Áziz oqıwshılar! Sizler informatika páni, informaciya hám infor

W A A A N N T - A
I bap. Informaciya

---

19
3-sabaq. Informaciyalardı kodlaw usılları
Áyyemgi Rim imperatorı Yuliy Cezar da informaciyanıń qupıya-
lıǵın saqlaw ushın tekstti kodlaw usılın oylap tapqan. «Cezar 
shifrı»nda teksttegi hárip álipbede ózinen keyin kelgen úshinshi 
háripke almastırıladı. Bunda álipbe dóńgelek túrde jazılǵan boladı. 
Bul kodlaw usılına 
álipbeni jıljıtıw usılı
dep ataladı. Cezar usılınan 
paydalanǵanda belgini qálegenshe jıljıtıw múmkin.
Tekst:
«Ózbekistan — keleshegi ullı mámleket»
«Cezar shifrı» usılın qollanǵanda: 
«Ashfhnlvxrq–nhoemejl fyo‘yn gezoex»
Ssital hám Cezar usılları tegis kodlaw usılına mısal boladı.
Kodlaw usılları
Semyuel Morze 1837-jılı elektromagnit telegraf qurılmasın oylap 
tapqan hám 1838-jılı usı qurılma ushın telegraf kodın islep shıqqan. 
Onda hár túrli hárip hám cifrlarǵa noqat hám tirelerdiń arnawlı 
izbe-izligi kod sıpatında, yaǵnıy informaciya tómendegi 
úsh belgi
járdeminde kodlanadı: «uzın signal» (tire járdeminde ańlatıladı), 
«qısqa signal» (noqat járdeminde ańlatıladı), «signalsız» (boslıq, 
pauza menen ańlatıladı).
Hárip
Morze usılında 
kórsetiliwi
Kodtaǵı belgi-
ler sanı
Hárip
Morze 
usılında kór-
setiliwi
Kodtaǵı bel-
giler sanı
N
– .
2
K
– . –
3
T
–
1
E
.. – ..
5
A
. –
2
R
. – .
3
L
. – ..
4
O
– – –
3
Morze kodlaw usılı tegis emes kodlaw usılına mısal boladı. Usı 
usıl járdeminde «elektron» sózin jazsaq, ol tómendegi kóriniske iye 
boladı.
••
 – 
•• •
–
•• ••