday fikrni aytish mumkin. Ingliz tili yozuvi lotin alifbosi asosidadir. [1] Ingliz tili alifbosi lotin yozuviga asoslangan va 26 ta harfdan iborat: A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z.
Miloddan avvalgi VIII asrda boshlangan. Zamonaviy Britaniya hududida, ko'chma qit'a qit'adan Britaniya qabilalarining qabilalari hududida boshlanganida. "Immigrantlar" uchun "Britt" nomi - Prtyden. Qizig'i shundaki, "Britaniya" nomining paydo bo'lishining bitta nazariyasi MATTS bilan bog'liq: "Britan" "Britaniya" degan ma'noni anglatadi. "Britaniya" degan ma'noni anglatadi. Bunday qadimiy hayot davriga qaramay, sobitlar rivojlangan ma’daniyatga ega edi. Vaqt o'tdi va miloddan avvalgi birinchi asrda Qaysar Angliya hududiga keldi va uni Rim imperiyasining bir qismi bilan e'lon qildi. Bu miloddan avvalgi I asrda. Qadimgi Rim mualliflari Britaniyaning rasmiy nomi bilan bog'liq bo'lgan atamaning eng qadimgi zikriga javob berishadi. Bu ismi lotin tilidan kelib chiqadi va "Brittning er" degan ma'noni anglatadi. Rimliklarni va ularning kelgusidagi aloqalarini boshqa joyga ko'chirish tilga ta'sir ko'rsatdi: bu haqda bugungi kunda lotinning kelib chiqishi so'zlari bor. Xalqlarning bunday o'zaro ta'siri V asrgacha davom etdi, shundan so'ng Germaniyaning Saksovning Saksov qabilasi, Yutov, burchaklar va Friziy hududning hududiga bosim o'tkazib, ular bilan mahalliy advokatni olib kelishdi. Shunday qilib, ingliz tilidagi so'zlar bilan to'ldirilgan ingliz tilini rivojlantirishning yangi bo'limi boshlandi.
Keyingi tilda aks ettirilgan xristianizatsiya davri edi. Lotinning ko'plab so'zlari germaniyalik raqiblar bilan aralashtirilgan lotin tilidan, natijada yangi lug'at birliklari paydo bo'ldi. Bu davrda til 600 so'zdan iborat tilga boy bo'ldi.
Vikinglar hujumlarining boshlanishi bilan va 9-asr kelganidan keyin mahalliy advokatlar bilan aralashgan bayram so'zlari bilan tildagi Danlar paydo bo'ldi. Ingliz tilida, Skandinaviya guruhining so'zlari "SC", SK "ning xarakterli kombinatsiyasiga ega bo'lib chiqdi.
Angliya Xi - XVI asrlardagi Norman uyining yuqori qismida. Ingliz tilida frantsuz so'zlarining ko'rinishi, lekin Lotin va Anglo-Sakon ham ustunlik qildi. Aynan shu paytda ingliz tili tug'ilgan, biz bugun aytamiz. Aralash tillar sonining ko'payishiga olib keldi. Kam klasslar uchun aniq tillar bo'linmasi sezilarli darajada sezilarli darajada (nemis tilida bo'lgan so'zlar) va eng yuqori (frantsuz tilidan).
O'rta asrlar adabiyotning gullashidir. Bu ingliz tilida nashr etilgan birinchi bosma kitob tomonidan yordam berdi. Uning tarjimasi Tietagiam Kekstonni boshladi, bu esa tilshunoslik sohasida muhim shaxs bo'ldi. Kitobning tarjimai va tahriri uchun u turli xil o'quvchilarni tanlashi kerak, bu inglizlarning imloati paydo bo'lishiga yordam beradigan ko'plab o'quvchilarga aylanadi. Adabiyot rivojlana boshlaganidan beri, grammatik tizimning asoslari paydo bo'ldi va morotik tizim asoslari paydo bo'ldi: Og'zaki yakunlari yo'q bo'lib ketdi, sifatlarni taqqoslash darajasi va me'yoriy fonetikalarning birinchi rejissyori paydo bo'ldi. London talaffuzi modaga kirdi.
Angliya aholisining ommaviy immigratsiyasi Shimoliy Amerika Men ushbu yo'nalishdagi boshlang'ich qadam bo'ldim. Vaqt o'tishi bilan Frantsuzlar, ispanlar, italiyaliklar, nemislar va Danlar Amerikada allaqachon bo'lgan. Ispaniyaliklar materikning janubiy qismida, shimoliy, ammo inglizlar aksariyat holga kelib, bu hududlarda Amerikaning ingliz tillarida tarqala boshlagan ingliz edi.
Albatta, Buyuk Uilyam Shekspirni eslamaslik, ko'p jihatdan adabiy inglizlar kuchayib, mustahkamlangan. 20,000 so'zlarda so'z birikmalari bo'lgan bir nechta yozuvchilardan biri Shekspir bugungi kunda biz foydalanadigan 1700 dan ortiq so'zni ixtiro qildi.
Linguistlar va tarixchilar uchun uzoq vaqt davomida eng muhimlaridan biri ingliz tilida qanday paydo bo'lganligi haqida savol tug'ildi. Axir, bugungi kunda u xalqaro, Yaponiyadan Gavayigacha bo'lgan dunyodagi dunyoning deyarli barcha xalqlari deb hisoblanadi. U o'rganishda oddiy, talaffuzda unchalik katta bo'lmagan lug'at yo'q, bu esa eng muhimi eng muhimligini eslashga imkon beradi. Biz aslida qaysi xalqlar paydo bo'lganini bilib olishga harakat qilamiz, bu esa uning shakllanishi ta'sir qilgan va uni asrlar davomida o'zgartirgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |