Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Zovurning ishlashini kontrol qilish
. Yirik meltoratsiya ob’ektlarida zovur
qurilganidan keyin topshirish va qabul qilish instruksiyasiga muvofiq tayyor zovurlar
vaqtincha foydalanishga qabul qilinadi. Zovur qurilishi ishlarini bajaruvchi qurilish – 
montaj boshqarmasi har bir tayyor ishni alohida qayd qilib borishi shart, bunda barcha
parametrlar (transheyalar, filtr – to’kma, zovur quvurlari konstruksiyasi, materiali va
o’lchamlari, qaytadan ko’mib shibbalash texnologiyasi va x. k.) ko’rsatilgan bo’lishi
lozim. Agar texnologiya va qurilish ishlari batafsil qayd qilinmasa, qeyinchalik

---

zovurning nima sababdan yomon ishlayotganligini aniqlash qiyin bo’ladi. Zovurning
ishlashini maxsus ekspluatatsion shtat kontrol qilib borishi zarur, kollektor – zovur
tarmog
,
ining uzunligi oshgan sari shtatdagi xodimlar soni ham ko’paytirila boradi. 
Qurilish tashkiloti kollektor va zovur tarmog
,
ini vaqtincha foydalanishga
topshirguncha uning normal rejimda ishlab turishi uchun javobgardir, qurilishni
vaqtincha ekspluatatsiya qilish boshqarmasi esa uni melioratsiya va suv xo’jaligi
ministrligining ekspluatatsiya qilish organlariga topshirguncha javobgar hisoblanadi. 
Zovur tarmog
,
ini doimiy m ekspluatatsiya qilishga topshirishda zovur yoki
kollektorning uzunlik birligi hisobiga ikki tomonidan oqib keladigan suv miqdori
hisobga olinadi va ta’sir etuvchi bosim o’lchab ko’riladi; zovurlardan oqib chiquvchi
suvning loyqaligi, ochiq zovur va kollektorlar ekspluatatsiya qilinishga topshirilmasdan
burun (qurilish davrida) ularning ko’ndalang kesimlari qanchalik deformatsiyalanganligi
qayd qilinadi hamda ana shu deformatsiyalarning sabablari aniqlanadi; yopiq zovurlarni
loyqa bosishi va uning sabablari, zovurlar ustidagi gruntning cho’qishi va uning
sabablari tekshirib ko’riladi; kollektorlar orqali sug
,
orish suvlarining oqizilganligi va
bunday ahvolning oqibatlari bayon qilinadi. 
Zovurning ishiga doir ana shunday ko’rsatkichlarni to’plash drenaj ishi ustidan
kontrol o’rnatish uchun juda muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun bu ishni batamom
qurilish tashkiloti ixtiyoriga topshirib qo’yish ratsional emas. Zovur va kollektorlarni
topshirish xujjatlari oraliq kontrol aktlari bilan tasdiqlangan bo’lishi va mazkur
aktlarning o’zini esa shu kollektor – zovur tarmog
,
ini ekspluatatsiya uchun qabul
qiladigan tashkilotning vakillari imzolagan bo’lishi kerak. 
Kollektor – zovur tarmog
,
ini ekspluatatsiyaga topshirish davrida zovurlar, inshoatlar
sinab ko’rilgan va zovur liniyasining ayrim uchastkalarida tuynuklar ochib ko’rilgan
bo’lishi kerak. Foydalanuvchi tashkilotning xohishiga binoan zovur liniyasi ustki
zonasining ayrim tanlab olingan uchastkalariga suv bostirilib, sinov oqish tezligi va suv
sarfi o’lchab ko’riladi. 
Qurilish tashkiloti qabul komissiyasiga qurilishning texnologik protsessini,
zovurning vaqtincha foydalanish davridagi holati va ish rejimini aks ettiruvchi oraliq
aktlarni taqdim etadi.
Хo’jaliklararo yirik kollektorlar va ichki xo’jalik kollektoridan hamda zovurlardan
to’g
,
ri (normal) foydalanish uchun texnika instruksiyalari tuzib chiqiladi.
Umumiy uzunligi katta bo’lgan kollektor – zovur tarmog
,
iga ega bo’lgan oblast
sug
,
orish sistemalari boshqarmasi huzurida melioratsiya xizmati tashkil qilinadi, bu
xizmat melioratsiya bo’limi, uchastka selioratsiya xizmati hamda tuproq – melioratsiya
laboratoriyasidan iborat bo’ladi.
Melioratsiya bo’limi (boshqarmasi) melioratsiya ishlari ustidan raxbarlikni amalga
oshiradi. Ushbu bo’lim tarkibiga bo’lim (boshqarma) boshlig
,
i, ekspluatatsiya bo’yicha
katta injener, katta injener – meliorator, ochiq kollektor – zovur tarmog
,
ini tozalashdan
oldin va undan keyin instrumental s’yomka ishlarini amalga oshiruvchi topografik
kiradi. 
Uchastka melioratsiya xizmati bevosita kolxoz va savxozlar territoriyasiga xizmat
ko’rsatadi. Uning tarkibida injener – meliorator (prorab), texnik – melioratorlar, otliq 
qorovullar va kuzatuvchilar bo’lib, ularning soni nagruzka normalariga muvofiq

---

belgilanadi: bir texnika 2000 – 2500 ga, bir otliq qorovulga 8000 ga, bir kuzatuvchiga
5000 ga maydon to’g
,
ri kelishi kerak. 
Тuproq – melioratsiya laboratoriyasi suv va tuz balansini tuzib chiqish ishlarini
tashkil qiladi, sizot suvlarni hamda tuproq namunalari orasidan so’rib olingan suvlarni
ximiyaviy analiz qiladi. 
Kollektor – zovur tarmog
,
ining og
,
izlarida suv o’lchash inshoatlari hamda suv
sarfini, zovur oqimi suvlari sathini tekshirib turish asboblari o’rnatilgan bo’lishi kerak. 
Sistemada gidrogeologik stvorlar, sizot suvlar rejimini hamda ularning
minerallashishini kuzatib turish uchun oddiy va burg
,
quduqlar quriladi. Burg
,
quduqlar
(skvajinalar) ҳar 100 ga ga bittadan to’g
,
ri keladigan bo’lishi kerak. Тuprog
,
i xilma – xil
darajada sho’rlangan uchastkalarda dastlabki sho’r yuvish davrida burg
,
quduqlari soni
ko’paytiriladi. Yerlari botqoqlanish va sho’rlanishga moyil bo’lgan har bir xo’jalikda
sizot suvlar rejimi va zovur oqimi doimo kuzatib borilishi kerak.