|
Tapsırma h’a’m sorawlar.
1. Ne ushın tunikata dep ataladı?
2. Qabıqlılar qanday ortalıqta jasaydı?
3. Qabıqlılardın’ ko’beyiwinde metamorfoz jag’dayı barma ?
Lancetniktiń sırtqı hám ishki dúzilisi
Xordalılar tipi-chordata
Bassúyeksizler kishi tipi-Acrania
Bas xordalılar klası-Cephalachordata
Wákili – Lancetnik
Tayanısh sózler: Bas súyeksizlerdiń morfologiyalıq, anatomiyalıq dúzilisi, kishi tip, lancetnik, epidermis, kutis, miomer, miosepta, gesse kózshesi, awız qarmalawshı, jutqınshaq, saǵaq sańlaǵı, atrial quwıs, endostil, atriapor, arqa qan tamır, nefrid,solenocit,celom, tuxımlıq, máyeklik.
Sabaqtıń maqseti: Lancetniktiń sırtqı, ishki organlar sistemasınıń dúzilisi hám atqaratuǵın xızmetleri menen tanıstırıw.
Oqıtıwshınıń maqseti: Lancetnikti jarıw usılı menen tanıstırıp, ishki organlarınıń jaylasıw tártibi hám funkciyaların studentlerdiń ańına sińdiriw.
Kerekli áspab úskeneler:
Fiksaciyalanǵan er jetken lancetnik, tayın preparatlar, lancetniktiń total preparatı, jutqınshaq tusınan kese kesindisi, isheklik tusınan kese kesindisi, proektor, tablicalar, mikroskop.
Tapsırma.
Lancetniktiń sırtqı kórinisi, ishki organlarınıń ulıwma jaylasıwı, jutkınshaq tusınan kese kesindisi, ishek tusınan kese kesindisi, qan aylanıs sisteması menen tanısıw.
Kirisiw
Bassúyeksizlerdiń wákili lancetnik eń ápiwayı xordalı haywan. Xordalılar tipiniń barlıq tiykarǵı belgileri bassúyeksizlerde jaqsı kórinedi hám ómirinshe saqlanadı. Olarda skelet baǵanası xızmetin xorda atqaradı, oraylıq nerv sisteması nerv tútigi formasında, jutqınshaǵı saǵaq tesiklerine tutasqan.
Ekinshi awızı, ekinshi dene quwıslıǵı celom bar. Ayrım organlarda metameriya saqlanǵan. Bassúyeksizlerge eki tárepleme (bilateriallıq) dene semmetiriyası tán. Bul belgiler bassúyeksizlerdiń omırtqasızlar wákili saqıynalı qurtlar hám iyne terililer menen filogenetikalıq baylanısta ekenin kórsetedi.
Bunnan basqa, bassuyeksizler (lancetnik) basqa xordalı haywanlardan, ádewir ayrılıp turatuǵın ózine tán, geypara ápiwayı belgilerine iye.
Bir qatlamlı epidermisi juqa kutikula menen jabılǵan. Epidermis kletkaları arasında ayrım sezgish ham bezli kletkalar jaylasqan. Kutisi elespesiz, juqa irkildek toqıma túrinde. Oraylıq nerv sisteması bas hám arqa miyge ajratılmaǵan.Usıǵan baylanıslı bas miynde qutı joq. Seziw organları tómen rawajlanǵan: Dene betin boylap tarqalǵan teri seziw toqımaları hám jaqtı seziw osimsheleri Gecce kózsheleri nerv tútiginiń diywalında jaylasqan.
Saǵaq tesikleri sırtqa emes al atrial yamasa qaptal (metaplevral) teri jıyrıqlarınıń birigip ósiwi nátiyjesinde payda bolǵan saǵaq qaptal boslıǵına ashıladı. As pisiriw sisteması tómen ajratılǵan tútikten turıp, eki jutqanshaq hám ishekke bólingen.
Jutqanshaqta uzınına jatqan sızıq-endostil bolıp, ol dirildewshi epitel hám bezli kletkalar menen tóselgen (1 s). Awız boslıǵında endostil ekige bólinip hám onı eki jaǵınan eki nawa menen jutqınshaqtıń joqarǵı tárepine kóteriledi hám usı jerde ishek tárepke burılıp saǵaq ústi jırıǵınan ótedi.
1-súwret. Endostil (kese kesindisi).
1-dirildewshi kletkalar, 2-bezli kletkalar, 3-saǵaq apparatınıń skeleti, 4-celom.
Endostil suwdan awqatlıq túyirlerdi jıynaw xızmetin atqaradı. Olar suw aǵası menen ishektiń jutqınshaq bólimine túsip jutqınshaq túbine jıynaladı, endostildiń bez kletkaları bólip shıǵarılǵan silekeyne oraladı hám dirildewik epiteliler járdeminde alǵa, awız tesigine qarap aydaladı. Bul jerde awqat túyirsheleri awız qaptal nawası menen saǵaq usti jırıǵına hám sol arqalı ishekke ótedi.
Lancetnik qanı reńsiz, júregi joq.
Bólip shıǵarıw organı metamerli jaylasqan kelte tútik nefridiyadan turadı. Ol 90 jup bolıp jutqınshaq ústinde jaylasqan (2s).
2-súwret. Lancetniktiń nefridiyaları.
A-Pútin tútik nefrostoma solenocitleri menen: B-Bólip shıǵarıw tútigi diywalınıń bir bólimi, onda bekitilgen solenocitleri menen: 1-saǵaq tesiginiń joqarǵı túbi, 2-búyrek kanalınıń saǵaq átirapı boslıǵına quyar tesigi. 3-nefrostomalar.
Hár bir tútikshe óz aldına bir ushındaǵı bir neshe tesikke iye nefrostomalar-celomǵa, al basqa shetindegiler bir tesik penen atrial boslıǵına ashıladı. Nefrostomalar ayrıqsha shege sıyaqlı kletka solenocit kletkalarına kiyinip, onıń ishki kanalları bolıp oǵan dirildewshi qıllar kosılǵan. Shıǵarılıwǵa tiyisli (azıqlıqları) nefridiyalar arqalı celomnan tikkeley atrial boslıǵına ótedi.
Kóbeyiw organı-tuqımlıq hám máyeklikler bolıp sırtqı dúzilisi boyınsha uqsas, domalaq dene sıyaqlı. Olar celomnıń saǵaq bóliminde jaylasqan. Jınıs ónimleri atrial boslıǵına, waqtınsha payda bolatuǵın jınıs tútikleri arqalı shıǵarıladı.
Bassuyeksizler tolıq teńiz haywanları. Kóp waqtın teńiz túbindegi qumǵa kómilip ótkeredi.
Házirgi bassúyeksizlerdiń awqatlanıwı bir qansha ózgergen. Olar epiteliyasında ayrıqsha bir kletkalı silekey bóliwshi bezler bolıp, lancetnik kómilgende mexanikalıq jaralanıwdan qorǵaydı. Olardıń jaqsı kómiliwinde úlken bulshıq etleri hám lancet tárizli kuyrıǵı úlken rol atqaradı. Joqarıda aytılǵan atrial boslıǵı dem alıw apparatın topıraq túyirleri menen pataslanıwdan saqlaydı. Kóp sanlı saǵaq tesikleri, kóp muǵdardaǵı suwdı ótkeriwde úlken áhmiyetke iye h.t.b.
Tapsırma:
Sırtqı dúzilisi boyınsha deneniń formasın hám mólsherin, arqa, quyrıq astı hám quyrıq qalashaların, awız aldı tesigin seziwshi qarmalawshıları menen, anal tesigine deyin kórip shıǵıw kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: |
