Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Zovurlarni yil davomida uzluksiz ishlashga doir hisoblash metodi. 
Adabiyotda bu usul
drenajni 
SANIIRI
metodi bilan
hisoblash
deb yuritiladi va u
sug
,
oriladigan territoriyaning to’la suv balansi tenglamasidan foydalanishga asoslangan
bo’ladi. Bu tenglamani hisobiy davr uchun quyidagi ko’rinishda yozish mumkin: 
0
W
З
Б
П
В
Ё
W
б
, (5.37) 
Bu yerda: W
b
, W
0
, - tuproq grunitining hisoblanayotgan qatlamida hisobiy
davrning boshida va oxirida mavjud bo’lgan nam zapasi, m
3
/ga; 
V – yer usti suvlari oqib kelishi va oqib ketishining farqi (shu
jumladan irrigatsiya kanallari orqali ham) m
3
/ga; 
P – yer osti suvlari oqib ketishining farqi, m
3
/ ga; 
B – bug
,
lanish va transpiratsiya yig
,
indisi, m
3
/ga; 

---

Z – zovurlar bo’ylab suv oqishi, m
3
/ga. 
Balans uchastkasining chegaralari quyidagi qoidalarga rioya qilgan holda
belgilanadi: 
1) planda balans uchastkasining chegaralarini belgilayotganda suv balansi
tenglamasining tarkibiy qismlarini aniqlash oson va oddiy bo’lishi ko’zda tutiladi; 
2) balans uchastkasining vertikal bo’yicha yuqori chegarasi shu uchastkaning yer
sathi deb qabul qilinadi. Undan to’rt metr narida bo’lgan shartli yuza esa shu
uchastkaning pastki chegarasi deb qabul qilinadi. 
Zovur oqimi Z ham sizot suvlarining ta’sir etish bosimi funksiyasi shaklida
tasavvur qilinadi va hisoblanayotgan davr uchun quyidagi ifoda bilan belgilanadi: 
)
(
ЎР
З
h
h
А
З
, (5.38) 
Bu yerda: h
Z
- zovurning qabul qilingan chuqurligi bo’lib, yer yuzasi bilan
zovurdagi suv sathi balandliklarining farqiga teng; 
h
O’R
– ko’rib chiqilayotgan vaqt mobaynida sizot suv sathining
joylashish o’rtacha chuqurligi;
2
0
h
h
h
б
ЎР
,
Bu yerda: h
b
– hisoblanayotgan davrning boshida sizot suv sathining joylashish
chuqurligi; 
h
0
– hisoblanayotgan davrning oxirida sizot suv sathining doylashish
chuqurligi (49 – rasmga qarang). 
A – zovur parametrlarini hisobga oluvchi koeffitsiyent. 
Butun davr mobaynida kelib qo’shiladigan suvni
0
В
П
В
Ё
bilan
belgilab va loyixalash sharoitida sizot suvlarining chuqurligi yil boshida va yil oxirida
bir xil (suv balansi muvozanatlashgan), ya’ni
0
W
W
б
bo’lishi kerak deb hisoblab,
tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
Б
B
З
0
. (5.39) 
Bug
,
lanish va transpiratsiya miqdori B sizot suv sathining chuqurligi h
c
va
temperatura sharoitlari t ga bog
,
liq bo’ladi, ya’ni uni quyidagicha yozish mumkin:
)
(
t
h
f
Б
c
. 
Suv to’sar qatlamning vaziyatini, filratsiya koeffitsiyenti kattaligini, zovurlarni
yotqizish chuqurligini, ular o’rtasidagi oraliqni va daladagi sizot suvlar sathi balandligini
bilgach, zovurlar orqali yil bo’yi oqib o’tadigan suv miqdori
З
ni tenglama (zovurlarga
oqib keladigan suv miqdorini hisoblash uchun tuzilgan tenglama) bilan aniqlash mumkin. 
Hisoblash tartibi: Avval sizot suvlar sathi o’zgarib turishining loyixadagi egri
chizig
,
i aniqlanadi, so’ngra zovurlar chuqurligini va ular o’rtasidagi oraliqni hisoblash
grafigi tuzib chiqiladi. Grafik yordamida zovur chuqurligi va uning massivdagi barcha
xarakterli uchastkalar uchun o’rtacha uzunligi aniqlanadi – zovurlarning planda joylashishi
lroyixalashtiriladi va tekshirish hisoblari amalga oshiriladi. 
Melioratsiya qilinayotgan 1 ga maydondan gorizontal zovurga bir oy mobaynida
oqib keladigan suv miqdorini quyidagicha hisoblash mumhin: 

---