Тerak
Тut
O’rik
Jiyda
Har xil bargli terak
(turang’il)
509,1
411,4
190,2
137,3
68,9
77892
62944
29100
21007
10541
82,9
46,0
61,7
49,1
27,1
5057
2806
3746
2995
1653
82949
65750
32364
24002
12194
Ixota daraxtlar polosalari migistral va xo’jalik kanallari, gruppa taqsimlagich va
shox ariqlari bo’ylab shamollarning asosiy esish yo’nalishiga
perpendikulyar qilib
barpo qilinadi. Ular sug’orish va zax qochirish tarmoqlarining tubi va yon bag’irlarini
tozalash paytida qishloq xo’jalik mashinalari hamda mexanizmlarning harakatlanishiga
to’sqinlik qilmaydigan bo’lishi kerak,(Foto 10-14).
Ixota daraxtlar polosalari bir – birini to’g’iburchak hosil kilib kesib o’tadigan
yo’nalishda ikki qator qilib joylashtiriladi va bunda daraxtlarning o’z balandligiga
nisbatan 20 – 30 barobar katta masofada shamol kuchini pasaytirish samaradorligi ham
hisobga olinadi. Bo’ylama o’rmon polosalari bir – biridan 600 – 800
m
masofada
joylashtiriladi. Ko’ndalang polosalar oralig’i esa 1000 – 1500
m
ga teng bo’ladi.
Biologiq zovurning samaradorligi
. Daraxt o’tkazish ta’sirida kattaligi 150 – 200
m
chegarasida o’zgarib turadi, daraxtlar ko’p qatorli qilib o’tkazilganda undan ham
oshadi. Depressiya uzunligini hisoblash uchun agar daraxtlar ikki tomonlama qilib
o’tkazilgan bo’lsa, uni 200 m deb qabul qilamiz:
м
400
200
2
. Agar kanal uzunligi
500 m bo’lsa, daraxt ko’chatlari sizot suvlar sathiga ta’sir o’tkazadigan
maydon
га
20
500
400
bo’ladi. 1 ga daraxt qo’chatlari 10 – 20 ming m
3
tuproq – grunt sizot
suvlarini transpiratsiyalay oladi. Binobarin, suv balansidan quyidagi miqdordagi suv
atmosferaga qaytmas bo’lib chiqib ketadi:
3
300
20
15
мингм
минг
.
Har ga yerda sizot
suvlar sathi o’rta hisobda 1,5 m pasayadi.
Foto 11.Ixota daraxtoar va bedapoya Foto 12. Kuzgi bugdoy va beda ekin-
(biologik zovurining 1-usuli) larining birgalikda yetishtirilishi
(bio zovurning 2-usuli)
Foto 13. bedazorning taxtalari Foto 14.Тuproqni ketma ket va bos-
(biozovurning 3-usuli) qichma-bosqich yumshatish (bio zovur-
ning 4-usuli).
Sug’orish uchastkasining zovurlar aro o’rta qismidagi (ularning maydonlari 10 ga
dan kamaymaydi deb hisoblanganda) pastlik joylarda baland qirralardagi depressiya
egriligini sindirib, sizot suvlar sathini qo’shimcha ravishda pasaytirish uchun
qo’shimcha daraxtzorlar vujudga ketiriladi.Bunday hollarda
qaysi biri - biologik
zovurning yoki qo’plab mehnat va mablag’ sarflashni talab qiladigan gorizontal,
vertikal zovurning qulay ekanligini, yoki ularni birgalikda qo’llash afzalliklarini aniqlab
olish zarur.
Daraxt, beda taxtalarni, yoki kuzgi bugdoy va bedani birgalikda yetishtirish usullarini
o’tkazish sopol zovurga nisbatan va suvning filtrlanishiga qarshi qo’llaniladigan
tadbirlarga nisbatan kapital mablag’larni ancha kamroq talab etadi. Ular sug’orish
uchastkalarining
mikroiqlimini yumshatib, g’o’za va boshqa xil ekinlarni garmsel
shamollarining zararli ta’siridan himoya qiladi. Shuningdek, ular kanallar ustiga soya
solib suv satxidan bug’lanishni
kamaytiradi, yer ustida shamolning tezligini susaytiradi.
Sug’orish tarmoqlari bo’yida va sugoriladigan dalalari ichida o’sib turgan mevali
va tut daraxtlar har yili daromad keltiradi, mevasiz daraxtlar jinslari esa qurilish
materiali, va duradgorlik uchun kerakli yog’och manbai hisoblanadi.Shu
Bilan birga
beda ekini xosili mol uchun o’ta qimmat baho (karotin) yem bo’lishini esdan
chiqarmasligimiz zarur.
Biologik zovur tuproqning suv rejimini rostlashda qanchalik ijobiy rol
o’ynamasin, suv-tuz balansini bir qancha o’zgartirmaydi degan mavjud fikrlar notogri.
O’simliklar tomonidan katta miqdordagi suvning transpiratsiya uchun sarflanishi
tuproqdagi va sizot suvlardagi erigan holatda bo’lgan tuzlarga ta’sir etadi.
Bu tuzlar
tuproqda va sizot suvlarda saqlanib sekin kamayib boradi. Biologik zovur rolini
uynaydigan daraxtlar ko’chatlari o’tkazilgan dastlabki yillarda emas, balki 5 – 10 yildan
keyin yaxshi natijalar bera boshlaydi.Lekin,ularning vazifasini beda taxtalari bajaradii.
Do'stlaringiz bilan baham: 
