Zooinjeneriya (jilqishiliq hám tu’yeshilik) qanigeligi «Awil xojaliq haywanlarin órshitiw»

I-Bap Ádebiyatqa sholıǵıw

Sharwa mallarin órshitiw hám zootexniya paninin rawajlaniwi da júda kóp alimlardin’ xizmeti úlken bolǵan. Olardan asirese organik evolyuciya teoriyasinin tiykarshisi S.Darvinnin’ (1809-1882) tutǵan orni sheksiz bolǵan. Sh.Darvin ozinin’ «Turlerdin’ kelip shiǵiwi» (1859) jil . «Úy haywanlari hám mádeniy usimliklerdin’ ozgeriwi » (1868) jilgi qol jazbalarda organik evolyuciyanin’ tiykarǵi faktorlari nasillik ozgeriwshen’lik hám tan’law ekenligi, haywanlar evolyuciyasin’ basqariwda jasalma tan’lawdin’ sirtqi tanlaw ushin mayda ozgerislerdin’ ahmiyetli ekenligi bayan qilinǵan . Sh.Darvin jumislarinan son’ sharwa mallarin orshitiw pani ilmiy tiykarga iye boldi. Bul pannin’ rawajlaniwida Frantsuz alimlarinan Sh.L. Byuffen (1703-1788) (Shagilistiriw teoriyasi) K.Burje (1712-1779) (Ekstrjer talimatin atlardi basqariwǵa tiykarlanǵan) Nemis alimlari: G. Natuzius (1809-1879) , G.Zatiye et (1819-1908) (Porodalar tuwrisindaǵi talimat). Shvecariya alımı U.Dyuret (1876-1956) (Konstitutsiya tuni) Ingliz olimi: R.Bekvell (1725-1775) Sh.Xelland(1889-1964). Amerika alimlari: e.Devenport, J.Lash, S.Rayt, Rus alimlari M. G. Livanov (1751-1800), V.I.Vesevolodov (1790-1863) N.P.Chervinskiy (1848-1920) P.N.Kuleshov (1854-1936), M.I.Pridorogin (1872-1931), M.F.Ivanov (1872-1935), L.F.Liskun (1873-1953), D.A.Kislovskiy xizmetleri úlken. Ózbekistanda sharwa mallarin órshitiw hám zootexniya paninin’ rawajlaniwina Sh.A.Akmalxanov, S.Z. Jalilov, A.A.Raximov, V.M.Yudin, Nabi Orifxonovich Mavlonov, P.T. Kiyatkin, A.A.Atbashyan, I.N.Dyachkov, M.A.Koshevoy, U.N.Nosirov, E.Yu.Karchevskiylar hám basqa kóp alimlar úles qosqan.Ch.Darvin jumislarinan son’ sharwa mallarin órshitiw pani ilmiy tiykarǵa iyeboldi. Bul pannin’ rawajlaniwinda Frantsuz alimlarinan Sh.L. Byuffen (1703-1788) (Shagilistiriw teoriyasi) K.Burje (1712-1779) (Ekstrjer talimatin atlardi basqariwǵa tiykarlanǵan) Nemis alimlari: G. Natuzius (1809-1879) , G.Zatiye et (1819-1908) (Porodalar tuwrisindagi talimat). Shvetsar alimi U.Dyuret (1876-1956) (Konstitutsiya tuni) Ingliz alimi: R.Bekvell (1725-1775) Sh.Xelland(1889-1964). Amerika alimlari: E.Devenport, J.Lash, S.Rayt, Rus alimlari M. G. Livanov (1751-1800), V.I.Vesevolodov (1790-1863) N.P.Chervinskiy (1848-1920) P.N.Kuleshov (1854-1936), M.I.Pridorogin (1872-1931), M.F.Ivanov (1872-1935), L.F.Liskun (1873-1953), D.A.Kislovskiy xizmetleri úlken. Ózbekistanda sharwa mallarin órshitiw hám zootexniya paninin’ rawajlaniwina Sh.A.Akmalxanov, S.Z. Jalilov, A.A.Raximov, V.M.Yudin, Nabi Orifxonovich Mavlonov, P.T. Kiyatkin, A.A.Atbashyan, I.N.D’yachkov, M.A.Koshevoy, U.N.Nosirov, E.Yu.Karchevskiylar hám basqa kóp alimlar úles qosqanlar.Jas haywanlardi maqsetke muwapiq tárizde talimatin V.I.Vsevolodov, N.F.Middendorf, A.A.Maligonov, E. A. Bogdanov, K.B.Svechin hám basqalar islep shiqqanlar.Sút bezleri negizinde ter bezleriniń rawajlaniwinátiyjesinde payda bolǵan A.V.Nelshlov (1924) sút ónimin bahalaw maqsetinde ter hám may bezlerinúyreniw boyinsha is alip bardi.Haywanlardiń kelib-shiǵiwin hám olardi mádeniylesiw barisin úyreniwde S.Darvin, K.Liniy, E.A.BAgdanov, P.I.Brauner, hám basqalarnin’ úlesi júda ulkendir. Jamiyettin’ rawajlaniwda jabayihaywanlardi mádeniylestiriw áhmiyetli rol oynaǵan bul basqish natiyjesinde miń jillar dawaminda ósimlik aziqlarin jewden, haywan ónimlerin qabil qiliwga ótken.