Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Damba turlari va ularning joylashtirilishi. 
 
Ihota dambalari ikki xil: suv bosmaydigan va suv bosadigan bo’ladi. 
Suv bosmaydigan dambalar aholi yashaydigan punktlarni, zavodlarni, ekinzor
yerlarni, yo’llarni toshqin suvlardan himoya qiladi. Sohilga suv tushirish uchun
dambalarda suv kirish shlyuzi quriladi, ularga shchitli qurilmasi bo’lgan beton yoki
asbotsement quvurlar o’rnatiladi.
Тoshqin suvlarining bir qismi suv bosadigan dambalar ustidan oshib o’tadi. 
Dambalarning qirrasi yuvilib ketmasligi uchun ularning sirti chidamli qoplama bilan
qoplanadi. Suv bosadigan dambalar balandligi sohilga toshqin suvlarning faqat loyqa
oqizindilar olib keladigan ustki qatlamlari oshib o’ta oladigan qilib hisoblab qo’yiladi. 
Daryo yoqalaridagi ihota dambalarining ko’ndalang kesimi 78 – rasmda
ko’rsatilgan.
Suv bosmaydigan dambalar ustining eni 3 – 6 m, suv bosadiganlariniki esa 2 – 4 m.
Ichki qiyalik koeffitsiyenti 3 – 5, tashqi qiyalik koeffitsiyentlari esa 2 – 6. 
Qiyaliklar chim bosib yoki tosh yotqizib mustahkamlanadi. Damba qancha baland bo’lsa,
uning qiyaliklari ham shunchalik yotiq bo’lishi tabiiy. 
O’zan yoqasidan dambaning tubigacha bo’lgan oraliq hisoblash yo’li bilan
aniqlanadi (u 10 m dan kam bo’lmasligi kerak). Suvning to’planib qolishiga yo’l
qo’ymaslik uchun shu uchastkani damba o’qdan tashqariga qarab nishab (
1
,
0
i
) qilinadi.
YeJ kanal damba tagidan sizib chiqadigan filtratsiya suvlarini oqizib yuborishga
mo’ljallangan. Bu kanal dambalar enini kamaytirish va dambaning naryog’ida sizot
suvlar sathini pasaytirish imkonini beradi. Dambaning toshqin suvlar eng baland
ko’tarilgan sathidan ham ko’tarilib turadigan zapasi ∆h to’lqinlarning orqaga urilishini
ham hisoblaganda 0,6 – 1,5 m ga teng. Bu zapas umumiy qabul qilingan quyidagi
formula bilan hisoblab chiqariladi:
60
,
0
ТУЛКИН
h
h
, (9.1) 
Bu yerda: 
L
h
ТУЛКИН
1
,
0
70
,
0
; L – dambalar oralig’i. 
79 – rasmda suv bosadigan va suv bosmaydigan dambalarning profillari
ko’rsatilgan. 
Ko’tarma dambalar ko’ndalang kesimlarining o’lchamlarini aniqlayotganda (ular
filtratsiya shartlaridan topiladi) shuni hisobga olish kerakki, baland ko’tarilgan suv

---

sathlari qisqa vaqtgacha saqlanib turadi, shuning uchun toshqin paytida damba tanasida
suv filtratsiyasi ham beqaror deb hisoblanishi kerak. 
Damba bo’ylab, undan 2,5 m narida 0,6 – 0,8 m chuqurlikda va daryo tomonga
qarab
02
,
0
i
nishablikda rezerv qoldiradi.