Ziyamuhamedova

chizma. To‘yingan uglevodorodlar asosidagi neftkimyo sintezlarining eng muhim yo‘nalishlari.

ishlab chiqarilgan neftning taxminan 4–7% ini (200 mln tonna atrofi- da) va gazning 3,5 % ini ishlatadi.
2–5-chizmalarda neftkimyoviy sintez sanoatining parafinlarni, olefinlarni, dienlarni va aromatik uglevodorodlarni qayta ishlash bo‘limlarining asosiy yo‘nalishlari.
Ushbu sxemalarda uglevodorod xomashyosi asosidagi turli- tuman neftkimyoviy jarayonlar haqida tushunchalar berilgan va ular haqida kengroq ma’lumotlar keyingi mavzularda ko‘rsatilgan.

C₂h₄
C₃h₆
h₄ - h₈
izo – C₄h₈
Ch₁₀

h₂C - Ch₂ C₂h₅Oh _O


ROh

izo-C₆h₁₂

C₄h₉Oh Ch =ChCn
Poli- izobu- tilen
Butil kauchuk

Ch ChO
Ch
izopren
2

8
^C4^h6 ^{C h}

3 ^{5 8}

Ch₂COOh Ch₂ = ChOCOh₃
Polietilen
Ch₂ = ChCi
izo – C₃h₇Oh
Ch₃COCh₃
Oligomertal
Ck Ch₃COC₂h₅
izopren


ChCO
O
ChCO

Yuqori spirtlar
Sopolimertal
Polipro- pilen
Sopoli- merlar

3-chizma. Olefinlar asosidagi neftkimyo sintezlarining eng muhim yo‘nalishlari.

Yangi SKlar
Sopolimerlar Sopolimerlar
Piroliz Degidrirlash ^Sintetik


C₄h₆ C₅h₈

_C4h8 C₅h₈
Poliizopren
ski
Sopolimerlar Sopolimerlar


Sopolimerlar
Siklopentadienil
^sk birikmalar

Polibu- tadien
Funksional
guruhlari bor oligomerlar
Yangi SKlar


^C8^h16


^C12^h24
Antidento ^Kataliza-
natorlar ^torlar
Orgsintez maxsulotlari

Sopolimerlar
sk
Sopolimerlar
Sopolimerlar

4-chizma. Dienlarning manbalari va ular asosidagi neftkimyo sintezlarning eng muhim yo‘nalishlari.

C₂h₆
O₂
^C6^h5^Ch3 ^{C h C h}

6 5 2 3
Ch=Ch₂
C₆h₄ (Ch₃)₂

C₆h₅Ch (Ch₃)₂ O₂

C₆h₂(Ch₃)₄ ^C₁₀^h₆

COCh
h₂
O
ChCO
COOh
Oh
CO COCh

3 3 _O2

_O2 O₂;CuX₂
^O Oh ^COOh
CO _CO O _O

O₂
(Ch )
CO

2
^{COOhO O}2
CO _CO
CO _O
O ²

COOh
2 5 _nh
CO COOh ^CO

(Ch₂)
COOh
Kapron _O
COOh

Naylon
CO
COOh

5. 
   chizma. Aromatik uglevodorodlar asosidagi neftkimyo sintezlarning eng muhim yo‘nalishlari.
   

Neftkimyo sanoati uchun xomashyo ishlab chiqarish – neftkim- yoning zaruriy bo‘limidir.

I BO‘LIM.

NEFTKIMYOVIY SINTEZ UCHUN XOMASHYO ISHLAB CHIQARISH
Neftkimyo sanoatida ishlatiladigan neft va gaz uglevodorod xom- ashyolari alifatik, sikloalifatik va aromatik qatorga mansub. Аlifatik uglevodorodlarga parafin uglevodorodlari, olefinlar, diolefinlar va atsetilenlar kiradi. Neftkimyoda sikloalifatik uglevodorodlardan eng ko‘p ishlatiladigan siklogeksandir. Neftkimyo korxonalarida olinadi- gan va qayta ishlanadigan aromatik uglevodorodlar qatoriga benzol, toluol, ksilollar hamda etil va izopropilbenzollar kiradi.
Kichikroq ko‘lamda bitsiklik aromatik uglevodorodlar – naftalin va uning gomologlari olinadi.
Yuqorida qayd qilib o‘tilganidek, neftkimyo sintezi uchun xom- ashyo sifatida quyidagi turli gaz holidagi, suyuq va qattiq uglevodo- rodlar ishlatiladi:

1. 
   to‘yingan uglevodorodlar (metan, etan, propan, butan va bosh- qalar);
   
2. 
   to‘yinmagan uglevodorodlar: monoolefinlar (etilen, propilen, butenlar, pentenlar, yuqori olefinlar), atsetilen va dien (butadien – 1,3, izopren) uglevodorodlar;
   
3. 
   aromatik uglevodorodlar (benzol, toluol, alkilbenzollar, nafta- lin);
   
4. 
   alitsiklik uglevodorodlar: naftenlar (siklopentan, siklogeksan), sikloolefinlar (siklogeksen), siklodienlar (siklopentadien, siklogeksa- dien va boshqalar).
   

Eslatma.
Materiallarni bundan keyingi talqini uglevodorod va ularning ho- silalarini nomlash imkon boricha «Toza va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi komissiyasi” nomenklaturasi qoidasi (IUPAC qoidasi) aso- sida beriladi. Biroq juda ko‘p tarqalgan uglevodorodlar uchun ular- ning eski odatiy nomlari qoldirilgan. Masalan: eten o‘rniga etilen, etin o‘rniga atsetilen, propen o‘rniga propilen, 2–metilbutadien–1,3 o‘rniga izopren va boshqalar.
Neftkimyo ishlab chiqarish korxonalariga xomashyoni neft va gaz sanoati yetkazib beradi. To‘yinmagan uglevodorodlar sintezi maxsus qurilmalarda amalga oshiriladi ular neftni qayta ishlash jara- yonlarida ham hosil bo‘ladi.

1.