Zoologiya(Omirtqali) pa'ninen Laboratoriyalıq jumıslar Jumıstı orınlawǵa kórsetpeler

Qadaǵalaw ushın sorawlar
1. Lancetniktiń as sińiriw sistemasındaǵı ózgeshelikleri qanday?
2. Lancetniktiń dem alıw ózgesheliklerin sıpatlań?
3. Lancetniktiń qan aylanıw sistemasındaǵı ózgeshelikleri?
4. Lancetniktiń bólip shıǵarıw organlarınıń ózgeshelileri qanday?
5. Lancetniktiń nerv sistemasındaǵı ózgeshelikleri?
6. Lancetniktiń sensorlıq sistemalarına qaysı organları kiredi?
7. Lancetniktiń kóbeyiw ózgesheliklerindegi ayırmashılıqların aytıp
beriń?
8. Bassúyeksizlerdiń qanday ámeliy áhmiyeti bar?


2-Laboratoriyalıq jumıs.
Dóngelek awızlılar (Cyclostomata) klassı. Minoga hám miksinalardıń sırtqı dúzilisi.
Kishi tip: Omırtqalılar – Vertebrata
Jaqsızlar ulken klassı-Agnata
Dóńgelek awızlılar klası-Cyclostomata
Minogalar toparı – Petromyzones
Wákili – dárya minogası- Lampetra fluviatilish.


Tayanısh sózler: Dóńgelek awızlılardıń sırtqı hám ishki dúzilisi, minoga, miksina, taq hám jup ayaq-qol, teri qabat, xorda, sharshar awız, múyizli tis, jutqınshaq, isheklik, saǵaq qaltasha, saǵaq, júrek, búyrek, tuxımlıq, máyeklik, kishi klass.


Sabaqtıń maqseti: Minoganıń sırtqı dúzilisi (qalashları, qabırshaqları h.t.b.) ishki organlar sistemasınıń dúzilisi hám atqaratuǵın xızmetleri menen tanıstırıw.


Oqıtıwshınıń maqseti: Minoganı jarıw usılı menen tanıstırıp, ishki organlarınıń jaylasıw tártibi hám funkciyaların studentlerge úyretiw.


Kerekli áspab úskeneler: Taza yamasa formalinde fiksaciyalanǵan minoga, kyuvet, skalpel, pincet, chashki petri, sızǵısh, binokulyar, tablicalar.
Tapsırma.
Minoganıń sırtqı kórinisi menen tanısıp olardı jarıw arqalı ishki organlarınıń jaylasıwı menen tanısıw.

1. 
   Dóńgelek awızlılardıń sırtqı kórinisi.
   
2. 
   Ishki orgganlarınıń ulıwma kórinisi.
   
3. 
   Qan aylanıw sisteması.
   
4. 
   Dem alıw sisteması.
   
5. 
   As pisiriw sisteması.
   
6. 
   Bólip shıǵarıw sisteması.
   
7. 
   Jınıs sisteması.
   
8. 
   Kóbeyiw ózgesheligi.
   
9. 
   Nerv sisteması.
   

Texnikalıq kórsetpeler. Minoga ádette 4-5 procent formalin eritpesinde konservilenedi. 4-5 kun ishinde 2-3 ret almastırıladı. Onnan keyin formalin sırqılıp tógilip, 70º spirt quyıladı hám onı 2-3 jıl saqlawǵa boladı.

Sabaqtan birneshe saat burın konservilengen material aǵıp turǵan suw astında juwıladı.
Kirisiw
Dóngelek awızlılar házirgi omırtqalı haywanlardıń eń áyemgi toparı bolıp, tómengi xordalılardan ádewir quramalı dúzilis belgileri menen ayırmashılıq etedi.
Dóngelek awızlılardıń oraylıq nerv sisteması bas hám arqa miyge anıq ajratılǵan, seziw organları ádewir dárejede rawajlanıwda. Dóngelek awızlılarda shemirshek skeleti, bas súwegi, visceral skeleti hám joqarǵı omırtqa taǵası baslanǵısh halında qáliplesiwde.
Dóngelek awızlılardıń qan aylanıs sistemasında oraylıq organ júrek payda boladı hám ádewir jetilisken dem alıw organı saǵaq qaltaları kelip shıǵadı, buyrek bólip shıǵarıw xızmetin atqaradı.
Sonıń menen qatar dóngelek awızlılar ushın, tómengi omırtqalılar sıpatında geypara tómen shólkemlesiwshilik hám ayrıqsha jasaw jaǵdaylarına iykemlesiwshilik belgileri tán.
Bas miyi júdá ápiwayı. Deneniń gewde baǵana skeletiniń tiykarı sıpatında xorda ómriniń aqırına deyin saqlanadı. Miy qutısı qáliplesiwdiń erte basqıshında payda bolıp, qutınıń túbin, qaptalın payda etetuǵın, birigip óspeytuǵın bólek shemirshekten turadı. Qutı quramındaǵı eń jaqsısı perde qaqpaǵınıń bolıwı, jelke bóliminiń bolmawı hám seziw organı kapsulasınıń basqa shemirshekler menen pás baylanısta bolıwı.
Joqarǵı omırtqalılardan ayırmashılıǵı dóngelek awızlılardıń jaǵı hám jup ayaq-qolları joq, esitiw organı tek ishki kulaqtan hám bir yamasa eki yarım oram aylanba qanalınan turadı. Olarda dem alıw xızmetin saǵaǵı atqaradı. Olardıń basqa omırtqalılardan názik ózinshelik ayırmashılıǵı olardıń saǵaq japıraqshaları entodermalıq jol menen kelip shıqqan.
Minoganıń yarım parazitlik, miksinanıń parazitlik jasawı olardıń shólkemlesiwinde-de iz qaldırǵan. Ayrıqsha sorıw sharsharı múyizli tisleri menen, tili rawajlanǵan bulshıq eti menen, jalańash terisi bezlerge bay bolıp kóp muǵdarda silekey bólip shıǵarıwı hám taǵı basqa qásiyetleri olardıń ayrıqsha jasaw jaǵdaylarına iykemlesiwiniń ayqın belgileri bolıp esaplanadı.
Tapsırma:
Sırtqı duzilisin kóriw-dene formasın, taq qalashaların-arqa, kuyrıq, jalańash silekeyli terisin, awız aldı sharsharın, awız tesigin; tislerin, taq tanawın, tóbe kózin, saǵaq qaltalarınıń sırtqı tesiklerin, anal hám sidik-jınıs tesiklerin.
Ishki dúzilisin kóriw.
As pisiriw sistemasında-tilin, jutqınshaǵın, ishegin spiral klapanı menen bawırın.
Dem alıw organında-saǵaq qaltaların, dem alıw tútigin, saǵaq qaltasınıń ishki tesiklerin. Qan aylanıs sistemasında-eki bólmeli júregin (bir júrek aldı hám bir qarınsha), venoz sinusın. Preparat hám súwret boyınsha qannıń aǵıw sxemasın baqlaw. Bólip shıǵarıw organı-búyregin, sidik jınıs sinusın hám sorıǵıshın. Kóbeyiw organın-tuxımlıǵın, mayekligin. Oraylıq nerv sistemasında-bas miyin (aldınǵı, aralıq, orta miy, miyshe, uzınsha miy,) arqa miyin. Skeleti-xorda biriktiriwshi toqıma qabında, omırtqa baslaması (joqarǵı taǵası) miy qutı shemirshegi, seziw organ kapsulası, awız aldı sharshar shemirshegi, ajratılmaǵan saǵaq skeleti, júrek átirapı shemirshegi, taq qalash nurları.
Súwretin salıw:
1. Ishki organlarınıń ulıwma jaylasıwın;
2. Saǵaq apparatı tusınan kese kesindisin;
3. Qan aylanıs sistemasınıń sxemasın (úyge tapsırma).